Ds. Meeuse rekent Jac. Koelman niet tot drijvers van duizendjarig rijk

Veelal ziet men de aanhangers van de leer van het zogenoemde duizendjarig rijk (de chiliasten) in de zeventiende eeuw met name openbaar komen in de kring van de Nadere Reformatie. Dat blijkt een ongenuanceerde conclusie. Het gevaar is groot, dat het principiële verschil tussen de oudvaders en de "Reformateurs" die gezocht moeten worden in sectarische kringen, niet de nodige aandacht krijgt.

Ds. Meeuse wil met zijn studie wat meer tekening brengen in de principiële verschillen, die wel degelijk bestaan. Daartoe onderneemt hij eerst de niet eenvoudige poging om tot een begripsbepaling te komen. Vrij algemeen is de erkenning dat we kunnen onderscheiden tussen grof en gematigd chiliasme. Bekend is ook, dat de chiliasten tweeërlei wederkomst en tweeërlei opstanding leren. Ook de heilsverwachting voor Israël verdient in dit verband aandacht. De schrijver acht het zinvol om te spreken over prechiliasten en postchiliasten.

Wat we echter tegenwoordig onder chiliasme verstaan, kunnen we niet zonder meer projecteren op wat in vroeger dagen geleerd werd met betrekking tot de toekomst. Ds. Meeuse verzet zich tegen de zienswijze om de mannen van de Nadere Reformatie onder één noemer te brengen met allerlei sectariërs. De vraag is, wie in die tijd chiliasten werden genoemd. Er wordt geciteerd uit een pamflet van F. Ridderus en twee overzichten van de hand van Jac. Koelman.

Kanttekenaren

Een apart hoofdstuk handelt over het algemene gevoelen van de kerk van de zeventiende eeuw. Haar opvattingen vinden we onder meer in de kanttekeningen op de Statenvertaling. Meeuse geeft verschillende voorbeelden en wijst er op dat de kanttekenaren met de Hervormers de visie van Augustinus delen en de duizend jaar van Openbaring 20 niet letterlijk opvatten. Wel moet gezegd worden, dat er met het oog op hun toekomstverwachting wel enige variatie waarneembaar is.

In de zeventiende eeuw ontstaat een optimistische toekomstverwachting. Als oorzaak moet de nood der tijden genoemd worden (1672!, rampjaar, oorlogsgeweld). Bekend is, dat in dagen van nood en ellende mensen moed putten uit de gedachte dat een vrederijk in aantocht is. De NadereReformatie ziet Gods hand in de alom aanwezige moeite en zorg. Maar ze wordt ook gesterkt in de hoop dat onvervulde beloften werkelijkheid zullen worden.

Sectariërs

Nog een element verdient de aandacht: de grotere gastvrijheid voor vluchtelingen. Deze mensen konden in de Nederlanden hun ideeën wereldkundig maken. Anderen wijzen op de bloei van handel, kunst en wetenschap. Meeuse geeft nog meer opvattingen dienaangaande weer. Maar hij meent dat het te simplistisch is om de toekomstverwachting van Kerk en sectariërs buiten de Kerk onder de ene noemer van het chiliasme te brengen.

In hoofdstuk 6 bespreekt de auteur nieuwe toekomstverwachtingen in de zeventiende eeuw. Daarbij laat hij het licht vallen op de toekomstverwachting van de puriteinen. Ook wordt aandacht besteed aan de zogenaamde Quintomonarchianen (Christus als de vijfde monarch na de vier rijken waarvan Nebukadnezar droomde). Kort wordt de toekomstverwachting beschreven van coccejanen en labadisten, evenals de opvattingen van de eigenlijke chiliasten.

Koelman

Veel aandacht krijgt de visie van Jac. Koelman. Zelf wijst hij zijn tijd aan als de tijd van het duizendjarig rijk. Ingrijpende verschillen tussen Koelman en de kanttekenaren heeft Meeuse niet kunnen ontdekken. Koelman dacht wel anders over de toekomst voor Israël dan de gebruikelijke kerkelijke mening als hij de letterlijke uitleg van bepaalde profetieën uit het Oude Testament benadert, en ook gelooft dat er een nationale bekering van het joodse volk zal komen.

Om hem vanwege deze opvatting een chiliast te noemen, gaat te ver. Hij stelt immers dat het joodse volk in de Kerk zal worden opgenomen en dat zijn heerlijke toekomst een geestelijke zal zijn. Ook heeft Koelman chiliasten als P. Jurieu bestreden. Nadat Meeuse beschreven heeft welke chiliastische dwalingen door Koelman verworpen werden, is zijn conclusie deze: Ten onrechte heeft men Koelman ingedeeld bij de chiliasten. Hij verschilde zo wezenlijk van de chiliasten van zijn dagen, dat het spreken van chiliasme bij Koelman of bij andere mannen van de Nadere Reformatie een vertekend beeld geeft van de toenmalige verhoudingen.

Enkele conclusies en een literatuuropgave ronden dit werk, dat in kort bestek veel informatie geeft, af. Ter bestudering aanbevolen!

N.a.v. "De toekomstverwachting van de Nadere Reformatie in het licht van haar tijd", door drs. C. J. Meeuse; uitg. De Groot-Goudriaan, Kampen, In samenwerking met de Stichting Studie der Nadere Reformatie; prijs 29,50 gulden.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen