Waterstein en Genemuidens visserijrechten

In 1347 moesten de burgers van Genemuiden voor Jan van Arkel bewijzen, dat zij „recht en souden hebben, aen de visscherije alle des waters, dat gelegen is binnen onsen lande van Watersteyne nederwaert tot aen die Voorst, ende dwers over in alle den water van den ene lande tot den andere". Jan van Arkel bevond, dat deze rechten naar waarheid aan de burgers van Genemuiden toebehoorden.
Dit was een van de eerste processen, die over deze visserijrechten werden gevoerd. De moeilijkheid was steeds de begrenzing van het visgebied. Op welke rivier moest men nederwaarts gaan? Het Zwarte Water? De Goot? De Damdrecht? Het Koningsdiep? De Aa? Al deze wateren mondden uit in de vroegere Zuiderzee en vanaf die uitmonding kon men oversteken naar de Voorst, bij Vollenhove.
Zo was het dus helemaal niet te verwonderen, dat men veel over deze visrechten heeft getwist. Daarom was het ook, dat de opeenvolgende bisschoppen van Utrecht steeds weer deze rechten bevestigden.

Proces
Het volgende proces waar we kennis mee maken is dat, waarin de machtige Hanzestad Kampen het opneemt voor de burgers uit het buurtschap Asschet. Deze mensen visten in het water achter hun landerijen aan de Oostermaat. Dit land behoorde toen waarschijnlijk aan de gemeente Kampen. Omstreeks 1480 wordt hierover een uitgebreide briefwisseling met Genemuiden gevoerd, want de Kampers hadden de netten van de Genemuider vissers in beslag genomen. De hoofdzaak lag ook hier weer in het gebrekkig aangeven van de grenzen. Het resultaat was wel, dat Genemuiden op grond van de oude oorkonden genoegzaam kon aantonen, dat zij altijd in deze wateren hadden gevist.

Een aantal jaren later, omstreeks 1550, ontstaat een landelijk conflict over deze visserijrechten, wanneer enkele van de steden in West-Friesland de visserijrechten op de Zuiderzee gaan betwisten. Door de Staten van Overijssel wordt het proces tot voor de Hooge Raad van de Koning uitgevochten. Ook in dit proces kreeg Genemuiden gelijk en was dus rechthebbende voor de visserij op een deel van de Zuiderzee. Het betreffende gebied wordt ook in zee afgebakend. Dit is te zien op een kaart van Jasper Adriaans.

Op deze kaart is ook Waterstein getekend. Het ligt dan aan het Zwarte Water, ergens tussen Genemuiden en Hasselt. Dat zou dus betekenen, dat het visrecht op het Zwarte Water begint en vandaar naar de Voorst gaat.

Onenigheid
Echter deze uitspraak en deze kaart maakten geen einde aan de twisten. Men ging door met elkaars netten in beslag nemen en elkaar het vissen onmogelijk maken. Een goede honderd jaar later, omstreeks 1640 komt het weer tot een proces. Nu met de bewoners van Barsbeek en Kadoelen, twee gehuchten dicht bij de Voorst. Deze mensen willen vissen op de ondergelopen uiterwaarden langs het Zwarte Water, en komen daarbij zelfs voorbij de veerstal van Genemuiden.
Dat is natuurlijk voor de Genemuider vissers te veel. Het proces wordt door de stad Genemuiden gevoerd tegen de bewoners van Barsbeek en Kadoelen. Dezen worden in het proces vertegenwoordigd door de schulte van Vollenhove en de Rentmeester aldaar. De gedeputeerden van Overijssel doen ook hierin weer een uitspraak ten gunste van Genemuiden. Echter ondanks al deze uitspraken bleef de klemmende vraag bestaan: wat wordt er nu precies bedoeld met het Waterstein Nederwaarts tot aan de Voorst en dwars over. Waar liggen deze grenzen, Wat weten we verder van Waterstein?

Schenking
In 1815 was Lodewijk Napoleon in Genemuiden. Hij bezichtigde de overlaat, die men gebouwd had en vertrok verder naar Kampen. Bij die gelegenheid schonk hij de buurtschappen Asschet en Waterstein aan Genemuiden, omdat hij vond, dat het zo'n nijvere bevolking was. Van dit Koninklijk Besluit is geen geschreven stuk te vinden en dus ook geen exacte plaatsbepaling. Opmerkelijk is wel dat beide buurtschappen in een adem genoemd worden. Liggen ze daarom dicht bij elkaar aan de weg naar Kampen?
Uit een ouder gegeven zou men dit ook kunnen concluderen. Bij de volkstelling van 1795 worden Asschet en Waterstein gelijk genoemd. Voor beide buurtschappen wordt ook een teller genoemd. De man woont in Asschet. Dit zou er ook op kunnen wijzen, dat de beide gehuchten dicht bij elkaar liggen en niet het een aan de ene kant van Genemuiden en het andere aan de andere kant.

Plaatsbepaling
Ook oude kaartentekenaren dachter er zo over. Heel duidelijk is dat bij de kaart van N. ten Have, die Waterstein tekent ten westen van Genemuiden. Dus in de richting Kampen aan een riviertje, misschien de Aa of de Drecht. Echter op de kaart van Genemuiden in de gemeente-atlas, van 1865. wordt Waterstein getekend ten oosten van Genemuiden dicht bij Cellemuiden aan het Zwarte Water.
De discussie, waar Waterstein ligt, zette zich tot in onze tijd voort. Leden van de Gaellemuniger Taelkrink en de Oudheidkamer hielden zich een tijdlang met het onderwerp bezig, maar kwamen tot nu toe niet tot overeenstemming. Van beide theorieën: ten oosten en ten westen van Genemuiden zijn er aanhangers.
Een bijkomende moeilijkheid is, dat Waterstein volledig uit de benamingen rond Genemuiden is verdwenen en ook uit de herinnering. Ook oude inwoners van Genemuiden weten het niet meer. Het onderwerp is evenwel weer aktueel geworden omdat er ook nu weer gesproken wordt over de visserijrechten op het Zwarte Meer, de vroegere Zuiderzee. Maar ook door de afgraving van de Hasselterdijk in de buurt waar misschien Waterstein gelegen heeft. Men is benieuwd wat er onder weg zal komen.

Hoge land
Toch moet ook op een andere manier de ligging van Waterstein te bepalen zijn. Dat bewijs vond ik een dezer dagen. In 1862 verzocht de commissaris van de Koningin in Overijssel om antwoord te geven op de vraag, waar diverse buurtschappen in de provincie lagen. Op 26 juni 1862 beantwoordt Genemuiden dit verzoek.
Vastgesteld wordt, dat Waterstein 17,1 mijl van Zwolle ligt. Voor de Hasselterdijk geeft men dezelfde afstand op. Waterstein ligt 14,4 mijl van Kampen. Genemuiden ligt 12,9 mijl van Kampen en Asschet 9,3. Genemuiden ligt dus precies tussen beide gehuchten in! Dus moet Waterstein ten oosten van Genemuiden liggen. In de loop van de 19e eeuw zijn er meer van dergelijke opgaven, geweest, zowel in mijlen als in uren gaans. Onderling vertonen ze wel verschil, maar steeds blijft Waterstein aan de Hasselter kant van Genemuiden.
Hopelijk wordt het bovenstaande ook bevestigd door vondsten bij de afgraving van de Hasselterdijk. Dan kunnen we gevoeglijk aannemen, dat Waterstein waarschijnlijk ergens op het Hoge Land gestaan heeft.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen