Van bijgeloof, Hellenbroek en baviaan in Edese kerkhistorie

Wij worden meegenomen door een geschiedenis van vele eeuwen naar het allerjongste verleden. Onderweg passeren wij heel wat stations. De Moderne Devotie, de Reformatie, de Nadere Reformatie, de Afschgding, de Doleantie, de Vrijmaking, en nog veel meer. Het dorp Ede blijkt, zowel vroeger als nu, te liggen midden in de stroom van het grote kerkelijke gebeuren in deze Lage Landen.

Soms houden wij de adem in, als wij lezen hoe de Spaanse soldaten in Ede hebben huisgehouden. Als wij getuige zijn van een complete ruzie tussen ds. Cloeck en boer Van Engelenhoven om een mesthoop. Als wij een baviaan, het huisdier van een buurman, de huiskamer van de ander zien binnenwandelen. Als wij horen van typische gevallen van geestdrijverij en bijgeloof.

Hellenbroek

Op andere ogenblikken zijn wij geneigd een traan weg te pinken. Als een van de Edese dominees uit het verleden zich bij herhaling blijkt te buiten te gaan aan de drank. Als de predikanten Japchen en Leenmans, twee herders en nog wel in hetzelfde kerkelijke 'hok', kijven om 'Hellenbroek', waarmee de een de jonge schapen wèl en de ander ze niét voedde. Als wij lezen van vroege sterfgevallen en ontzettende epidemieën. Maar de grappige momenten ontbreken evenmin. Als wij zowel dominees als gemeenteleden zien in hun kleinmenselijke deugden en ondeugden. En als wij lezen dat ds. Prins emeritaat aanvroeg toen hij... 92 jaar was, en toen nog zes jaar mocht genieten van een welverdiende rust.

Dr. Van de Bank heeft er naar gestreefd een geheel waarheidsgetrouw relaas te bieden. Het siert hem dat hij de 'gaten' niet gevuld en opgesierd heeft met vermoedens, waarschijnlijkheden en fantasieën. Daar kopen wij nu eenmaal De hervormde Oude kerk van Ede. niets voor. Waar de bronnen zwijgen, zwijgt ook Van de Bank. Dat is wijs; hoe jammer het ook moge zijn voor hemzelf en voor ons lezers. Maar Van de Bank werkt wel met 'kopjes'. En die zijn ludiek. Zij geven kleur aan het verhaal.

Kerkeraadsnotulen

Wat wij in dit boek het meest tegenkomen zijn zaken als kerkgebouwen, pastorieën, kostershuizen, traktementen, verenigingsleven, wisselingen van dominees, een paar twisten en soms enkele tuchtgevallen. Kerkeraadsnotulen staan gewoonlijk bol van dit soort zaken. En dat zijn dan nog de beste, want er zijn er ook die in alle talen zwijgen.

Soms bemerkt men iets van de theologische inzichten der mannenbroeders, of hoort men iets over het geestelijke leven in de gemeente. Schreef een Edese dominee een boek —en die zijn er geweest— dan heeft de man zich bloot gegeven. Schreef hij geen boek, dan moeten wij er gewoonlijk maar naar gissen hoe en wat hij geweest is. Over de nu levenden heb ik het hier niet.

Kekeraadsnotulén laten de schors van het gemeenteleven zien. Ik heb de overtuiging dat alleen de grote Hartekennerdepitkent.

De 'kudde' is ook in Ede verdeeld. Dat is niet het mooiste in dit lange verhaal. Geen kerk of kerkje is door de schrijver over het hoofd gezien. Wijselijk heeft hij zich van elke oordeelvelling onthouden. Ik waag het er op hierbij een kritische noot te plaatsen. 'Kudde' is een woord dat het goed doet; zeker in • Ede. Maar het is toch ook een gevaarlijk woord. Wij denken echt niet eng kerkistisch, maar om ook de roomskatholieke parochie te Ede erbij te betrekken, en de Protestantenbond... Wij zullen niet vitten, maar wij voelen grenzen.

Dichter bij huis

Ik vraag ten slotte naar het 'nut' van deze 'kerkgeschiedenis'. Ede's kerkgeschiedenis biedt een beeld van de Nederlandse kerkgeschiedenis. Wat wij in de 'grote' tegenkomen, komen wij ook tegen in deze 'kleine'. Maar: het brengt ons alles wat dichter bij huis. Het gaat over Jan de schaapherder, die altijd zoveel te vertellen had, Gerrit de kruidenier, die jarenlang in dezelfde kerkbank zat, over Trijntje die herrie schopte en over Geertje die zulke wonderlijke ideeën in d'r hoofd had. En al deze mensen zijn er in wezen nog.

Uiterlijk gezien allen schapen van de kudde. Zo is de kerk! Zoals ze reilt en zeilt. Een zaak van heel gewone mensen. En toch ook weer niet. Er is een Heere die er boven staat. Was dat niet zo, dan konden wij de kerk, ook die van Ede, wel opruimen. Dank zij de Opperherder is er ook voor Ede nog toekomst.
N.a.v.: "Kudde in veelvoud", kleine
 kerkgeschiedenis van Ede,
door dr. J.H. van de Bank;
Uitgeverij De Bron, Ede, 1986;
214 blz., prijs 32,80 gulden.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen