Comenius was voor Voetius slechts schoolhervormer

Comenius (Jan Komensky), bijgenaamd de ,,leraar der volkeren" was een in onze tijd haast niet meer voor te stellen universeel geleerde, die afkomstig was uit de kringen der Broeder-Uniteit, die voortbouwde öp de Hussitische hervorming in Moravië en Bohemen.

Als vluchteling in Amsterdam kende hij o.a. de Gereformeerde theologie - hij toefde ook in Heidelberg - en daarnaast was hij groot natuurkundige met tal van opmerkelijke denkbeelden, zoals hij die als pedagoog en theoloog ook had. ,,Het labyrinth der wereld en het paradijs" was één van zijn werken; het ,.Algemeen beraad over de verbetering der menselijke dingen" een ander, zijn hoofdwerk. Het was verloren gegaan, maar werd pas in 1935 in Halle/Saale teruggevonden.

Welnu aan deze grote en oorspronkelijke denker heeft de bekende. Utrechtse hoogleraar in de zendingswetenschappen prof. dr. J. M. van der Linde een omvangriike paperback gewijd: ,,De wereld heeft toekomst", met ondertitel „Jan Amos Comenius over de hervorming van school, kerk en staat".

Van der Linde, onlangs met emeritaat gegaan na een afscheidsrede over de bekende Von Zinzendorf en Van der Lindes Utrechtse voorganger J. C. Hoekendijk, heeft zich steeds bezig gehouden met de Hernhutters, met Comenius (1592-1670) en zending en oecumene vanuit het perspectief van deze figuren.

In ,,De wereld heeft toekomst" zet de auteur leven en werk van Comenius voor een breder publiek klaar uiteen, waarbij hij uiteraard veel aandacht schenkt aan diens „Consultatie Catholica" (Algemeen beraad), betiteld als „oecumenisch werkboek". Comenius wilde en/of voorzag een universeel reveil, universele wijsheid, vorming, een wereldtaal, vermaning en hervorming en de vorming van drie wereldraden: een College van het Licht, een heilige Kerkvergadering en een politiek wereldlijk Tribunaal.

Schoolwezen

Wat Komensky over het schoolwezen vanaf geboorte tot sterven heeft geschreven is soms uiterst modem; met recht was hij in tal van opzichten zijn tijd ver vooruit, zodat hem eigentijds onbegrip en overstand niet bespaard bleven.

Voor zijn denkbeeld van de alwijsheid (pansofia), waarbij de mens betrokken is bij de drie velden der „menselijke dingen", te weten politiek, filosofie en theologie, ging Comenius ook te rade bij het werk van de Zeeuwse calvinist en humanist mr. Johan de Brune, raadpensionaris van Zeeland, theoloog, psalmdichter, jurist en historicus, een man die aan het ideaal der „pansofia" beantwoordde.

Maar ook de hervorming van kerk, staat en zending hadden de grote toewijding van Comenius, die voor Van der Linde in zijn slothoofdstuk nog altijd onze tijdgenoot mag heten. Comenius, Gereformeerd theoloog, maar veel meer dan dat, zei o.a. van zichzelf „Kon ik maar meer of wilde ik maar minder."

Zijn tijdgenoten zagen zijn grootheid niet. Prof. Gisb. Voetius noemt hem in 1652 alleen als bisschop in ballingschap der Broeder-Uniteit, die zich bezig houdt met een beste methode voor het didactisch inzicht voor de scholen.

Miskenning

Drie eeuwen na zijn dood kunnen de nazaten van Voetius die miskenning enigermate goedmaken, door grondig kennis te nemen van deze omvangrijke studie van prof. J. M. van der Linde, die één grondfout maakt: hij vereenzelvigt het hedendaagse begrip „oecumene" te zeer met het bijbelse streven van Comenius, al erkent de auteur meteen,dat Comenius wist van Jezus' verzoenend lijden voor onze schuld en daarom ook sterke nadruk legde op het drievoudig ambt van de christenen overeenkomstig Christus.

N.a.v. prof. dr. J. M. van der Linde: „ De wereld heeft toekomst". Uitg. J. H. Kok,: Kampen, 1980, 285 pag., prijs ƒ34.75.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen