't Werck sal selve sijnen Meester prijsen

Binnen een aantal jaren waren al verschillende edities uitgebracht. Prof. dr. D. Nauta heeft er een overzicht van gegeven in zijn bibliografie van de Heidelbergse Catechismus. In hetzelfde jaar van de verschijning kwam er al een Nederlandse vertaling; in 1570 een Engelse; in 1576 een Hongaarse; in 1607 een Franse (de herdrukken niet meegerekend).

Ruim een eeuw later, in 1735, kwam er een Maleise vertaling, in 1787 een vertaling in het Javaans, in 1741 een in het Singalees. Ook in de 19e eeuw verschenen er enkele bijzondere vertalingen: in 1834 een in het Chinees en in 1858 een in het Japans!

Verklaring

Al snel werd echter de behoefte gevoeld om een verantwoorde verklaring van de catechismus te bezitten. Op de synode van Dordrecht 1574 werd de vraag gesteld „of het niet en goet ware dat men goede homilias op den Catechismus schreve". De synode antwoordde dat de predikanten elkaar maar moesten helpen bij het uitleggen van de catechismus. Men adviseerde om op de classicale vergaderingen enkele vragen en antwoorden „cortelijck uyt te leggen, opdat se also onder malcanderen haar oeffenen en scherpen mochten om de Catechismus ordentelick, grondelick en stichtelick voor de gemeente te verclaren".

Dat kunnen wij ons niet meer voorstellen: predikanten die elkaar op de classis helpen om de catechismus te verklaren. Hoe het advies in praktijk is gebracht, is niet bekend. Waarschijnlijk voldeed het advies van 1574 niet ten volle. Op de synode van Middelburg in 1581 komt de vraag aangescherpt terug en vraagt men om „corte predicatien".

De synode besluit om het werk aan Jeremias Bastingius op te dragen. Na het gereedkomen moest Bastingius het werk voorleggen aan de classis Brabant en de classis Walcheren om het te laten "doorsien ende uytgheven".

Een betere keus had de synode niet kunnen maken! Bastingius was een leerling van Ursinus en Olevianus. Wie was deze Jeremias Bastingius, die op dertigjarige leeftijd deze belangrijke opdracht kreeg?

Levensloop

Hij werd in 1551 in leper (Vlaanderen) geboren. Kort na zijn geboorte weken zijn ouders uit wegens de geloofsvervolging. Na lange omzwervingen vestigden zij zich in Emden. Daar ontving Jeremias zijn eerste onderwijs. Na de voltooiing daarvan ging hij studeren in Bremen, Geneve (bij Beza) en in Heidelberg, waar hij jarenlang een huisgenoot was van Datheen.

De universiteit van Heidelberg beleefde in die tijd een bloeiperiode. Veel studenten trokken erheen om bij voorbeeld te studeren bij Ursinus, Olevianus of Zanchius. Bastingius studeerde er van 18 mei 1573 tot 18 december 1576. Op de laatste datum promoveerde hij tot doctor in de godgeleerdheid.

Direct na zijn promotie werd hij beroepen door de gemeente van Londen en van Antwerpen. In de stukken van het beroepingswerk van Londen staat: „hy is een seer gheleert ende geschickt Jonckman". Het beroep naar Antwerpen werd aangenomen. Bastingius bleef er tot aan de val van Antwerpen in 1585. Velen ontvluchtten de stad na de komst van Parma. Bastingius week uit naar Dordrecht. Na het houden van een proefpreek werd hij direct beroepen. Bij het aannemen van het beroep werd er één voorwaarde gesteld, namelijk dat Bastingius direct ontslagen zou worden als het weer mogelijk zou zijn om naar Antwerpen terug te keren.

In de periode dat hij in Dordrecht predikant was, ontwikkelde Bastingius grote activiteit. Buiten zijn gemeente werd er vaak een beroep op hem gedaan door de classis en de synode van Zuid-Holland. Enkele maanden is Bastingius hoogleraar in Leiden geweest. In mei 1595 werd hij benoemd, maar in oktober van hetzelfde jaar overleed hij plotseling, op 44-jarige leeftijd.

Latijn

Blijvend bekend is Bastingius geworden door zijn catechismusverklaring. In de 16e eeuw hebben vele generaties predikanten er gebruik van gemaakt en zijn erdoor gevormd.

Toen Bastingius de opdracht kreeg, in 1581, was hij nog predikant te Antwerpen. Het duurde zeven jaar voordat de verklaring verscheen. In het Latijn! Het is altijd een raadsel waarom het een Latijnse tekst was. Een jaar voor de verschijning werd er op de synode van Den Haag 1586 over gesproken dat de verklaring van Bastingius „niet alleen Latine, maer oock in Vlaemsch onder de drucker waren". De "Vlaemsche editie" is nooit verschenen. Drie jaar later (1591) verschijnt de vertaling van de hand van Hendrik van den Corput. Of Van den Corput alleen een vertaling gaf uit het Latijn of dat hij de catechismusverklaring ook (gedeeltelijk) herschreven heeft, is niet met zekerheid te zeggen.

In de voorrede zegt Van den Corput: „So hebbe ick my tot desen arbeyt laten bewegen, ende gedacht de verclaringhe des Catechisme, in moederlicke sprake in druck uyt te geven. Het principael werck heeft gemaeckt Hieremias Bastingius, Doctor in de Theologie: 't selve behoeft van my niet gepresen te worden: 't werck sal selve sijnen Meester prijsen. Hy is de eerste (mijns wetens) die den text des Catechismus also met schrifturen te bevestigen, ende met verclaringe gemeyn ende bekent maeckt. Maer ick heb my tot dese oversettinge laten vinden, overmits Bastingius my de vryheit gelaten heeft niet aen de woorden gebonden te syn, maer sijn meyninge met breeder ende meer woorden te verclaren".

We mogen zeker aannemen dat Van den Corput in de geest van Bastingius de catechismusverklaring vertaald heeft. Bastingius had Van den Corput volkomen de vrijheid gegeven om „met breder woorden sijn meyning" weer te geven. Bastingius had groot vertrouwen in Van den Corput! Zij kenden elkaar al zeer lang. Gelijktijdig hadden zij in Heidelberg gestudeerd. Zij waren nu al weer jaren collega's in de gemeente van Dordrecht.

Het feit dat Bastingius toestemming gaf tot een tweede druk in 1594 bewijst dat hij met de vertaling van Van den Corput instemde.

Deze catechismusverklaring werd alom geprezen. Enkele eeuwen later vat Schotel het zo samen: „Het bevat niet slechts eene duidelijke uiteenzetting van de Gereformeerde leer, maar een schat van prakticale lessen en opmerkingen, die van veel menschen- en hartekennis getuigen".

Ook in het buitenland trok de catechismusverklaring van Bastingius de aandacht. Nog voordat de vertaling uit het Latijn in het Nederlands verscheen (1591), was er al in Cambridge in 1589 een Engelse vertaling verschenen. Enkele jaren later (1596) verscheen er een Duitse vertaling.

Zo kreeg de Gereformeerde Kerk aan het einde van de zestiende eeuw haar eerste catechismusverklaring.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen