Psychiatrie SU nog niet los van KGB

„We wilden niet meedraaien met de nevenactiviteiten rond de Moskouse CVSE-conferentie, want die zijn nog door de communistische nomenklatoera opgezet", vertelt secretaris-generaal Gerald Nadler van de Internationale Helsinki Federatie (IHF). „Daarom organiseerden we afgelopen weekeinde een reeks hoorzittingen in de Litouwse hoofdstad Vilnius. We hadden natuurlijk niet verwacht dat Litouwen dan al een onafhankelijke •staat zou zijn".

Toch bleek in Vilnius dat er nog veel dient te veranderen in de Sowjet-Unie. Volgens de Moskouse Helsinki Groep (MHG) zitten er meer dan honderd mensen vast om hun politieke overtuiging, met name dienstweigeraars. Voor gewone gevangenen is de toestand nog steeds schrijnend, zegt IHF-voorzitter Björn Elmquist. „De straffen die in de loop der jaren zijn opgelegd, zijn buiten elke proportie. In Vilnius spraken we een vrouw die acht jaar cel kreeg omdat ze 30 roebel had gestolen. Voor deze mensen eisen we amnestie, of op zijn minst een herziening van het proces".

Normaal-normen

De Sowjetpsychiatrie blijkt nog maar weinig verbeterd sinds die in de jaren zebentig werd gebruikt tegen andersdenkenden. De leerboeken zijn ongewijzigd, evenmin als de normen die bepalen wie „normaal" is en wie niet. Volgens een deskundige vallen sommige klinieken nog steeds onder de KGB, aldus Elmquist.

De nieuwe thema's, die hoog op de agenda van IHF en MHG staan, zijn de rechten van minderheden en de mensenrechtensituatie in de republieken. „Er bestaat helaas verwarring tussen de nationale en de mensenrechtenbewegingen, die nu soms uit elkaar groeien", zegt Lev Timofejev van de MHG. Zoals in Georgië, waar president Zwiad . Gamsachoerdia, ooit zelf voorzitter van een Hel'sinki-groep, dezer dagen hard optreedt tegen de oppositie.

Maar ook in de Baltische staten is het gevaar van discriminatie aanwezig. „De Litouwse president, Vytautas Landsbergis, die in Vilnius op de hoorzittingen verscheen, valt niets te verwijten", zegt Elmquist. „Maar hij zou de extreme nationalisten die tegen de Poolse minderheid uitvaren tot de orde moeten roepen. We zullen niet aarzelen een protest in te dienen als dat nodig zou zijn".

Geen liefdadigheidswet

De situatie wordt er niet overzichtelijker op als de Sowjet-Unie in haar 15 of meer bestanddelen uiteenvalt, erkent Timofejev. Om een nieuwe Joegoslavische crisis te voorkomen, moet er een juridische basis komen voor de controle op de naleving van mensenrechten. „Daarom moeten alle republieken de internationale verdragen over mensenrechten onderschrijven". Met de toegenomen vrijheid in de Sowjet-Unie kan de Moskouse Helsinki Groep zich vrijelijk organiseren, zij het met moeite. „Er bestaat hier geen wetgeving voor liefdadigheid in de Sowjet-Unie, waardoor we geen geld kunnen krijgen van de weinige rijken in ons land", klaagt Timofejev. „En de huur van een gebouw in Moskou is te duur geworden door de concurrentie met de joint ventures".

Ook al groeit volgens Timofejev „het gemiddelde niveau van humanitair besef in de Sowjet-Unie met de dag", de mensenrechtengroepen wacht nog een enorme taak om de Sowjetbevolking bekend te maken met het begrip "mensenrechten". „Er is wel een voorlichtingsprobleem", erkent Elmquist, Strafkamp in de

Sowjet-Unie.
„maar we verwachten dat de Sowjetburgers dezelfde aandrang zullen tonen om hun rechten op te eisen als elders".

Onderdrukte daklozen

Op de bijeenkomst blijken al genoeg klagers de weg naar de MHG te hebben gevonden. „Waarom hebben jullie niets gedaan toen de gemeente Moskou het tentenkamp voor daklozen bij het Rode Plein afbrak", vraagt een woedend lid van de "Raad voor onderdrukte volkeren". En wat doet de MHG voor de Baltische Duitsers die bij de annexatie van Estland, Letland en Litouwen in 1940 werden verdreven? wil de secretaris van de Moskouse Schrijversbond weten. „Ik weet niet goed hoe ik uw emoties moet beantwoorden", zegt Timofejev. „We proberen de juridische normen te verbeteren, en kunnen geen bijstand leveren aan de miljoenen burgers die in nood zijn".

Tsjarmbek Apilov is zelfs speciaal uit Kirgizië overgekomen om Björn Elmquist een dik dossier met klachten te overhandigen. In zijn republiek is Apilov een gevierd filmregisseur, zegt hij, maar de Sowjetautoriteiten weigeren al sinds jaar en dag zijn films in het Russisch na te synchroniseren. „Typisch iets voor een totalitair systeem", klaagt hij. Maar heeft hij nog wel wat aan Russische versies van zijn films, nu Kirgizië onafhankelijk van de Sowjet-Unie is? „Nou ja, eigenlijk wil ik emigreren", erkent hij, „en dat kan gemakkelijker wanneer ik ook buiten Kirgizië beroemd ben".

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen