Barnevelds bekendste burgemeester kwam 150 jaar geleden in het geheim

Door Jeannette Donkersteeg

„Alle vertoon willende vermijden, had ZEd. Achtbare zich per huifkar naar hier begeven", zo meldde later een speciale editie van de Barneveldse Courant ter gelegenheid van het veertigjarig ambtsjubileum van de burgemeester. Barnevelds meeste bekende burgervader had zijn intrede gedaan.

De naam Nairac heeft in Barneveld een bekende klank. Onder andere het Nairac Museum en de Nairacstraat herinneren de inwoners aan de burgemeester die in hun dorp zoveel geschiedenis maakte. Maar wat de "kippendorpbewoners" precies aan hem te danken hebben, weten de meesten niet. Zo werden veel wegen onder Nairacs bestuur verhard, de Spaarbank 1845 en de bibliotheek werden opgericht. De spoorlijn Apeldoorn-Amersfoort werd zo aangelegd dat hij door Barneveld liep en de weekmarkt op donderdag werd ingesteld. En ook het raadhuis en het postkantoor stammen uit zijn tijd.

„Een plattelandsburgemeester", zo noemde hij zichzelf: Carl August Nairac. Op 6 december 1815 werd hij in Deventer geboren. Zijn achternaam is waarschijnlijk ontleend aan het plaatsje "Nairac" in Zuid-Frankrijk, waar het voorgeslacht van Carl August woonde en zich bezighield met de wijnbouw en wijnhandel —vandaar dat er bij speciale gelegenheden in Bameveld nog wel eens Nairacwijn geschonken wordt.

Voorvader

In het begin van de achttiende eeuw kwam Nairacs overgrootvader naar Nederland. Carl Augusts vader trad hier in overheidsdienst nadat hij rechten had gestudeerd. Hij werd later benoemd tot lid van de Raad van State. Ook Carl August ging rechten studeren; in 1833 liet hij zich inschrijven aan de juridische faculteit in Leiden.

Tijdens zijn studietijd maakte Nairac kennis met Nicolaas Beets, die later onder de schuilnaam "Hildebrand" de "Camera Obscura" schrijven zou. Beets gaf aan Nairac een exemplaar cadeau, voorzien van een foto en een persoonlijke opdracht. Het boek is nu in het bezit van het Nairac Museum in Barneveld.

Al na een jaar studie slaagde Nairac voor zijn kandidaatsexamen en gedurende een paar jaar werkte hij als advocaat in Arnhem, totdat hij op 12 oktober 1841 burgemeester van Barneveld werd. Hij trouwde daar met de dochter van de gemeentearts, Antoinette Caroline Helene van Maanen en zij kregen een dochtertje. Maar elf jaar na hun huwelijk stierf mevrouw Nairac. De burgemeester hertrouwde vijf jaar later met Elisabeth Cornelie. Uit dit huwelijk werden twee kinderen geboren.

Welsprekend

Tot aan zijn dood in 1883 bleef Nairac burgemeester van Barneveld. In die 42 jaar ging hij veel van het dorp houden en het dorp hield van zijn veelzijdige burgemeester, die dank zij zijn brede belangstelling veel voor Barneveld betekende. Er was altijd grote belangstelling voor de spreekbeurten die Nairac hield. Een groot aantal daarvan werd gehouden voor de leden van het "Departement Barneveld van de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen", dat hij in 1845 heropgericht had.

Verder sprak Nairac voor het dichtgenootschap Erica, dat vier jaar later werd opgericht voor de „beoefening der uiterlijke welsprekendheid". Hij legde vaak verband tussen het onderwerp van zijn lezing en Barneveld of met de geschiedenis in het algemeen. De meest uiteenlopende onderwerpen werden behandeld. „Verander niet dikwijls van dienstboden en van woning, zoo Gij lang en gelukkig wilt leven", luidde bij voorbeeld de titel van 's burgemeesters eerste toespraak voor "'t Nut". Veel mensen genoten van zijn spreektalent en zijn humoristische manier van vertellen. Ter gelegenheid van Nairacs honderdste sterfdag zijn de toespraken gebundeld en uitgegeven.

Museum

Nairac liet echter meer dan toespraken achter voor het nageslacht. Hij deed in Barneveld veel historisch onderzoek, onder andere in de vorm van opgravingen. Een trouwe en onmisbare hulp hierbij was de gemeentebode uit die dagen, Hendrik Bouwheer. Hij stond zijn burgemeester trouw bij in al het historisch speurwerk en samen werden zij de oprichters van het huidige Nairac Museum.

De historische voorwerpen die zij verzamelden, werden bewaard in een zogenaamde oudheidskamer. Ruim vijftig jaar na Nairacs dood zou, met een legaat van Nairacs zoon, het Veluws Museum Nairac in de Voorstraat gebouwd worden. De verzameling werd daarin een aantal jaren ondergebracht, totdat zij verhuisde naar de gerestaureerde Brouwerij in de Langstraat.

Behalve in de oudheidkundige kamer legde Nairac ook een schat van geschiedenis vast op papier. Onder de schuilnaam "Een plattelandsburgemeester" gaf hij in 1871 —ook nu met behulp van de gemeentebode- twee boekjes uit over de geschiedenis van zijn gemeente: "Barneveld onder de regering der amptsjonkers" en "Geschiedenis van de kerk van Barneveld". Niet lang voor zijn dood verschenen "Een oud hoekje der Veluwe" en "Nog een oud hoekje der Veluwe".

Monument

Nairac, die beweerde bang voor de pers te zijn, durfde in het voorwoord van deze twee deeltjes wel zijn eigen naam te noemen. Opnieuw beschreef hij op een leuke manier veel interessante gegevens over Barneveld, waarvoor veel historici hem later dankbaar zouden zijn. Nicolaas Beets schreef, nadat het eerste boekje was verschenen: „Schreven meer burgemeesters van belangrijke dorpen zulke monographiën, het zou om de geschiedschrijvers en de toekomstige Walter Scotts een groot geluk zijn".

Maar ook de mensen uit Nairacs tijd zelf waardeerden zijn werk. Er bleek veel belangstelling te zijn voor de boekjes zodat ze al snel waren uitverkocht. Vooral "Een oud hoekje der Veluwe" werd verschillende keren herdrukt en in 1974 werden de vier deeltjes in een bundel uitgegeven in de zogenaamde Schaffelaarreeks.

Kort na zijn dood in 1883 werd er op verzoek van de Vereniging voor Plaatselijk Belang en WV te Barneveld een straat naar de burgemeester genoemd. Bovendien werd er in het Heidepark bij station BarneveldFoto RD Noord een monument voor hem opgericht. Het is een grote kei die uit de omgeving van Lunteren komt, met het opschrift: "Ter herinnering aan Carel August Nairac, burgemeester van Barneveld, 1841-1883".

In de Geldersche Volksalmanak van 1885 verscheen over de oprichting van dit monument het volgende gedicht: „Gij wilt voor uw Nairac een eerzuil stichten/ en zult daartoe -dus wordt bericht/ op 't graf des mans een steenblok richten/ dat ergens in uw bossen ligt./ 't Is wel bedacht, maar geef dien steen geen teeken/ dat grootheid duidt; het hecht gevaart'/ zal door zichzelv' van uwen doode spreken/ als 't eens zijn stof bewaart".

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen