"Star Wars": futuristische wapens met een middeleeuws principe

Professor Kaltefleiter, de Sow jets en de Amerikanen werken allehei hard aan een grootschalig defensiesysteem. Gaat het in de wereld in de richting van offensieve (aanvallende) naar defensieve (verdedigende) systemen?

„Ja, daarvan is zeker sprake. Laat me 't vanuit historisch perspectief benaderen. De oorspronkelijke funktie van de staat was onder meer de bescherming van de eigen bevolking tegen elke bedreiging van buitenaf. Als gevolg van de ontwikkeling van luchtstrijdkrachten en van raketten konden staten hun beschermende taak niet meer vervullen: het werd al snel duidelijk dat de burgerbevolking zwaar zou moeten boeten bij een conflict. Miljoenen mensen werden gedood als gevolg van luchtaanvallen, in Duitsland, Japan en andere landen. Ik denk dat het Strategie Defense Initiative (SDI) het idee behelst om de staat die oorspronkelijke funktie van bescherming van de eigen bevolking terug te geven". Dat klinkt alsof SDI een nogal realistisch plan omvat. Inmiddels heeft Reagans Star Wars het image van uiterst onrealistisch te zijn.

„Het onderzoeksprogramma dat momenteel wordt uitgevoerd heeft talrijke componenten. Zo worden er nogal traditionele, maar ook erg futuristische technologieën gebruikt. Zoals het er nu naar uitziet, zullen op de kortere termijn geavanceerde maar toch nog traditionele systemen worden opgezet. Dat betekent bij voorbeeld de ontwikkeling van erg snelle grond-lucht-raketten. Pas in de tweede en derde fase zou men inderdaad meer futuristische technologieën kunnen ontwikkelen, zoals laserstralen etcetera. De technologieën uit die eerste, meer traditionele fase zullen op redelijk korte termijn beschikbaar koijien, terwijl die andere zeker nog een tiental jaren op zich zullen laten wachten".

Onlangs werd uit Amerikaanse regeringskringen vernomen dat het Amerikaanse SDI-plan oorspronkelijk aanzienlijk minder futuristisch en hoogdravend was dan nu het geval is en dat het president Reagan persoonlijk is geweest die van SDI een science fiction-achtig Star Wars-systeem heeft gemaakt.

„In de eerste plaats: de term Star Wars is volstrekt misleidend en kan beter niet worden gebruikt. In de tweede plaats wil ik in dit verband wijzen op de hoeveelheid geld die destijds voor SDIonderzoek werd uitgetrokken. Daarbij ging het om 1 tot 2 procent van de totale uitgaven voor defensie. Dat kan toch onmogelijk ambitieus worden genoemd Integendeel, SDI was inderdaad vanaf het begin een uiterst bescheiden programma." De toespraak van Reagan in 1983 was toch niet bepaald bescheiden, als het gaat om de betekenis van SDI. En sindsdien heeft de Amerikaanse regering zich toch onverkort achter de Reagan-uitleg van SDI geplaatst?

Als we die presidentiële toespraak in maart '83 nader beluisteren, wordt daarin een visie gegeven waarin de staten weer hun eigen bevolking zullen kunnen beschermen. Daarbij ging het om een zuiver politieke visie. Iets anders is het om dit in een gedetailleerd regeringsprogramma om te zetten. Wel, ook toen het ging om concrete plannen was het aandeel van SDI op de defensiebegroting wél wat meer dan voorheen, zo'n 2,5 of 3 procent, maar in feite nog erg bescheiden. Kortom, SDI bleef ook als concreet actieprogram en na goedgekeuring door het Congres een uiterst bescheiden project Reagan puste de betekenis van SDI toe op een heel wat groter deel van de wereld dan het Amerikaanse grondgebied. Wat bedoelde hij dan?

Zoals u weet hebben Groot-Brittannië, West-Duitsland, Italië en Japan zich achter het Amerikaanse project geschaard. Natuurlijk, als je niet slechts kijkt naar de omvang van het budget maar ook naar de enorme technologische vernieuwing -en dat niet alleen op militair maar ook op civiel terrein— dan kun je niets anders stellen dan dat SDI een nieuwe sprong voorwaarts is voor.de industrielanden. Ik verwacht dat je misschien over zo'n twintig jaar de geïndustrialiseerde wereld zal moeten onderverdelen in de landen die deelnemen aan SDI-rescarch en de landen die dat niet doen. De nevenprodukten en technieken (de "spinn-uff") van de SDI zijn voor vrijwel alle terreinen van onze economie werkelijk enorm. ZATERDAG 4 JUN11988 Er is toch ook een tweede fase aan SDI verbonden. In hoeverre is het reëel om daarbij aan ruimtewapens te denken. Wat zal hun betekenis zijn?

„Ik denk inderdaad dat een meer geavanceerd systeem van SDI een ruimtesysteem zal zijn. Er zijn de laatste jaren indrukwekkende vorderingen gemaakt in de ontwikkeling van electro-magnetische en lasersystemen. Al deze systemen zijn bedoeld om in de ruimte te worden gebruikt".

„Als we de eerste fase van SDI hebben afgerond, zijn we in staat om ons te beschermen tegen aanvliegende raketten die reeds dicht in de buurt van ons gebied zijn. Zo'n verdedigingssysteem kan zowel voor de VS als voor Europa of elke andere regio in de wereld worden gemaakt. Maar in de tweede, meer geavanceerde fase wordt de werking van SDI anders. Dan zal er sprake zijn van een soort schild dat bij voorbeeld de Sowjet-Unie zal verhinderen om raketten vanaf haar grondgebied te laten vertrekken; dan kunnen we in feite de gehele wereld beschermen tegen dergelijke Sowjetraketten". Betekent die structurele overgang van offensieve naar defensieve systemen niet een verzwakking van'de huidige militair-strategische structuur, nodig voor de veiligheid van vandaag?

„De situatie die nu bestaat, is absoluut niet veilig. Er bestaat namelijk een grote onevenwichtigheid tussen offensieve en defensieve systemen in de wereld. Zo is er momenteel geen enkele bescherming tegen vanuit de SowjetUnie afgeschoten raketten. De merkwaardige toestand bestaat dat we bepaalde doelen wèl kunnen beschermen tegen vliegtuigen (bommenwerpers) maar niet tegen raketten. Er is dus beslist sprake van een gat in de verdediging. De betekenis van SDI zal zijn om dat te verbeteren". Preventieve verdediging tegen raketaanvallen is toch ook mogelijk door middel van het op peil houden van het aantal Amerikaanse intercontinentale raketten (ICBM's)?

„U bedoelt de zogenaamde "wederzijds verzekerde vernietiging" (Mutual Assured Destruction (MAD), AJ). Maar als we kijken naar de publieke opinie in onze samenlevingen, moeten we constateren dat de westerse bevolking steeds minder bereid is om als gijzelaar te functioneren, zoals dat het geval is met deze MAD-doctrine. Een strategie van totale wederzijdse vernietiging is volstrekt onaanvaardbaar geworden in onze samenlevingen. We moeten dan ook op zoek naar een alternatief". Als ik me een beeld probeer te vormen van de internationale relaties waarin defensieve systemen domineren, komt de nadruk wel erg sterk op de waterdichtheid van het systeem te liggen, omdat voor het overige de militair-strategische houding van een staat vrij passief zal zijn: „de poorten zijn gesloten, dus waar maken we ons verder druk om".

„Het is enigszins verwarrend dat SDI altijd wordt vergeleken met een schild. In plaats van een zwaard gebruiken we voortaan nog slechts een schild, zo wordt dan gesteld. Het gebruik van een schild, of zo u wilt, het gebruik van muren rondom een stad, zoals in de middeleeuwen, is inderdaad erg passief. Maar in het geval van SDI is er van een passieve opstelling beslist geen sprake. Je zult immers daadwerkelijk een beslissing moeten nemen om raketten die bezig zijn je grondgebied te naderen voortijdig uit te schakelen. Zoals u weet, is de vliegtijd van de Sowjet-Unie naar de Verenigde Staten ongeveer dertig minuten, en dat is voldoende tijd om tot een besluit te komen. Er is dus geen sprake van een schild waarmee de raket vanzelf wordt geconfronteerd, nee, je zult zelf moeten beslissen of je het systeem inzet. Het gaat dus om 'actieve systemen' die politici een hoge mate van verantwoordelijkheid geven". Wat zullen concreet de gevolgen zijn van een SDI-defensie voor de huidige militaire systemen en structuren?

„De tweede fase in het SDI-program -heeft tot gevolg dat de conventionele strijdkrachten meer strategische betekenis zullen krijgen. Want als we over zo'n twintig jaar in staat zullen zijn onze staten te beschermen tegen nucleaire aanvallen, dan betekent dat natuurlijk dat het conventionele machtsevenwicht belangrijk wordt. Zoals u weet, is er in dezen momenteel een enorme superioriteit aan de zijde van het Warschaupact. SDI brengt met zich mee dat die conventionele onevenwichtigheid van grote strategische betekenis wordt". Een belangrijke reden voor de Amerikanen om niet méér ICBM's te plaatsen op eigen grondgebied is de kwetsbaarheid van deze raketten tegenover de huidige Sowjetsystemen. Betekent een toekomstig SDI dan niet een aanzet tot verdere ontwikkeling van de wapenwedloop? Namelijk vanuit de gedachte dat de eigen raketten onkwetsbaar zijn geworden voor de tegenstander?

„Wel, de belangrijkste strategische implicatie zal zijn dat nucleaire wapens als aanvalswapens hun waarde verliezen. Ziet u, een nucleaire aanval heeft alleen dan zin als die vrijwel alle systemen aan de andere zijde kan uitschakelen. Als je daartoe niet in staat bent, dan betekent zo'n "First Strike" dat je de ander tot een vergelding uitnodigt. Heb je nu een verdedigingssysteem waarmee je geen honderd maar laten we zeggen 50 procent van de afgevuurde raketten kunt uitschakelen, dan wordt het voor elke agressor onmogelijk om een "First Strike" uit te voeren. Dus zelfs een bescheiden opgezet systeem zal een "Firts Strike"-optie onmogelijk maken. En dat is een geweldige vooruitgang, waardoor de situatie in de wereld stukken stabieler zal worden. Het is dus beslist niet nodig om een waterdicht SDI-schild te hebben, wil het effectief zijn".

„Het antwoord op die vraag hangt ervan af welk scenario je hanteert. Ga je ervan uit dat op een bepaald moment alleeen de VS een SDI zullen hebben of alleen de Sowjet-Unie er een heeft? Of verwacht je dat beide zijden ongeveer op hetzelfde moment gelijkwaardige systemen zullen bezitten?"

Kaltefleiter acht het laatstgenoemde scenario van "gelijktijdigheid" het meest reëel. „En dat betekent", zo vervolgt hij, „dat het natuurlijk geen enkele zin meer heeft om meer raketten te plaatsen. Ze hebben geen enkel nut meer".

Aan een beëindiging van de wapenwedloop gelooft ook Kaltefleiter niet. „Geheel nieuwe offensieve systemen zullen met behulp van uiterst moderne technologieën worden ontwikkeld als antwoord op deze moderne defensieve systemen. Dat is de geschiedenis van de mensheid: elk verdedigingswapen krijgt op de duur een nieuw aanvalswapen te

PROE DR. WERNER KALTEFLEITER .heelde wereld beschermen tegen Sowjetraketten.

Defensieve wapens opgesteld in de ruimte zullen over zo'n twintig jaar niet meer een kwestie van fantasie zijn. genover zich. Er is geen enkele reden om aan te nemen dat met de ontwikkeling van SDI het einde van de ontwikkeling van nieuwe, modernere wapens is ingeluid.

De hoogleraar uit Kiel heeft daarmee waarschijnlijk het belangrijkste motief weergegeven dat de Sowjets hebben om, ondanks hun eigen onderzoek, fel tegen Amerika's SDI te zijn. De Sowjets kunnen het zich immers allerminst permitteren om hun economie te belasten met peperdure high-tech-wapens! Maar ook voor Washington zullen die hoge kosten gaan drukken, aldus Kaltefleiter. En dat niet zonder positieve gevolgen, zo meent hij. Maar hoe zal het dan over een tiental jaren zijn met de bereidwilligheid om met elkaar te onderhandelen. Ideologisch blijven de twee supermachten voorlopig nog wel aartsvijanden. Maar de stimulans tot toenadering door middel van overleg is na de installatie van SDI toch volkomen weggevallen?

„Nee, ik denk niet dat dat het geval zal zijn. Ik herinner me nog heel goed dat president Reagan tijdens de campagne voor de presidentsverkiezingen in 1984 stelde dat hij bereid was om defensieve technologieën te delen met de Sowjet-Unie. Later heeft hij dat nog verschillende malen herhaald.

Het tweede punt is dat deze systemen natuurlijk ontzettend duur zijn en dat is een krachtige stimulans voor beide zijden om over deze systemen te onderhandelen met als doel wapenbeheersing, teneinde de kostenfactor beheersbaar te houden". De Sowjet-Unie is ook actief met het testen van defensiesystemen. Zijn de Amerikanen in hun technologische vernieuwingen niet allang door de Sowjets ingehaald?

„Inderdaad, vandaar ook dat het geheel onjuist is om te spreken van een "SDI", een Strategisch Defensie Initiatief, want dat is misleidend. In feite moeten we spreken van SDA, Strategisch Defensie Antwoord, want de Sowjets zijn met een dergelijk programma veel eerder begonnen dan de Verenigde Staten".

„In de tweede plaats weet u dat in de tijd van de middeleeuwen alle grote steden grote stadsmuren hadden. Nu vraag ik u: Werden de stadsmuren van Amsterdam nutteloos doordat ook Keulen muren bouwde? Natuurlijk niet! Welnu, gezien het vaststaande feit dat de Verenigde Staten en de NAVO geen enkele agressieve bedoeling hebben tegenover de Sowjet-Unie is het voor ons ook volstrekt onbelangrijk dat deze staat een def-ensiesysteem om zich heenbouwt. Belangrijk is wèl dat wij zo'n systeem ontwikkelen, omdat er enige reden is om te verwachten dat de Sowjets wèl bepaalde agressieve daden zullen plegen. We hoeven ons dus in het geheel geen zorgen te maken over defensiesystemen aan Sowjetzijde, zolang wij ze ook maar aan onze kant hebben". Kunt u iets zeggen over de huidige defensiesystemen van de SowjetUnie?

„Natuurlijk is onze kennis van Sowjetsystemen beperkt. Maar we kunnen wel enkele feiten vaststellen. Zo hebben de Sowjets het enige in gebruik zijnde ABM-systeem in de wereld, een systeem dat in overeenstemming is met het ABM-verdrag uit '72. (Het Anti Ballistic Missile verdrag (ABM) stelt grenzen aan het testen en opstellen van afweersystemen tegen bij voorbeeld intercontinentale raketten. Onder zulke systemen vallen niet alleen afweerraketten maar ook waarnemingsinstallaties, AJ).

Zo'n honderd raketten zijn er rond Moskou geplaatst en deze raketten beschermen tevens 300 intercontinentale raketten. De Verenigde Staten hebben onder president Ford besloten om hun eigen ABM-systeem op te heffen. Verder bezitten de Sowjets verschillende typen van luchtverdediging, waaronder die welke middellange-afstandsraketten moeten opvangen maar intussen ook tegen intercontinentale raketten gebruikt kunnen worden. Ten slotte zijn ze bezig met de bouw van een radarsysteem, ook weer bedoeld als vorm van strategische defensie".

„Momenteel ziet het er naar uit dat de Sowjets een voorsprong hebben op het terrein van SDI-onderzoek en -ontwikkeling. Anderzijds moeten we beseffen dat de vernieuwingscapaciteit van onze vrije westerse samenlevingen stukken hoger is dan die in de Sowjet-Unie. Daarom ben ik er vrijwel zeker van dat we, als we onze SDI-plannen voortzetten, erin zullen slagen de achterstand in te halen". Hoe zit het nu met de handhaving van het ABM-verdrag, als straks fase I van het SDI-onderzoek zijn vruchten begint af te werpen en daadwerkelijk zal worden toegepast, zoals de Amerikanen van plan zijn?

Wel, ik ben van mening dat het ABMverdrag geen doel in zichzelf is. Het verdrag heeft slechts dan zin als het de internationale stabiliteit in de wereld verbeterd. In 1972 vonden beide grootmachten dat een ABM-verdrag nuttig was voor die stabiliteit. Nu hebben we een totaal ander technologisch raamwerk, en als we in een situatie komen dat we bepaalde ABM-systemen niet effectief kunnen gebruiken als gevolg van het verdrag, dan is er geen enkel bezwaar om het ABM-verdrag op te geven. Het gaat tenslotte om de bevordering van de internationale stabiliteit".

Kaltefleiter wijst er met nadruk op dat de mogelijkheid om het verdrag op te heffen deel uitmaakt van het verdrag zélf: beide partijen zijn gerechtigd om daartoe over te gaan en zouden dan ook volledig in overeenstemming met het internationaal recht handelen.

Naast al of niet afschaffing van het verdrag is er de kwestie van uitleg. Daarbij speelt de vraag of het verdrag alleen die systemen verbiedt die in 1972 beschikbaar waren (zo ja: ruime uitleg). Of is het verdrag ook van toepassing op geheel nieuwe technologieën, die later zijn ontwikkeld (zo ja: smalle uitleg). De Westduitse hoogleraar gelooft niet dat er in deze kwestie sprake is van een tegenstelling tussen de VS en Europa. „Het Amerikaanse Congres heeft duideHjk gesteld dat de regering gebonden is aan de zogenaamde "smalle uitleg" van het ABM-verdrag en dat is het standpunt dat ook de Europeanen innemen. Inmiddels worden er in de achterban van béide partijen geluiden gehoord die een andere richting willen inslaan, een ruimere uitleg of algehele afschaffing van het verdrag.

Voor Kaltefleiter is het zonder enige twijfel dat je, als je een werkbaar systeem wenst, het dan niet slechts in het laboratorium maar ook in het veld zult moeten testen. Met andere woorden: Een ruimere uitleg en later het opzij schuiven van het ABM-verdrag is voor hem onvermijdelijk. Nog even terug naar de plaats van Europa in het hele SDI-projekt. Wat is nodig om de belangen van Europa veilig te stellen? „Ik denk dat in dat verband twee verschillende zaken belangrijk zijn. In de eerste plaats natuurlijk de Europese deelname aan het project. Belangrijk daarbij is natuurlijk de economische "spinnoff". Het tweede punt is dat het voor Europa van vitaal belang is ervoor te zorgen dat SDI-systemen niet alleen worden ontwikkeld voor intercontinentale raketten maar ook voor korte-afstandswapens. Die zijn voor Europa namelijk extra bedreigend". Hoe zit het met de Amerikaanse garantie van "extended deterrence", als de VS straks door middel van SDI "onkwetsbaar" worden?

„Vanaf de tijd van generaal De Gaulle hebben Europeanen de VS ervan beschuldigd dat hun extended deterrence ongeloofwaardig is, zolang zij zelf (de Amerikanen dus, AJ) kwetsbaar zijn. Zolang zij zelf grote risico's lopen bij een conflict zullen zij nooit nucleaire wapens gebruiken om West-Europa te beschermen. Nu beginnen de VS een research-programma waardoor zi'j (en Europa) onkwetsbaar worden gemaakt. Dat is dus precies het antwoord op het oude argument van de Gaulle. Juist door de onkwetsbaarheid van de VS zal de "extended deterrence" in geloofwaardigheid toenemen".

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen