Hekendorp: een klein dorp met een boeiend verleden

  Allereerst vraagt de naam „Hekendorp" enige aandacht. Het klinkt wellicht wat vreemd, maar deze naam is oorspronkelijk niet de naam van een dorpskern, maar van een polder. De polder Hekendorp is gelegen langs de Hollandse IJssel tussen de polders Stein (Haastrecht) en Snelrewaard. De weg die de boerderijen aan het begin van de kavels in deze polder verbindt heet dan ook toepasselijk de Hekendorpse Buurtweg. Van het huidige dorp Hekendorp zal aanvankelijk niet of nauwelijks sprake zijn geweest.
  Belangrijk voor Hekendorp en omgeving was het besluit van het Groot-Waterschap van Woerden op 14 november 1366. Dit waterschap wilde overtollig water lozen op de Hollandse IJssel en kreeg van de Hollandse graaf het recht om drie kanalen te graven tussen de Oude Rijn en de IJssel. Het betrof hier de volgende drie waterlopen: de Linschoten, de Enkele Wiericke en de Dubbele Wiericke. Dit  laatstgenoemde water mondde in de polder Hekendorp uit in de Hollandse IJssel. 

Goejanverwellesluis
   Op deze plaats werd een sluis gebouwd. Deze sluis kreeg in de loop der jaren de naam „Goejanverwellesluis". Deze naam komt in de loop der tijden in diverse vormen voor. Volgens Van Doorn is „Goy Jan Verwellen" de oorspronkelijke vorm. In later eeuwen kwamen ook de benamingen „Goeverwel" en „Goverwelle" voor.
   Het is aannemelijk dat door de bouw van deze sluis de bewoningsconcentratie er om heen op gang is gebracht of op zijn minst is gestimuleerd. In het eerste geval zal door de bouw van de sluis dus het huidige dorp Hekendorp zijn ontstaan. Deze dorpskern heette echter tot in de vorige eeuw nog „Goejanverwelle" of „Goejanverwellesluis".
   In de 16e eeuw zorgde de Goejanverwellesluis jarenlang voor conflicten. Het Groot-Waterschap van Woerden, gesteund door de steden Woerden en Oudewater, was een voorstander van de verhoging van het maalpeil op de Dubbele Wiericke. De polders langs de Wiericke, alsmede de steden Gouda, Delft en Rotterdam, waren hier fel tegen gekant en stelden alles in het werk om dit tegen te gaan. Uiteindelijk werd dit geschil na een conflict van vijftien jaar beslecht door een uitspraak van de Grote Raad in Mechelen.
   Blijkbaar trok het Groot-Waterschap zich weinig van deze uitspraak aan, want in 1558 lieten de dijkgraaf en de hoogheemraden de sluis bij Goejanverwelle hoger maken en bouwden er een verlaat bij. Ook de bruggen over de Dubbele Wiericke (de Ruige Weidsebrug, de brug bij Nieuwerbrug en de „Driebruggen") werden verhoogd. Het gevolg was dat door een hoger waterpeil en hogere bruggen voortaan grotere schepen door de Wiericke konden varen en dat was zowel in het belang van het waterschap als van de steden Oudewater en Woerden.

Druk bevaren
   Hieruit blijkt dat in de 16e eeuw de Dubbele Wiericke een tamelijk druk bevaren waterweg was en dat een aanzienlijk aantal schepen de Goejanverwellesluis passeerde. Schepen uit Woerden vaarden bijvoorbeeld via de Dubbele Wiericke en Goejanverwellesluis naar Rotterdam. De Wiericke werd ook gebruikt door schippers uit Schoonhoven, die verder via de Oude Rijn en de Greft naar Amsterdam gingen. Turfschepen uit Nieuwkoop passeerden eveneens de Goejanverwellesluis. Uit deze gegevens, ontleend aan de dissertatie van C. J. van Doorn „Het oude Miland en zijn waterstaatkundige ontwikkeling" blijkt dat de Dubbele Wiericke en de Goejanverwellesluis in die dagen een functie vervullen in het handelsverkeer.

Geuzenschans
    In de 16e eeuw was de sluis bij Goejanverwelle niet alleen van economisch belang, maar tevens van strategische betekenis. In het begin van de Tachtigjarige Oorlog werd er in de jaren zeventig in het hart van Holland heel wat afgevochten door Spaanse legers en geuzen.
  Van deze tijd bezitten we een interessante bron. Wouter Jacobsz, prior van het klooster Stein in de stad Gouds, heeft een dagboek bijgehouden, waarin hij melding maakt van de oorlogshandelingen in de streek rondom Gouda. In zijn verslag van oktober 1573 maakt hij melding van het feit dat de geuzen zich genesteld hadden op een schans bij „Goeverwel".
   Op 15 december 1573 vermeldde de prior verheugd in zijn dagboek dat hem een bericht ter ore was gekomen dat de spaansgezinde kapitein Hendrik Snater van Lee door middel van een list de schans bij Goejanverwelle had ingenomen. Tot zijn spijt moest Wouter Jacobsz echter zes dagen later vermelden dat dit bericht niet op waarheid bleek te berusten. Goejanverwelle was nog steeds in handen van de geuzen.
   Pas in de zomer van 1575 kon Wouter voldaan schrijven dat de schans bij Goejanverwelle echt in Spaanse handen was: „Men seyde voorts dat ons conincks volck nu inhadden die scansen bij Goverwel, tot Polsbrouck an die Vlist ende dat die oeck met wel seven vaendelen nu op Haestrecht waren".

Waterlinie
   Ongeveer een eeuw later bleek nog duidelijker de strategische positie van Goejanverwelle. In het befaamde jaar 1672 voerde de Republiek oorlog met Frankrijk, Engeland, Keulen en Munster. In de maand juni van het rampjaar moest het leger van de Repubhek zich terugtrekken tot op de Hollandse Waterlinie. In deze verdedigingslinie bevonden zich vijf posten: Muiden, Bodegraven, Nieuwerbrug, Schoonhoven, Gorkum en Goejanverwellesluis.
   Rond 20 juni 1672 nestelde Willem Adriaan, graaf van Hornes, zich in Goejanverwellesluis om deze post te verdedigen tegen de Fransen. Behalve een regiment voetknechten beschikte Hornes tevens over een aantal ruiters. Een groep Rotterdamse schutters was aanvankelijk ook in Goejanverwelle gestationeerd, maar vertrok reeds eind juni naar elders.
   Uit de notulen van de Staten van Holland over de jaren 1672 tot 1674 blijkt dat vooral in de maand juli weer troepenversterkingen werden gestuurd naar Goejanverwelle. Op 1 juli werd er melding gemaakt van 4 compagnieën mariniers voor Goejanverwelle. Op 14 juli stuurde prins Willem III nog eens 300 man extra, van wie 100 uit zijn eigen kwartier. Deze troepenzendingen zullen waarschijnlijk verband houden met de ontwikkelingen rond Oudewater. Eind juni hadden de Fransen Oudewater bezet. Nog op 9 juli raakten Franse fouragiers bij Goejanverwelle slaags met Hollandse mariniers.
   Op hun terugtocht lieten de Fransen de rode haan kraaien in Hekendorp. Op 13 juli ontruimden de Fransen plotseling Oudewater en graaf Hornes maakte van deze gelegenheid gebruik om zich vanuit Goejanverwellesluis in Oudewater te nestelen. Uit de bovengenoemde bron blijkt dat bij heel wat Hollanders in de spannende maanden van het rampjaar de moed in de schoenen was gezonken. Verschillende malen leest men de verzuchting, dat de pas bij „Goeverwelle" toch niet te houden is, zeker niet in de winter. Van de burgerbevolking verwachtte men helemaal niet veel steun. Men klaagt tenminste, dat de burgers meer kwaad dan goed doen en dat het volk geen „couragie" heeft. De voorspelling is niet uitgekomen, de post van Goejanverwelle heeft standgehouden. 

Wilhelmina
   Ruim een eeuw later, om precies te zijn in het jaar 1787, kwam Goejanverwelle weer in het nieuws. Op 28 juni 1787 hield een aantal patriotten van het Goudse vrijkorps in de Vlist prinses Wilhelmina van Pruisen aan. Deze echtgenote van stadhouder Willem V was op weg naar Den Haag om daar de positie van haar man te herstellen.
   Na haar aanhouding door het Goudse vrijkorps werd prinses Wilhelmina gedwongen onder begeleiding van de patriotten haar tocht voort te zetten. De tocht ging eerst naar Haastrecht, waarna men vervolgens richting Oudewater ging. Ter hoogte van Goejanverwellesluis stak het gezelschap met een pont de Hollandse IJssel over. Wilhelmina werd ondergebracht in een boerderij naast de Goejanverwellesluis. Hier werd prinses Wilhelmina van Pruisen enige tijd „bewaakt" door de Goudse patriotten.
   Inmiddels was een boodschap gestuurd naar de Commissie van Defensie met de vraag of de echtgenote van  de stadhouder haar tocht mocht hervatten. Dit werd niet toegestaan, maar Wilhelmina kreeg wel toestemming om te vertrekken naar Leerdam. Dit muisje had echter wel een aanzienlijk staartje. Wilhelmina had een broer, die koning van Pruisen was. Deze gebeurtenis en de weigering van de Staten van Holland om genoegdoening te geven, was voor de Pruisische vorst voldoende aanleiding tot een interventie in Holland.
   De laatste twee eeuwen heeft Goejanverwelle niet meer voor opzienbarende gebeurtenissen gezorgd. De economische en strategische betekenis van de sluis heden is te verwaarlozen. De naam „Goejanverwelle" als naam voor het dorp verdween en moest plaats maken voor de naam van de polder: Hekendorp.
   Maar, de herinneringen aan het verleden zijn tot op de dag van vandaag nog aanwezig. De boerderij waar Wilhelmina van Pruisen gevangen werd gehouden is er nog steeds. De eeuwenoude Goejanverwellesluis laat nog steeds schepen door. Hoewel de vrachtschepen van vroeger plaats gemaakt hebben voor de plezierschepen van onze tijd. Enkele meters naast de sluis en de „Prinsesseboerderij" staat overigens nog een uniek montunent voor ons land. Nog steeds staat in Hekendorp de eeuwenoude schandpaal met aan de bovenkant de afbeelding van Vrouwe Justitia. Ten slotte zijn ook de straatnamen in Hekendorp nog verwijzingen naar het veelbewogen verleden. De Leeuwenhoekstraat, de Prinses Wilhelminastraat en de Baron Bentinckstraat herinneren nog aan de schokkende gebeurtenis van twee eeuwen geleden.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen