Denen komen tot rust na week van wilde stakingen

Een onrustige week loopt ten einde, een week waarin duizenden arbeiders de door de regering opgelegde loonmaatregel naast zich neerlegden en overgingen tot stakinsacties die het land volkomen lam legden. De oproerpolitie kreeg het herhaaldelijk aan de stok met demonstranten die de toegangswegen naar paleis Christiansborg, de zetel van het parlement in Kopenhagen, blokkeerden.
De Deense radio berichtte ook over gewelddadige botsingen in de stad Odense waar 3.000 demonstranten zich verzameld hadden. Hier werden politieauto's met stenen bekogeld. In de ziekenhuizen in Kopenhagen werden alleen nog spoedgevallen behandeld, nadat bij vakbonden aangesloten ziekenhuispersoneel was opgestapt. Bussen reden niet, veerboten vielen herhaaldelijk uit en het internationale vliegveld van Kopenhagen, Kastrup Airport, bleef gesloten zodat vliegtuigen naar andere steden moesten uitwijken.

Loonmaatregel
De wilde staking is een gevolg van een vorige week zaterdag door de minderheidsregering van premier Poul Schlüter opgelegde loonmaatregel die een einde moest maken aan een al een week durende algemene staking in het land. Op 24 maart gingen 320.000 mensen uit alle takken van industrie en dienstverlening in staking om hun looneis van 4 tot 6 procent kracht bij te zetten en om een arbeidstijdverkorting van 40 naar 35 uur per week te eisen. De staking begon nadat vijf maanden van onderhandelen tussen werkgevers en vakbonden geen resultaat hadden opgeleverd.
Naarmate de staking langer duurde werden de gevolgen duidelijk merkbaar. De vis- en vleesexport, van vitaal belang voor de Deense economie, kwam nagenoeg tot stilstand. Zestienduizend slachters werden ontslagen en ontvingen een uitkering die 30 procent lager was dan hun stukloon.
Hoewel ook winkeliers staakten, bleven de meeste winkels open, omdat hoger personeel achter de kassa ging staan. Veel Denen sloegen een reservevoorraad in van kwetsbare produkten, zoals melk. Ook benzinepompen en de hotels in Kopenhagen, waar veel reizigers strandden, boekten goede omzetten.

Handelstekort
Voor Schlüter begon de staking, die het land per week een half miljard kronen (160 miljoen gulden) kostte, te lang te duren. Vorige week zaterdag greep hij in. Met zijn minderheidsregering wist hij toen een loonmaatregel door het parlement te loodsen. De loonmaatregel voorziet in 2 procent loonsverhoging en een uur arbeidstijdverkorting in 1987. De Denen met hogere lonen werden verplicht gesteld 8 procent van hun belastbaar inkomen over 1984, voor zover dat boven de 150.000 kronen (48.000 gulden) ligt, voor een periode van zes jaar aan de staat te lenen, zonder dat daar een rentevergoeding tegenover staat. De vennootschapsbelasting werd verhoogd van 40 tot 50 procent, maar die maatregel wordt goeddeels betaald door de arbeiders die minder loon krijgen.
Schlüter gaat het er eenvoudig om het handelstekort te verkleinen. Vorig jaar bedroeg dit tekort 17 miljard kronen (5,5 miljard gulden). Dit jaar zou het moeten worden teruggebracht tot 15 miljard en het land zou in 1990 voor het eerst in twintig jaar weer een overschot moeten hebben. 

Radicalen
Bij het aanvaarden door het parlement van de loonmaatregel speelde dé kleine Radicale Partij een cruciale rol. De partij, die geen deel uitmaakt van de regeringscoalitie, steunde het besluit van Schlüter en zorgde er zo voor dat het aangenomen werd. Deze centrumpartij, goed voor tien van de 179 zetels in de Folketing (het Deense parlement), is waarschijnlijk uniek in Europa. Zij ontstond in 1905 als afsplitsing van de Liberale Partij, die nu in de regering zit. De Radicalen, die voor de oorlog diverse keren met de socialisten een regering vormden, zijn sociaal voelend, maar tevens voorstander van een stringent economisch beleid. Hun achterban bestond vroeger vooral uit intellectuelen en kleine boeren, voorwaar een werkelijk unieke combinatie. Dit blijkt ook uit hun programma: de Radicalen willen niet alleen een nog snellere reductie van het overheidstekort dan de regering-Schlüter, maar wensen ook de Deense defensie af te schaffen.
Binnen de regering-Schlüter domineert de Conservatieve Partij vaji de premier, gevolgd door de Liberale Partij die de boeren als electoraat heeft, de Centrumdemocraten die de kleine man heten te vertegenwoordigen maar nauwelijks over een programma beschikken, en de sterk moraliserende Christelijke Volkspartij, maken de minderheidscoalitie compleet. 

Illegale staking
Schlüters maatregel had een eind moeten maken aan de staking. Maar niet alleen bleven de mensen die vorige week al met hun staking waren begonnen maandagochtend thuis, ook duizenden ambtenaren die onder de maatregel vielen verschenen niet op het werk. De stakingen zijn formeel gezien volledig illegaal, maar worden vrijwel openlijk door de vakbonden gesteund. „Dit is te ernstig om te negeren", zei Hardy Hansen, de voorzitter van de bond van ongeschoolde arbeiders. „Deze maatregel werd ons over de oren getrokken".
Ook in 1979 en in 1981 maakte de Deense regering door middel van loonmaatregelen een eind aan dreigende arbeidsconflicten, na het vastlopen van cao-onderhandelingen. In die gevallen had Denemarken echter een sociaal-democratische regering, die minder openlijk de werkgevers begunstigde. Voor Schlüters loonmaatregel was in het parlement slechts een kleine meerderheid te vinden en de regering overlegde nauwelijks met bonden en werkgevers. 

Vergelijking
In Nederland heeft men de staking overigens op de voet gevolgd. De sociale en economische omstandigheden in Denemarken zijn immers vergelijkbaar met die in ons land. Het kan voor ons van belang zijn te onderzoeken wat de oorzaken en gevolgen zijn van sociale krachtmetingen die meer voorstellen dan cao-conflicten. Zo'n vergelijking is gemaakt bij een onlangs gehouden gedachtenwisseling tussen een Duitse en Engelse werkgroep. De Frankfurter Allgemeine Zeitung heeft daarvan verslag uitgebracht.
Vastgesteld werd dat de metaalstaking in Duitsland (1984) nauwelijks sporen van economische schade heeft achtergelaten. De strijd om de 35-urige werkweek was een conflict om doeleinden, het voortbestaan van de strijdende partijen werd geen ogenblik in gevaar gebracht. Bij de Britse mijnstaking die vorig jaar begon en tot in maart van dit jaar voortduurde, hebben alle betrokken partijen daarentegen verliezen geleden.
Bij onze oosterburen is geen discussie ontstaan over het principe van de vakbondsstrijd, zoals dat wel het geval is in het Groot-Brittannië van Margaret Thatcher en Arthur Scargill. 

Centraal overleg
Wat opviel was dat in Duitsland zowel de ondernemers als de vakbondsleiders vasthielden aan de noodzaak om een akkoord te bereiken, terwijl men in Engeland daar nogal weifelachtig tegenover stond. Waarschijnlijk komt dat doordat er in Engeland in het jongste verleden sprake was van akkoorden die nadelig werkten op de economische vooruitgang.
De Deense staking gaat om verkorting van arbeidstijd en verhoging van lonen. Dit conflict kan echter ook worden gezien als een signaal dat het systeem van centrale loononderhandelingen in een crisis is komen te verkeren. Zowel in Denemarken als in Zweden voeren werkgevers- en werknemersorganisaties al jarenlang overleg op centraal niveau. Heel lang voldeed dit systeem. De werkgevers behielden arbeidsvrede en de bonden kregen de gelegenheid de lonen te nivelleren. De laatste vijftien jaar, toen de verschillen in winstgevendheid tussen de verschillende bedrijfstakken groter werden, werkte het stelsel niet meer bevredigend.
In Zweden waren de spanningen niet langer binnen het centralistische overlegmodel te bedwingen en schakelde men vorig jaar dan ook over op decentrale onderhandelingen.
In de Scandinavische landen is, ondanks conflictsituaties, sprake van een maatschappelijke basisovereenstemming. Het systeem van arbeidsverhoudingen heeft zich hier tegen tijdelijke verstoringen van de arbeidsvrede gewapend met een arbitragesysteem. Als dat faalt, zoals nu in Denemarken gebeurd is, betekent dat automatisch een algemene staking, waaraan alleen de regering nog een eind kan maken. 

Nederland
In 1982 kozen in ons land werkgevers en werknemers voor decentrale onderhandelingen. Het akkoord waarin deze groeiende consensus tot uiting kwam lijkt op de helling te komen, nu de werknemers verder willen gaan met arbeidstijdverkorting dan de werkgevers.
De meningsverschillen zouden ook hier kunnen uitlopen op arbeidsconflicten. Toch lijkt dit voorbarig. In Nederland stellen de vakverenigingen zich aanzienlijk soepeler op dan in Denemarken. De bonden zien in dat arbeidstijdverkorting niet overal in dezelfde omvang kan worden opgelegd. Er hoeft daarom in Nederland niet gevreesd te worden voor een landelijk conflict. Wim Kok, de voorzitter van de FNV, verklaarde onlangs nog dat het afdwingen van de 36-urige werkweek geen enkele zin heeft. De werkgevers zouden de tijd moeten krijgen om op een kortere werkweek in te spelen.
In Denemarken duurt de wilde staking intussen gewoon voort. Het aantal stakers is wel afgenomen, maar ais het scheepvaartpersoneel tijdens de paasdagen het werk nog niet oppakt of overgaat tot een blokkade van de veerboten, zijn de inwoners van Kopenhagen aan huis gekluisterd. Hun voorgenomen bezoek aan familieleden op het platteland kan dan niet doorgaan. Bovendien kan volgende week woensdag opnieuw de vlam in de pan slaan als er een landelijke protestdag gehouden wordt. Schlüter houdt echter voet bij stuk. Een meerderheid in het parlement heeft zijn besluit goedgekeurd, dat is voor hem voldoende. De stakers laat hij eerst tijdens de paasdagen hun hoofd bekoelen, dan kijkt hij wel weer verder.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen