Verdringen van emoties kan verreikende gevolgen hebben

Ik was een Jaar of tien, toen mijn oma stierf. Mijn vader zat aan tafel en huilde. Terwijl ik er altijd van overtuigd was geweest dat hij dat nooit zou doen. Wel kreeg hij soms tranen in zijn ogen. In de kerk. Of als we psalmen zongen bij het orgel. Maar nu snikte hij echt, de droge snikken van een volwassen man. Verslagen, verbijsterd bijna, keek ik vanuit een hoek van de kamer toe. Nu ben ik zelf groot. Tenminste, in de ogen van mijn kinderen. Want in m'n hart voel ik me nog vaak een kind dat alle ellende en narigheid van dit leven uit zou willen huilen. Maar ja, dat doe je niet. Want wat zullen de kinderen er wel van zeggen? En de buren? Grote mannen huilen immers niet?

Iemand die als geen ander de gevolgen van het verdringen van emoties kent, is de psychiater prof. dr. J. Bastiaans. Hij kreeg wereldfaam door zijn behandelingen van personen met een KZ-syndroom. Daarbij maakte hij gebruik van narcosemiddelen en hallucinogenen als LSD, om bij patiënten met geblokkeerde emoties de verdrongen, onverwerkte herinneringen naar boven te krijgen. „Het is niet gering wat in deze dieptetnerapieën aan woede en verdriet los kan komen bij mensen die zich nooit hebben kunnen uiten", is zijn conclusie.

Het verdringen van emoties komt volgens de geëmeriteerde hoogleraar niet zo zeer voort uit de natuur van de man, maar is veel meer een gevolg van de opvoeding. „Zeker in West-Europa was het altijd zo: Je moet een grote jongen zijn en grote jongens huilen niet. Dat heeft heel verreikende consequenties gehad. Enkele jaren geleden is een prachtig boek verschenen van de joodse arts en psychiater Robert Jay Lifton onder de titel: "Nazi Dokters. De psychologie van de rassenmoord in het Derde Rijk". Net als ik kwam hij tot de conclusie dat het Duitse opvoedingssysteem de oorzaak is geweest van al die massamoorden. Duitse kinderen kregen een histerogene (tot histerie neigende) opvoeding".

Met de stem van een geboren toneelspeler bast de hoogleraar me toe: „Je moet een grote jongen zijn. Als je doet wat vader zegt, dan ben je goed. Dat opvoedingssysteem stelt kinderen voor zware opgaven en leidt tot splitsingen en verdubbelingen in de persoonlijkheid. Enerzijds ben je de flinke jongen die alles keurig netjes doet, maar daarachter zit een kind dat emotioneel door zijn ouders in de steek gelaten is. Toen deze kinderen hun opgekropte agressie los konden laten in massamoorden, hebben ze dat gedaan. Alles met het argument dat een superieur ras moest worden gekweekt".

Gevoel

Door zijn werk kwam prof. Bastiaans hoe langer hoe meer tot de conclusie dat het westerse opvoedingsklimaat geen ruimte laat voor het gevoel. „Aan mijn studenten vroeg ik vaak: Jongens, geef eens een definitie van gevoel. Weet u wat er dan gebeurde? Er kwam geen antwoord. Was dat niet opmerkelijk? Dan zei ik: Jongens, de gevoelens zijn de thermostaten van ons verstand die in alarm komen als iets niet helemaal goed verloopt.

Ons gevoel vertelt ons of het slecht of goed met ons gaat, waardoor we onze verstandelijke reacties kunnen bijstellen. Dat is iets wat in ons Westeuropese opvoedingssysteem is onderdrukt. Kinderen leren niet dat gevoelens hun beste vriendjes zijn. Het gevolg is dat ze bij het ouder worden alleen op intelligent niveau plannetjes kunnen maken.

==============================================

Waarom mogen mannen eigenlijk niet huilen f Niemand die het precies uit kan leggen. Voor een vrouw is het toegestaan om tranen te vergieten. Een man hoort in onze samenleving de tanden op elkaar te houden. In twee artikelen aandacht voor het fenomeen huilen. Wat is de waarde ervan? Wat zijn de gevolgen als tranen worden weggedrongen en emoties geblokkeerd? Waardoor is de westerse samenleving zo rationeel? Deze week de visie van psychiater prof. dr.J. Bastiaans en Speijer-therapeute Maja de Lange-Alexander. Volgende week die van de psychiater drs. P. A. Heij en prof. dr. W. H. Velema.

===============================================

zonder dat ze in staat zijn die subtiel bij te stellen met behulp van de gevoelens".

Huilen

Huilen is volgens de psychiater de beste ventilatiemogelijkheid om spanningen en emoties tot uiting te brengen. Spanningen die zijn ontstaan omdat intelligente plannen alleen ontoereikend zijn om moeilijkheden op te lossen. „Als je eens goed uitgehuild hebt, kun je beter inzien hoe je de problemen eigenlijk had moeten oplossen".

Opvallend is dat de therapieën om geblokkeerde emoties los te krijgen meestal in het alternatieve medische circuit worden uitgevoerd. Dat hangt volgens de geëmeriteerde hoogleraar samen met het feit dat de meeste psychiaters en psychologen geen raad weten met deze kwaal. „Nog bijna dagelijks krijg ik hier mannen die in andere centra zonder resultaat behandeld zijn. Hier komen dan de emoties los. U voelt me precies aan, zeggen ze tegen mij. Dat is heel belangrijk. Ook de moderne artsen zijn een produkt van hun opvoeding. Het is voor hen vaak heel moeilijk om precies aan en in te voelen wat een ander heeft doorgemaakt".

Speijer-methode

Een van de alternatieve methoden om gekerkerde emoties te bevrijden is afkomstig van de joodse psycholoog Simon Speijer. In het begin van de Tweede Wereldoorlog vluchtte hij naar Engeland. Daarvandaan naar Indonesië, waar hij dienst nam in het leger. Hij werd door de Jappen krijgsgevangen gemaakt en tewerkgesteld aan de Birmaspoorweg.

Speijer overleefde de oorlog en vertrok naar Amerika. In de oorlogsjaren was hij sterk geïnteresseerd geraakt in de psychologie, reden waarom hij besloot bedrijfspsycholoog te worden. In Amerika kwam hij in contact met de psychotherapeut Arthur Janov, de man van de oerschreeuwtheorie en de daarop gebaseerde oerschreeuwtherapie.

Speijer ontwikkelde op deze therapie zijn eigen variant. Daarin gaat hij ervan uit dat het menselijk leven verdeeld kan worden in drie stadia. Het animale tijdperk begint bij de conceptie en eindigt rond het tweede levensjaar. In deze periode kan het kind alleen lichamelijk reageren op de dingen om hem heen. Speijer was ervan overtuigd dat de houding van de moeder ten opzichte van het ongeboren leven en de omstandigheden waaronder ze haar kind draagt gevolgen zal hebben voor het emotionele leven van het kind.

Normeringstijdperk

Het volgende tijdperk dat Speijer onderscheidt is de programmerings- of normeringstijdperk, waarin het kind  tal van zaken moet accepteren als norm. Dan is van groot belang hoe vader en moeder zich gedragen. Zijn ze warm voor elkaar of kil? Het kind heeft geen vergelijkingsmateriaal. Wat vader doet, is mannelijk, wat moeder doet vrouwelijk 'gedrag.

Rond het vijfde jaar wordt het normeringstijdperk afgesloten en begint hef rationele tijdperk. Het kind beschikt nu over een woordenschat, gaat de dingen verstandelijk verklaren en denkt alle problemen rationeel op te kunnen lossen. Maar ten diepste worcft zijn handelen bepaald door dat wat in de normeringstijd is ingeprent, de "ponskaart" die is ontstaan in een tijd waarin hij de dingen om hem heen niet kon verwoorden maar slechts gevoelen.

Tranendal

In 1971 kwam Speijer naar Nederland, waar hij werd geïntroduceerd door prof. Bastiaans. Hij benutte het verblijf in Nederland onder meer voor het opleiden van Speijer-therapeuten, die zijn theorie in ons land in praktijk moesten gaan brengen. De eerste Nederlandse Speijer-therapeute was Maja de Lange- Alexander. Ze oefent haar praktijk uit in een sfeervolle boerderij aan de rand van Eemnes. Het verbaast haar niet dat mannen in onze samenleving niet kunnen of durven huilen. „Jongetjes worden zo geprogrammeerd door hun opvoeding", is haar stellige overtuiging. „Bovendien zijn westerlingen rationele wezens. In het oosten zijn de mensen veel lichamelijker, waarbij ook omhelzen, huilen en al dat soort dingen horen". De therapeute verklaart de westerse levenshouding grotendeels uit de calvinistische levensovertuiging. „Dit is een aards  tranendal en daar moet je je flink doorheen slaan. Niet huilen, want dan ben je zwak. Terwijl huilen juist heel bevrijdend is. Een doorstroming van allerlei sappen, zeg ik altijd. Door het huilen in te houden krijg je hoofdpijn. Alles blokkeert, ook je ademhaling. Wanneer je eens lekker loeit, laat je de emoties losbreken. Dan stroomt alle narigheid eruit".

==============================================

Tranen, niet op tijd geschreid, blijven branden in de tijd.

Helena Bastiaans

==============================================

Beer

Een behandeling volgens de methode van Speijer neemt tien dagen in beslag, twee keer vijf morgens. De therapie is vooral gericht op het losmaken van emoties die in de normeringsfase zouden zijn geblokkeerd. De eerste morgen stelt de therapeute een anamnese op aan de hand van persoonlijke gegevens die de cliënt verstrekt en neemt enkele .tests af. „Bij voorbeeld: doe je ogen dicht en kijk als klein kind naar je vader. Met welk dier zou je hem kunnen vergelijken? Dan krijg je de meest uiteenlopende antwoorden: beren, tijgers, slangen... Zo'n antwoord zegt natuurlijk wel wat, maar niet alles. Want niet elke beer is hetzelfde. Mijn beer kan heel anders zijn dan jouw beer. Soms is een beer een lieve, zachte knuffel. Soms een dier met gevaarlijke klauwen".

Het belangrijkste onderdeel van de therapie zijn de oefeningen op bed. De cliënten mogen zich geblinddoekt neerstrekken op het ledikant uit grootmoeders tijd dat de huiselijk ingericht behandelkamer van Maja de Lange siert. Door middel van vragen van de therapeute en geleide fantasie keren ze terug naar hun kinderjaren, tot ze het punt bereiken waar hun emoties geblokkeerd zijn geraakt. De taak van de therapeute is de persoon op het bed ertoe te brengen alle spanningen, agressie en angst uit te braken.

Geboorte

Een emotionele blokkade kan in de visie van Speijer ook het gevolg zijn van een geboortetrauma. Voor het opheffen van een dergelijke blokkade bedacht hij geboorteoefeningen. Mensen gaan op hun favoriete zij op bed liggen en stellen zich voor dat ze weer in het lichaam van de moeder zitten. Om die indruk te versterken, worden ze door Maja de Lange ingepakt met kussens. De geboorteweeën imiteert ze door de kussens in een soort weeënritme steeds strakker om de cliënt te knellen. Tot het moment dat ze de persoon op het bed suggereert geboren te worden.

De emotionele reacties die daarmee gepaard gaan zijn volgens de therapeute zeer verschillend. „Sommigen willen helemaal niet geboren worden, zaten lekker veilig binnen. Anderen hebben het benauwd en willen er snel uit. Nog anderen willen noch erin blijven, noch eruit komen. Dan is het zaak uit te gaan zoeken wat er precies aan de hand is. Emoties komen er zeker".

Eerste huil

Ook de mannelijke cliënten generen zich volgens mevrouw De Lange niet voor hun tranen en andere uitingen van emoties. „Je hebt een dergelijke verhouding opgebouwd, dat je gewoon de moeder geworden bent bij wie dat jongetje mag uithuilen", verklaart ze.

Wanneer een cliënt begint te huilen, betekent dat voor de Speijer-therapeute nog niet dat ze haar doel heeft bereikt. „Je kunt je hoofd eraf huilen, bij wijze van spreken, terwijl het toch niet helpt, omdat de diepste oorzaak waardoor een gebeurtenis zo moeilijk te verwerken is niet is opgeruimd. Er zijn vrouwen die tien jaar lang lopen te huilen over het verlies van hun man. Maar eigenlijk ligt de oorzaak van hun huilen veel dieper. Je moet ze terugbrengen naar het punt waar hun eerste huil begonnen is, omdat dan ook de overige emoties, die met dat huilen in verband staan, aan bod komen. Dan zijn ze vrij gauw uitgehuild. Vaak kom je terecht bij een gebeurtenis met hun eigen vader. Die hen bij voorbeeld in de steek heeft gelaten, wat ze nooit hebben verwerkt en waar ze behalve verdrietig ook boos over waren".

Eerste indrukken

Prof. Bastiaans heeft veel waardering voor Speijer, maar is van mening dat diens therapie beperkingen heeft. „Om volledig psychotherapeut te zijn, moet je mensen niet alleen tot huilen weten te brengen. Je moet wat loskomt ook kunnen integreren in het totale complex van het leven".

De opvatting van Speijer dat emotionele blokkades door of zelfs voor de  geboorte al kunnen ontstaan, wordt door de hoogleraar gedeeld. „In Amerika zijn met heel moderne technieken kinderen in de baarmoeder gefotografeerd. Daaruit "blijkt hoe kindertjes reageren op reacties en spanningen van de moeder. Een kind kan al getraumatiseerd worden in de baarmoeder. Of door een geboorteproces dat moeilijk verloopt, waarna het kind direct van de moeder wordt gescheiden en in een couveuse wordt gelegd. Al die dingen dragen bij tot eerste indrukken van bedreiging, onzekerheid".

Gezwellen

Verdrongen emoties kunnen niet alleen leiden tot psychische problemen, maar ook tot lichamelijke ziekten. Bekende voorbeelden zijn het hartinfarct, hoge bloeddruk en astma. Maar ook bij het ontstaan van kwaadaardige gezwellen kunnen psychische factoren een rol spelen.

Prof. Bastiaans: „Hartinfarctpatiënten zijn de racekarren die zich altijd maar inzetten om gauw wat te presteren, bij alles druk gas geven en nooit werkelijk tot ontspanning komen. Terwijl kankerpatiënten mensen zijn die hun verdriet en narigheid meer hebben onderdrukt dan welke groep ook. Dat is statistisch overduidelijk aangetoond. Aan een meneer die aan kanker leed vroeg ik: Wat was voor jou het naarste wat je in je leven hebt meegemaakt? Hij zei: Toen ik zes jaar oud was, vroegen mijn ouders iedere week: Wie is Pietje? En dan moest ik antwoorden: Pietje is het domste jongetje van de hele wereld. Vanaf dat moment drukte hij al zijn gevoelens weg. Hij ging in de computerbusiness, een rationele business, en overleed aan een carcinoom".

Opvoedingssysteem

Evenals Maja de Lange ziet prof. Bastiaans de wat hij noemt „harde normen in het christelijk opvoedingssysteem" als een belangrijke oorzaak van de antiemotionele houding in de westerse samenleving. „Je moet gehoorzaam zijn, flink zijn, geloven op deze manier en die manier, anders ben je van de duivel. Zelf ben ik opgegroeid in een vrijzinnig klimaat, maar ik ben wel met het orthodox christelijk opvoedingssysteem geconfronteerd. Ik merkte in de loop der jaren dat bij mensen die een zeer streng gereformeerde opvoeding hebben gehad vaak heel veel psychosomatische reacties optraden. Dat ze lichamelijk hun spanningen uiten, maar die niet kunnen verwoorden.

De positieve zijde is dat je een kring hebt van geloofsgenoten waarin je een eenheid kunt voelen en houvast kunt hebben. Je hebt bovendien een ideologie die belangrijk is als stuurkracht voor het leven, zodat je niet het gevoel hebt: Ik leef voor niks. Veel streng gereformeerden waren actief in het verzet, omdat ze daartoe als het ware door hun geloof waren opgevoed. Maar in de behandeling van deze mensen is het vaak niet eenvoudig om dat wat is weggedrukt tot uiting te brengen".

Gouden middenweg

De geëmeriteerde hoogleraar is van mening dat het overgrote deel van de Westeuropese bevolking lijdt aan de gevolgen van verdrongen emoties. „Er zijn niet zo veel mensen die voor honderd procent gezond zijn. Bij de een uit zich dat in psychische klachten, bij de ander in somatische klachten. Mijn ideaal is altijd geweest: Hoe kunnen wij de opvoeding zo reguleren dat een stukje preventie ontstaat".

Nu de invloed van het christelijk geloof in onze samenleving en op de opvoeding sterk tanend is, zou op grond van de visie van prof. Bastiaans verwacht mogen worden dat mensen harmonieuzer functioneren. Toch lijkt eerder het tegendeel het geval. „De laatste jaren zie je een overslag naar de andere kant", geeft hij als verklaring. „Kinderen mogen meer doen, maar dat wil nog niet zeggen dat het subtiele spel van de zachte gevoelens goed aangeleerd wordt. In reactie op een te strenge opvoeding ontstond een opvoeding waarbij ouders conflicten met hun kinderen niet.aandurfden en daarom alles maar toegaven. Dat zie ik als een van de oorzaken van de toegenomen agressie en criminaliteit. Het gaat om de gouden middenweg. Een ouder moet de moed hebben om eens ruzie te maken met een kind, terwijl het kind toch moet voelen: We zijn goeie vriendjes".

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen