Het duizendblad is een nuttige composiet

Een opvallende wilde plant, die in alle zomermaanden en zelfs nog langer bloeit, is het duizendblad. Van juni tot oktober staat deze composiet met haar mooie bloemschermen te pronken. Het hele jaar kunnen wij deze plant met haar fijnverdeelde bladeren aantreffen. Terwijl de andere bermplanten aan het eind van de zomer zijn uitgebloeid, houdt het duizendblad daarmee )as op wanneer het al een poos lerfst is. De naam van het duizendblad is goed verklaarbaar. Elk blad is schijnbaar samengesteld uit honderden andere; het is bijna tot op de middennerf ingesneden en eindigt in zeer dunne slippen, die bijna draadvormig zijn. De oude volksnamen "dusentbladt" en "hondertblade" duiden daarop. In een streek in België is de naam "duizendtandekens" bekend, een aardige en karakteristieke aanduiding. Aan die typische biadvorm herkent men deze algemene plant gemakkelijk. Zij valt echter ook op door de fraaie witte schermen, samengesteld uit twintig tot dertig kleine bloemkorfjes.

Het duizendblad heeft de Latijnse naam Achillea millefolium. De soortnaam betekent letterlijk: duizend bladeren. Ook de geslachtsnaam Achillea komt bekend voor. Die moet zijn afgeleid van de legendarische Achilles, zoals het door Plinius in zijn "Naturalis historia" is beschreven. Achilles, leerling van de geneeskundige centaur Cheiron, genas de wonden van Telephus, de koning van Mysia, met de roest van een speer, vermengd met duizendblad. Het naar Achilles vernoemde kruid heeft in Duitsland de volksnaam "Achilleskraut". In ons land werd het vroeger "soldatenkruid" genoemd.

Samengesteld

Duizendblad behoort tot de grote jlantenfamiUe van de composieten. Een seiangrijk kenmerk van deze planten is dat elke bloem uit een aantal kleinere bloempjes is samengesteld. Composieten worden ook samengestelde bloemen genoemd. Zo'n mooi gevulde scherm van het duizendblad wordt gevormd doordat er groepjes van enkele bloempjes op aparte steekjes staan. Aan de buiOok op Griend is de beschaving van lege Spa-blikjes een feit. Een aangespoelde biljartkeu, een afwaskwast en een wasmand vol wier maken het stilleven af. Pallets en tientallen dode eidereenden horen al zo lang bij de vloedlijn. Het eilandje in de Waddenzee halverwege Harlingen en de eilanden Vlieland en Terschelling is na aanleg van een zanddijk driemaal zo groot geworden. Natuurmonumenten koestert het als een kleinood. En dat is het ook. Door N. Sterk Voet aan wal zetten op Griend —doorgaans verboden voor bezoekers— betekent een natte broek halen. Bij eb soms en bij vloed zéker. Het meetschip van Rijkswaterstaat dat ons brengt, loopt op een kilometer voor het eiland aan de grond. De rubberboot moet het verder doen. Als ook die vastloopt, blijkt tussen de zandplaat en de wal nog een geul te lopen. Tas boven je hoofd en hopen dat de zon je broek snel droogt. De lucht is vol vogelgekrijs. De mens hoort hier niet. Drie jaar geleden zette Natuurmonumenten (NM) een reddingsactie op touw voor Griend. Een beschermende zanddijk werd aangelegd en de broed- en rustplaats voor duizenden vogels bleef behouden. Bij uitzondering vond in de Waddenzee landaanwinst plaats: het eiland groeide van 20 naar bijna 100 hectare.

Wandelstok

Aan de noordwestkant van het eiland werd een breed zandlichaam aangebracht in de vorm van een wandelstok. Een maand lang spoten zandzuigers dagelijks 30.000 kuub zand op. Ruim 900.000 kubieke meter zand werd een dijk van 3 meter boven NAP. Het handvat beschermt de noordwest-punt, de stok wijst naar het oosten. De dijk is 2500 tenkant van het scherm groeien er meer per steel dan naar het midden toe. Ook zijn de steekjes van buiten naar binnen toe steeds korter. Daardoor staan alle aparte bloempjes op gelijke hoogte en vormen zij een fraai plat scherm.

Pas als men de bloemen uiteenrafelt, herkent men deze plant als een composiet. Oppervlakkig lijkt zij door haar vorm , op een schermbloem. De straalbloempjes zijn meestal wit, maar steeds treft men er enkele aan die zacht lila of roze zijn. Het hart van elk afzonderlijk bloemkorfje wordt gevormd door kleine buisbloempjes. Om dat goed te zien, moet er een vergrootglas of goede loep aan te pas komen.

Geneeskruid

Het duizendblad is een in veel opzichten gewaardeerde wilde plant. Met valeriaan, kamille en salie, is het een van de bekendste geneeskruiden. Het groeit vaak heel rijk en opvallend op alle grondsoorten langs wegen en paden, in weilanden en gazons. Daardoor is het eeuwenlang bekend en gebruikt tegen allerlei aandoeningen, ook in de officiële geneeskunde. Het duizendblad bevat een blauwe etherische olie; bij een bloeiend exemplaar kan men daarvan de pittige geur goed waarnemen.

In de bladeren bevindt zich een bittere stof, de achilleïne. Men vermoedt dat daardoor deze plant door de eeuwen heen zo werd gewaardeerd. Dat was met meer bitter smakende planten het geval. Wij kennen nog het spreekwoord: "Bitter in de mond, maakt het hart gezond". Juist de bittere geneesmiddelen werden, vooral in de volksgeneeskunde, het meest gewaardeerd.

Het duizendblad (Achillea millefolium) doet zijn naam eer aan. wordt gekweekt en gebruikt voor het bereiden van bier, zo nam men in die landen daarvoor het duizendblad.

In de officiële geneeskunde werd de plant toegepast als stimulans voor de stofwisseling, ter bevordering van de eetlust en ter versterking van de maag. Ook worden lever en bloedvorming erdoor gestimuleerd, geneest het wonden en is het pijnstillend en bloedstelpend. In Engeland wordt het duizendblad "nosebleed" genoemd. Het drinken van een aftreksel van deze plant wordt zeer gezond genoemd. Als volksmiddel werd het ook gebruikt tegen tand- en kiespijn. Daarvoor moest men een stukje van de wortel in de pijnlijke holte stoppen, waardoor de pijn zou overgaan. In de Codex Medicamantorum Nederlandicus komt het duizendblad voor als Herba Millefolii. De plant wordt nog steeds in de homeopathie toegepast.

Vitamine A
Foto A. Schouten van der Velden goede eigenschap. De plant is rijk aan vitamine A en eiwitten. Daardoor is het een goed voedsel, al wordt het in onze geciviliseerde wereld daarvoor niet gebruikt. In de zogenaamde biologisch-dynamische landbouwmethode, waar men geen onnatuurlijke ingrepen wil en kunstmest wordt geweerd, waardeert men deze composiet. Het is een van de kruiden die men door mest en afval mengt om goede humus te verkrijgen. Een preparaat van duizendblad bevordert de groei van tarwe en beïnvloedt de opneming en omzetting van zwavel en kalium, waardoor het gehalte aan eiwitten en koolhydraten in het graan toeneemt.

In de noordelijke landen van Scandinavië en op IJsland wordt duizendblad ook als geneesmiddel toegepast, maar daar maakt men er tevens een typisch gebruik van. Zoals in onze streken de hop

In de Middeleeuwen werd er een magische kracht aan toegekend. Tijdens pestepidemieën of grote sterfte onder het vee hing men bosjes van deze plant in de huizen en de stallen om daarmee het kwaad af te weren.

Duizendblad wordt ook nu nog in de geneeskunde gebruikt. Daarvoor wordt het speciaal verbouwd. Men kan er tot driemaal per jaar van oogsten. De verwerking van het kruid tot geneesmiddel is gebonden aan wettelijke voorschriften, die in 1953 zijn vastgelegd.

Ook tuinplanten

Duizendblad is een sterke plant, die zelfs op schrale grond en tijdens erge droogte lang fris en groen blijft. Daardoor is het een-gewaardeerde bermplant, die met zijn dichte bloemschermen de Duizendblad heeft nog een zeer

Zaaddijk bewaart waddenkleinood voor verdwijnen

Griend kan er weer tegen
meter lang en tussen de 50 en 100 meter breed. Hij werd beplant met helmgras en ziet er nu al uit alsof hij er altijd heeft gelegen.

Van de oorspronkelijke dijk zijn inmiddels al weer enkele meters verdwenen, onder andere door de stormen van begin 1990. Het zand is echter niet weg, weet NM-vooHichter ir. R. C. van der Giessen. „Het zand dat naar het oosten is verdwenen, helpt op andere plaatsen het eiland te versterken". J. Bos, districtsbeheerder van NM: „Alles gaat zoals we verwachtten dat het zou gaan. Van tevoren was het Waterloopkundig Laboratorium ingeschakeld om te kijken of de dijk voldoende natuurlijke bescherming zou kunnen geven. Volgens de berekeningen gaat het eiland weer wandelen in oostelijke richting". De kwelder aan de zuidzijde moet Vogeleiland Griend, een waddenkleinood. Foto Flip de Nooyer zich nog verder ontwikkelen, al is die sinds 1988 al steeds groener geworden. De dijkhoogte moet voldoende zijn. „Bij echte stormvloeden mag het water er gerust overheen komen. De grote stormen van 1990 heeft de dijk goed doorstaan".

Europees belang

Dr. Jan Veen, hoofd van de afdeling Dieroecologie bij het Rijksinstituut voor Natuurbeheer (RIN) op Texel en schrijver van het boek "Griend, vogeleiland in de Waddenzee", legt uit waarom het behoud van Griend zo belangrijk is. In de jaren zestig en zeventig werkte hij er als onderzoeker en vogelwachter. ^.KJiifel „Als het eiland zou verdwijnen, komen veel broed- en trekvogels in de problemen". De cijfers illustreren zijn woorden.

In het afgelopen voorjaar broedden op Griend 22.000 paartjes kokmeeuwen, 7000 paartjes van de grote stern, 1900 stelletjes van het visdiefje en 410 paren van de Noordse stern. Dwergstern en scholekster doen in geringere mate mee, evenals tureluur, eidereend, bergeend en graspieper. Voor grote en Noordse sterns is Griend het belangrijkste broedeiland in Nederland, de kolonie grote sterns —witte vogel, zwane spitse kop en diep gevorkte staart— is zelfs de grootste in Europa. Ongeveer een kwart van de in Noordwest-Europa aanwezige sterns broedt op Griend. Dat het eilandje zo geschikt is als broedplaats, komt door twee dingen: de grote voedhele zomer de grasbanen langs onze wegen siert. De planten worden niet hinderlijk hoog en handhaven zich door uitlopers en zaad. Ze belemmeren overdadige grasontwikkeling, waardoor bermen minder vaak behoeven te worden gemaaid. Op sommige plaatsen kunnen wegbermen wit zijn van de bloemen van deze composiet. De rose variëteit komt nooit in grote aantallen bij elkaar voor. Des te mooier staat ze hier en daar verspreid tussen de witte schermen.

In de duizendbladfamilie komen vele populaire en fraaie tuinplanten voor. Naast robuuste soorten met heldergele bloemen en fijn gedeelde bladeren zijn er ook vele soorten die bijzonder geschikt zijn voor rotstuinbeplanting. Die hebben over het algemeen witte bloemen en meestal fijne, zilverkleurige bladeren. De grotere soorten kan men heel goed drogen en in bloemstukken verwerken. selrijkdom in de nabijheid en het ontbreken van kleine landroofdieren. Ook de roofzuchtige zilvermeeuw die zich graag aan andermans eieren en jongen te goed doet, ontbreekt nagenoeg.

Door het koude voorjaar met veel regen en wind èn de hoge concentraties pcb's in het westelijk waddengebied, waren de broedresultaten van het paradepaardje van Griend, de grote stern, dit voorjaar bar slecht.

Een belangrijke oorzaak waardoor het eiland steeds kleiner werd, was de aanleg van de Afsluitdijk. Sinds de Zuiderzee werd afgesloten, is de waterstand in de Waddenzee gemiddeld 15 centimeter hoger geworden en zijn de stromingen in het westelijk waddengebied in kracht toegenomen. Tot de Afsluitdijk er lag, was de afslag aan de westkant van Griend in evenwicht met de aangroei aan de oostzijde, een situatie die nu met de zanddijk hopelijk weer is bereikt.

St. Luciavloed

Oude geschriften en kaarten laten zien dat Griend een overblijfsel is van een veel groter eiland, dat ooit ook was bewoond. Zo stond er op het eiland onder meer een kloosterschool. Tijdens de St. Luciavloed in 1287 sloeg het eiland sterk af. Tot in de 18e eeuw woonden er peri manent mensen, het meest boeren. Nadat ' de laatste was vertrokken, werd het eiland nog bezocht door vissers of door boeren die het hooiden. In 1916 kwam het beheer in handen van Natuurmonumenten. Om het boven water te houden, werden in 1958, 1973, 1981/1982, 1985 versterkingen aangebracht.

Nu zijn de vogelwachters —vaak biologiestudenten— vanaf het broedseizoen tot de nazomer de enige menselijke bewoners van het eiland. Zij inventariseren vanuit hun paalwoning en schuilhutjes de vogelstand. Jan van Gils is, ten tijde van ons bezoek samen met de Nieuwzeelandse P. Battly, bezig met onderzoek naar de kanoetstrandloper. Van Gils observeert door een te escoop het gedrag, Battly analyseert de uitwerpselen van de steltloper om te zien wat ze eten.

De beide vogelwachten genieten van hun eenzame verblijf. Maar de dode eidereenden vindt Van Gils een ramp. „De . mens treft rechtstreeks schuld ". De vogels verhongeren omdat mossel- en kokkelvissers de wadbodem volkomsn leeg kapen. De verzwakte dieren vallen vervolgens ten prooi aan een darmparasiet.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen