Anderen helpen uit zelfzucht

In het bestuderen van mensen staat de economoom niet alleen: hetzelfde doen psychologen, sociologen, medische wetenschappers en ga maar door. Vaak zijn er overlappingen tussen de verschillende wetenschappen en vaak kan men uit andere vakgebieden kennis gebruiken.

Toch heeft ieder vak zijn eigen karakter en zijn eigen probleemstelling. De economie beschrijft het omgaan van mensen met schaarste. Uitgangspunt hierbij is een uitvinding van de economen: de rationeel kiezende mens, de Homo Economicus.

Hans

De Homo Economicus (laten we hem in het vervolg Hans noemen) is in de economische wetenschap een uiterst belangrijke menssoort. De econoom vermoedt dat Hans het gedrag vertoont van gewone mensen in gewone situaties. Dat gedrag is als volgt te beschrijven: Hans kijkt wat hij heeft aan middelen in de vorm van geld, vermogen, zaken om te verkopen (zoals arbeid, tijd of waardevolle spullen). Daarnaast kijkt hij naar wat hij zou willen bezitten (in de vorm van voedsel, een dak boven het hoofd, goederen) of belangrijk vindt (een gezin, vrije tijd, een eerlijke verdeling van inkomen over Nederlanders).

Vervolgens trekt Hans zich terug op zijn kamer om na te denken. Hij weegt en wikt. Als hij de kamer uitkomt, heeft hij besloten hoeveel hij van elk van zijn middelen gaat gebruiken voor elk van zijn wensen. Hierbij heeft hij de combinaties zo gekozen dat hij zijn eigen welbevinden zo goed mogelijk dient (maximaliseert, zeggen economen). Hij wil zo veel mogelijk hebben van alles waaraan hij grote waarde hecht en hij wil dat zo goedkoop mogelijk bereiken.

Mochten de omstandigheden veranderen, dan past Hans zijn gedrag natuurlijk aan. Als produkt A duurder wordt ten opzichte van produkt B, dan zal hij van A minder consumeren en van B meer. Gaat hij A sterker waarderen bij gelijkblijvende prijs, dan zal hij van A meer consumeren ten koste van andere produkten. In al deze beslissingen kijkt Hans naar de onderlinge prijzen en ruilverhoudingen; daardoor laat hij zich leiden.

Honger

Hans probeert zijn eigen welbevinden te maximaliseren met de beperkte middelen die hij heeft. Betekent dit ook dat hij egoïstisch is? Dat hoeft niet per se. Laten we aannemen dat Hans een goede opvoeding heeft genoten en daardoor een hekel heeft gekregen aan het zien van honger lijdende mensen. Als er nu mensen voor zijn deur staan die zichtbaar ondervoed zijn, knaagt dat aan zijn gevoel van welbevinden. Het is in het belang van zijn eigen 'goede gevoel' iets uit zijn oude consumptiepatroon te schrappen en in ruil daarvoor de armen te eten geven. Dit altruïstische (aan-de-anderdenkende) gedrag is dus niets anders dan een variant op het streven naar eigenbelang. Hoe zwaarder dit soort altruïstische motieven in het welbevinden van Hans meetelt, hoe meer hij dit gedrag zal vertonen. Hij krijgt dan immers meer van de voor hem waardevolle goederen (het 'goede gevoel') voor een relatief lage prijs.

Om het economisch te zeggen: naarmate de behoeftenbevrediging per weggegeven gulden stijgt ten opzichte van de behoeftenbevrediding per aan zich zelf bestede gulden, verschuift het consumptiepatroon van Hans in de richting van weggeven. Deze verschuiving vloeit voort uit eigenbelang: het maximaliseren van het eigen welbevinden. Om het ongenuanceerd te zeggen: Uit egoïsme handelt Hans goed.

Het bovenstaande is leerzaam: het verklaart waarom mensen, die van nature egoïstisch zijn, toch zogenaamde goede werken doen. Hoe vaak zijn mensen niet bereid veel geld en tijd te besteden aan zaken waar ze op het eerste gezicht niets op vooruitgaan. Ons stukje micro-economie (dat het gedrag van de individuele beslisser bekijkt) maakt duidelijk dat zulk ogenschijnlijk zelfopofferend gedrag een grond kan hebben in wat de Bijbel „de oude mens" noemt.

Als een mens zich zelf ziet goeddoen, kan hij zich eerlijk afvragen waarom hij dat doet. Heel vaak zal hij ontdekken dat hij graag wil voldoen aan de normen in zijn omgeving. Soms zal hij willen dat bepaalde mensen zijn gedrag waarderen. Soms is er status te behalen. Soms gaat het er ook alleen maar om eigen gevoelens van ongenoegen met een situatie te bevredigen. Een daad kan op zich goed zijn. Het motieferachter hoeft dat niet te zijn. En zo kan Hans goed doen uit zelfzucht.

Om het beeld compleet te maken: de meeste economen zijn het erover eens dat de motieven niet bewust worden gehanteerd. Hans kan 'goede' daden doen, zich 'goed' voelen, ervan overtuigd zijn dat hij 'goed' is, en toch voortdurend bezig zijn zich zelf te behagen. Dat is iets om van te schrikken.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen