HAVEL VERTROUWT HUSAK NIET

Tot op het moment van de uitreiking van de Erasmusprijs aan de Tsjechische schrijver Vaclav Havel hield de vaderlandse deining over dit eerbetoon aan. Eerst werd Havel als prijswinnaar uitverkoren in plaats van de (naar Haagse normen waarschijnlijk) politiek al te gevoelig liggende Tsjechoslowaakse oppositiebeweging Charta 77.
Vervolgens ontstond er heibel over de tekst van Havels dankrede en gisteren heerste er wederom opwinding over het wegvallen van een essentiële passage uit de schriftelijke reactie van Husaks dure 'kostganger' (heel dat korps van bewakers vormt tenslotte ook een aanslag op de Praagse schatkist) in de Nederlandse en Engelse vertalingen.

Het laat zich gemakkelijk raden wie van deze omissie het slachtoffer werd: de door Havel nadrukkelijk naar voren gehaalde mensenrechtenbeweging Charta 77. Maar kom, laten we niet meedobberen op deze vruchteloze vaderlandse Havel-deining. De reactie van een van Havels vertegenwoordigers gisteren in Rotterdam moet ons genoeg zijn: dat de Nederlandse regering wèl bereid is 48 kruisraketten op haar grondgebied te plaatsen die stuk voor stuk Praag, Brno en Bratislava van de kaart kunnen vegen, maar dat diezelfde regering geen prijs aan Charta 77 durft te geven, vermag deze Boheemse balling niet te begrijpen.

De aanwezigheid van deze Frantisek Janouch in Rotterdam (hij ontving namens z'n vriend Havel uit handen van prins Bernhard de Erasmusprijs) betekent een directe ondersteuning voor Havels motief om afwezig te zijn bij de plechtigheid.

Als aanhanger van Alexander Doebtsjeks 'socialisme met een menselijk gezicht' raakte kernfysicus Janouch brodeloos onder Huséks 'normaliseringsbeleid'. In arren moede vertrok hij met zijn gezin in '74 op uitnodiging van de Zweedse Academie van Wetenschappen naar Stockholm om tenminste weer op eigen vakgebied aan de slag te kunnen gaan. Nauwelijks had Janouch het vaderlandse territoir achter zich gelaten of Praag pakte hem de Tsjechoslowaakse nationaliteit af. Welnu, Havel zag deze bul hangen bij een kortstondig oponthoud in Rotterdam.

Bij alle deining over de Erasmusprijs moeten we het motief voor Havels afwezigheid goed voor ogen houden, zo ook zijn beweegreden om het geldbedrag dat aan het Nederlandse eerbetoon verbonden is, te weigeren. Hij wil zijn Praagse 'beschermers' niet de gelegenheid bieden hem van 'teren op kapitalistische zak' te beschuldigen.

Toch is Vaclav Havel niet al te pessimistisch gestemd over het toekomstperspectief van de Tsjechoslowaakse samenleving. In zijn uitlatingen suggereert hij een heel geleidelijke omvorming van de huidige maatschappij door burgers die waardig en eerlijk wensen te leven. En dat is een pijnlijk proces. Deze burgerlijke vreedzame omwenteling heeft immers plaats, om het in Havels eigen woorden te zeggen, „levend te midden van de leugen". Bemoedigend vindt de bekroonde schrijver in elk geval de in het openbaar geuite klachten over de kernramp te Tsjernobil van Tsjechoslowaakse burgers. De kritiek waar Havel en gelijkgezinde opposanten In het Oostblok op dit punt aan bloot staan, is dat zij de politieke realiteit veronachtzamen. Scherper gezegd: communistische machthebbers ter plekke plus hun voogden in het Kremlin zullen heus niet wijken voor zacht, burgerlijk gedrag. Echter, en ook dat moet onder ogen worden gehouden ten aanzien van de huidige woordvoerders van de Midden- en Oost-Europese oppositie, Havel streeft helemaal niet naar politieke macht voor hemzelf of voor Charta 77. Hij en de zijnen streven naar een fatsoenlijk leven zonder dwang en leugen.

Zo'n hoge ethische positie blijft echter toch botsen met de alledaagse politieke realiteit van een communistisch machtsmonopolie. Havels absentie in Rotterdam, ja het simpele feit van een Erasmusprijs voor zijn activiteiten, verwijzen naar de politieke 'hartziekte' waaraan Midden- en Oost-Europa sinds de geallieerde ovenwinning op Hitlers demonische Derde Rijk zo intens lijdt. Een op bloed gebouwd imperium maakte plaats voor een niet minder rücksichtslos rijk.

Ondertussen schijnt Gorbatsjovs 'glasnost' ('openheid') ook toe te slaan in Husaks Tsjechoslowakije. Dat levert merkwaardige contrasten op. Zo slaat een landbouwcoöperatie als die van JZD Slusovice ongehinderd de 'kapitalistische' weg in, terwijl twee privégroenteboeren (vader en zoon) fikse gevangenisstraffen krijgen vanwege het feit dat zij enkele arbeidskrachten In dienst hebben die op hun stuk grond groenten kweken.

Evenzo mogen vooraanstaande partijkaders openlijk kritiek leveren op maatschappelijke misstanden, maar moeten Havel en zijn medeleden van Charta hun mond vooral houden. Nee, we kunnen Havel best begrijpen dat hij van de partij niets venvacht voor een leefbaarder toekomst in zijn vaderland.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen