Het Amerikaanse dilemma inzake Litouwen
Elke poging tot afscheiding betekent een bedreiging voor de perestrojka
VILNIUS - Het conflict tussen de republiek Litouwen, die zich op 11 maart onafhankelijk verklaarde, en het bewind van Michail Gorbatsjov in het Kremlin is in het afgelopen weekeinde aanzienlijk verscherpt. Eerst liet Gorbatsjov de Sowjettanks langs het parlementsgebouw in Vilnius rollen, waar de Litouwse afgevaardigen in een zitting bijeen waren. Gisteren ging het leger over tot het bezetten van enkele officiële gebouwen, waaronder de kantoren van Sajudis, de belangrijkste beweging in het land die onafhankelijkheid nastreeft.
De signalen vanuit Moskou laten aan duidelijkheid niets te wensen over. Van een Litouwse onafhankelijkheid kan geen sprake zijn. Litouwen wordt nog altijd beschouwd als een deel van de ondeelbare Sowjet-Unie, alle proclamaties ten spijt. Wat de ex-communistische Oosteuropese staten -de DDR inbegrepen- gegund wordt, namelijk een volledige nationale soevereiniteit, wordt de republieken binnen het Sowjet-imperium geweigerd.
De grenzen tussen wat wel en niet mogelijk is met betrekking tot het zelfbeschikkingsrecht van de Sowjet-volkeren zijn duidelijk gesteld. De doctrine van Gorbatsjov lijkt te zijn geboren en kan als volgt worden omschreven: elke poging tot afscheiding van de Sowjet-Unie betekent een bedreiging voor perestrojka en de hervormingen, en daardoor een verzwakking van het land als geheel. Afscheidingen zijn gezien het belang van de Staat ongewenst en dus illegaal en worden niet geduld.
Veelzeggend is de reactie vanuit de Verenigde Staten op de Litouwse ontwikkelingen. In verschillende commentaren op radio en televisie werd hier gisteren voor de eerste keer een vergelijking gemaakt met het Russische militaire optreden in Tsjechoslowakije in 1968. Vooral Amerikanen van Oosteuropese herkomst wijzen op de parallellen.
Zonder geweld?
Het moge duidelijk zijn dat Gorbatsjov met het inschakelen van het leger de druk op Litouwen probeert te verhogen. Het is de vraag of deze laatste maatregel nog onder de „oplossing zonder geweld" valt waarvoor de Amerikaanse president George Bush pleit. Strikt genomen niet meer. De tanks schieten weliswaar niet, de oppositionele Litouwse politici zijn (nog) niet gearresteerd, maar onder de loop van een geweer valt voor hen moeilijk een dialoog met de Sowjet-macht te voeren. pese volkeren de communistische regimes afschudden. Bovendien, zo is meermalen gebleken, valt er voor het Witte Huis met Gorbatsjov zaken te doen.
Verraad
Het behoeft geen betoog dat deze gematigde opstelling door de Litouwse gemeenschap in de Verenigde Staten wordt gehekeld. De Amerikaanse Litouwers beschouwen de huidige politiek van hun regering als een verraad jegens het land van hun herkomst. Zij proberen via het Congress pressie op Bush uit te oefenen en benadrukken vooral het feit dat de Verenigde Staten nooit de annexatie van de Baltische republiek in 1940 door Stalin hebben erkend. In Washington bestaat de Litouwse ambassade nog steeds. Zij symboliseert de continuïteit met het vrije Litouwen van voor de Tweede Wereldoorlog.
Toch is de diplomatieke erkenning van de nieuwe Litouwse regering onder leiding van premier mevrouw Kazimiera Prunksiene in de VS niet aan de orde. Er zijn hogere belangen in het spel. De . handhaving van goede relaties met Gorbatsjov telt, althans op dit moment, in Washington zwaarder dan een daadwerkelijk engagement met de Litouwse zaak.
Veel zal in de nabije toekomst uiteraard afhangen van de verdere Russische opstelling ten aanzien van Litouwen. Zal Gorbatsjov de zaak op de spits drijven en bij voorbeeld hard optreden tegen de honderden Litouwse deserteurs, die zich in kerken, ziekenhuizen en elders verschuilen? En hoe zullen de Litouwers op de nieuwste Sowjet-maatregelen reageren?
Hoe het ook moge zijn, veel meer dan morele steun hoeven zij van de Verenigde Staten niet te verwachten. In dit verband is de les van de Pr.aagse Lente bijzonder leerzaam. Nadat Brezjnev de Tsjechoslowaakse hervormingen met de tanks had platgewalst, ging Washington na de obligate protesten en een periode van afkoeling van de betrekkingen al snel over tot "business as usual".
De Litouwers dreigen nu het eerste slachtoffer te worden van de politieke ontspanning die al vijf jaar door de Sowjet-Unie, Europa en door de hele wereld waart. Zal na de euforie van 1989 de ontnuchtering van 1990 volgen? Of zal Gorbatsjov op het laatste moment een voor beide partijen aanvaardbaar compromis weten te bereiken? Daarmee zal hij niet alleen zijn gezicht, maar ook dat van het Witte Huis redden.
De auteur, verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen, doceert op dit moment Eigentijdse Oosteuropese geschiedenis aan Central Michigan University, Verenigde Staten.
Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt
voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen,
vragen, informatie: contact.
Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing.
Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this
database. Terms of use.
Bekijk de hele uitgave van maandag 26 maart 1990
Reformatorisch Dagblad | 10 Pagina's

Bekijk de hele uitgave van maandag 26 maart 1990
Reformatorisch Dagblad | 10 Pagina's