Op zoek naar niveau "achter de muren"

Mogen we ons deze vergelijkingen aantrekken? De beide critici hebben gelijk als ze zeggen dat "onze" schrijvers zich vooral tot het eigen publiek richten met wat we toch maar gemakshalve onze literatuur noemen. En we kunnen ons afvragen of dat inderdaad zo behoort te zijn. Moeten we de muren niet doorbreken en zó schrijven dat we ook buiten de muur graag gelezen worden ? Is het niet mede de taak van een christelijk schrijver om niet-christelijke lezers tot nieuwsgierigheid te brengen en als het kan tot jaloezie? 't Is maar een vraag. Maar dan moeten we in onze boeken wel van de "geheimtaal" af die buiten de muren niet wordt verstaan. Wat natuurlijk wat anders is dan niet getuigen van het geloof.

Verloren plaats

En hoe staat het met het christelijke jeugdboek? Marten Heijs constateert in "Door Ernstige Drift Geleid", waarin hij protestants-christelijke jeugdboeken na 1920 analyseert (een uitgave van het Nederlands Bibliotheek en Lektuur Centrum), dat alleen in de tijd van W. G. van de Hulst en Anne de Vries het protestants-christelijke jeugdboek een belangrijke plaats in de jeugdliteratuur innam. „Na de dood van Van de Hulst en De Vries is die plaats weer verloren gegaan. Tussen 1965 en heden is het protestants-christelijke jeugdboek tot een margeverschijnsel geworden". Nauwelijks de moeite waard dus om ervan kennis te nemen'. Blijf zitten waar je zit, achter je muurtje, en verroer je niet. Als ik zoiets lees, krijg ik altijd de kriebels. Immers, statistisch gezien al zou het een merkwaardige zaak zijn dat er binnen een kring van enkele honderdduizenden mensen geen noemenswaard schrijftalent zou voorkomen. Maar wezenlijker: zou God uitgerekend Zijn gelovigen de gaven onthouden die Hij elders zo rijkelijk uitdeelt? Ik ben zo eigenwijs om dat niet in te willen zien. Afgezien van al die "Van de Hulstjes" en "Anne de Vriesjes" die in de stijl van de meesters blijven schrijven, moeten er onder ons toch talentrijke schrijvers zijn. Schrijvers die misschien dat talent niet helemaal goed gebruiken. Of die te weinig zelfkritiek hebben. Of... die gewoon maar niet opgemerkt worden. Niet buiten, maar soms helaas ook niet binnen de muren.

"De andere kant"

Zo is daar het nieuwe boek van P. S. Kuijper: "Wie alles prijsgeeft". Is dat nu margewerk of literatuur? In ieder geval heeft het een pakkend, niet alledaags onderwerp; het gaat namelijk over een tot het christelijk geloof bekeerde Japanse vlieger (hij heet Kazo Ikoeda), die gedwongen is mee te doen aan de onverhoedse aanval-in-vredestijd op Pearl Harbour (7 december 1941) en die dat vanuit zijn nieuwe geloof niet met zijn geweten in overeenstemming kan brengen. Het is dus een boek dat de oorlog "van de andere kant" bekijkt. En dan dringt zich onmiddellijk een vergelijking op met andere jeugdboeken die een dergelijk onderwerp behandelen.

"Oorlog zonder vrienden" bij voorbeeld, van Evert Hartman, over de NSB jongen Arnold, die het ook niet helpen kan dat zijn ouders hem nazistisch hebben opgevoed maar die, slachtoffer van een maatschappij die hem veracht, tot een andere keus komt dan zijn ouders. Of "Hij heette Jan", het trieste verhaal van het Duitse meisje Regina, dat verliefd wordt op een Poolse dwangarbeider en daarom door haar landgenoten wordt uitgespuwd; en ook haar ogen gaan open en zien wat er werkelijk aan de hand is in haar oorlogvoerende vaderland. In beide gevallen kan de schrijver/schrijfster zich zonder al te veel moeite inleven in en vereenzelvigen met de hoofdpersoon: het gaat om een Nederlandse jongen, een Duits meisje, zoals ze die in hun directe omgeving nog steeds tegen kunnen komen.

Extra moeilijk

Kuijper, als Nederlander, als westerling, heeft het zich extra moeilijk gemaakt door als hoofdpersoon een oosterling, een Japanner te kiezen, en diens zekering tot het christendom af te zet:en tegen het "de-keizer-is-god-geloof" van de Japanners. Dat vereist nogal wat inlevingsvermogen wil de zaak geloofwaardig overkomen. Laat ik voorop stellen: ik vind "Wie alles prijs geeft" grotendeels best een goedgeschreven, boeiend verhaal, maar juist in dit belangrijke opzicht schiet hei tekort, is het "te westers" gebleven. Een Japanse visser bij voorbeeld die praat als mijn Nederlandse ouderling, dat wil er bij mij niet in. Als de schrijver het wat soberder had gehouden, misschien was dan de bekering en wat erop volgde "echter" overgekomen. Daarbij komt dat er nogal eens wat neerbuigend en spottend (met ironiserende aanhalingstekens) over de Japanse religieuze tradities wordt geschreven. Natuurlijk is Kuijper het niet met die tradities eens, maar dat zijn zijn lezers ook niet. Dan moet hij ook niet verklarend en commentariërend gaan staan tussen die lezers en dat wat hij beschrijft. Beter is het de lezer de gelegenheid te geven om dóór de ogen van de bekeerde Kazo Ikoeda naar de Japanse rituelen te kijken. En ook naar het oorlogsgebeuren.

Goed gedocumenteerd

En wat dit laatste betreft: Kuijper vertelt ook vaak gebeurtenissen die zich aan de waarneming van de hoofdpersoon onttrekken. Zoals bij voorbeeld wat er zich in het Amerikaanse kamp afspeelt. Maar dat maakt identificatie met de hoofdpersoon nogal eens moeilijk. Dat heeft weer te maken met de overigens prijzenswaardige zucht van Kuijper naar volledigheid. Hij wil zijn jonge lezers zo goed mogelijk over dat voor hen waarschijnlijk onbekende gebeuren inlichten, en dat doet hij dan ook zeer gedocumenteerd.

Daarom vind ik "Wie alles prijsgeeft", ondanks de kritiek die ik heb, een goed boek dat het lezen waard is. Een boek dat ook echt hoogtepunten kent. Voor mij was dat zeker het ook letterlijke hoogtepunt, als Kazo in zijn Zero hoog boven de Stille Oceaan vliegt, met 2000 meter beneden zich de armada, van Japanse bommenwerpers. „Links van hen, in het oosten, leek het of de hemel en de oceaan zó in elkaar overgingen. De kleuren geel, oranje en rood vloeiden in elkaar over. De rijzende zon zet- ; te de hemel in vuur en het water weerkaatste die gloed, tot het geheel één reusachtige vlammenzee werd... Geen scheiding meer tussen hemel en aarde... Was dit niet de toekomstdroom van elke christen?"

Een lezenswaardig boek, maar de vergelijking met die andere "buiten-de-muurse" boeken blijft zich toch opdringen. Het is geen echt "margeboek", maar voor de literatuur zou het toch een niveau hoger moeten.

N.a.v. "Wie alles prijsgeeft", door P. S. Kuijper: Uitg. De Groot Goudriaan (Kok), Kampen: ingebonden, 128 blz: prijs 17,90 gulden. Voor kinderen van 12 jaar en ouder.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen