De sleutelpositie van Boris Jeltsin

Ook moet er een referendum worden uitgeschreven, waarin allen binnen de grenzen van het oude Russische imperium (inclusief de Oekraïne. Wit-Rusland, Kazachstan en de Turkstalige republieken) zich moeten uitspreken voor of tegen het behoud van de Sowjet-Unie. Zijn ze voor, dan moeten de vertegenwoordigers van de verschillende deelrepublieken met elkaar om de tafel gaan zitten om tot een vergelijk te komen en het volk te redden van een catastrofe.

Zeker het Russische volk heeft daar alle belang bij. Maar ook de andere volken van het oude Rusland zullen daarbij gebaat zijn. Boris Jeltsin neemt hierbij een sleutelpositie in en draagt een bijzondere verantwoordelijkheid. Maar of hij die zal nemen, is zeer de vraag. Aldus de mening van de Russisch/Oekraiense filosoof Alexander Tsipko.

Tsipko geldt als een vooraanstaand politiek denker en bovendien een onafhankelijk denker. Dat laatste is iets wat in het snel verpolitiserende wereldje in Moskou een steeds zeldzamer verschijnsel wordt. Hij publiceerde zijn betoog vorige week in de Izwestia. Dat de historische kern van de Sowjet-Unie overeind moet blijven, staat als een paal boven water. Niet alleen voor Tsipko maar —en dat is belangrijker- volgens vele opiniepeilingen ook voor de overgrote meerderheid van de bevolking in het kerngebied van de Sowjet-Unie.

De Russische president, Boris Jeltsin, is eveneens voor, net als in beginsel de Kazachstaanse president, Nazarbajev, en de leiders van WitRusland en de Centraalaziatische republieken. Zelfs de Oekraïense president, Leonid Krawtsjoek, ziet ondanks zijn dreigen met een eigen Oekraïense weg voordelen in het behoud van een unie. Er zijn dan ook heel overtuigende argumenten om het oude Russische rijk bijeen te houden.

Rompstaat

Zo overtuigend dat, volgens Tsipko. op dit moment niemand zelfs het morele recht heeft om iets anders te willen. Dat de meeste Russen, Oekraieners. Witrussen, Kazachstanen en Centraalaziaten voor behoud zijn, is nog tot daar aan toe. Ook is historische nostalgie aangaande het oude Russische imperium, zoals dat in de tsaristische tijd vorm heeft gekregen, geen doorslaggevende factor.

Al zal dit voor Russische 'patriotten" (ultra-nationalisten) zwaar wegen en speelt dit argument ook sterk bij Alexander Solzjenitsin. Die pleitte vorig jaar in zijn pamflet "Hoe Rusland in te richten" indringend voor het bewaren van de oude Russische rompstaat, met Rusland zelf, de Oekraïne, Wit-Rusland en Noord-Kazachstan.

Boris Jeltsin bleek daar nogal van onder de indruk. Belangrijker zijn de menselijke ellende en de gevaren die een uiteenvallen van het Sowjetrijk in vele soevereine en onafhankelijke staten met zich meebrengt. Als Rusland (de huidige RSFSR) zich geheel onafhankelijk verklaart en uitroept dat de staatsgrenzen „onschendbaar en heilig" zijn, dan zullen andere republieken hetzelfde doen.

Maar dan beginnen de problemen. Met name voor het Russische volk zal het een tragedie worden. Het resultaat van vaak eeuwenlang samenleven is dat grote delen van met name de Oekraïne (oostelijke Oekraïne, De Krim) maar ook van (Noord-)Kazachstan, Wit-Rusland en in mindere mate de Centraalaziatische republieken worden bevolkt door miljoenen inwoners van Russische oorsprong.

Moeten die straks allemaal terugvluchten naar RSFSR, waar ze van huis en haard beroofd zijn en al lang niet meer thuishoren? Nu al kampt Rusland met een aanzienlijk vluchtelingenprobleem (veel Russen houden het reeds voor gezien in de niet-Slavische gebieden).

En wat gebeurt er met het veiligheidsbeleid? Jeltsin heeft gezegd dat alle kernwapens terug moeten naar het grondgebied van de RSFSR, maar ook Krawtsjoek en Nazarbajev behouden zich dan het recht voor van een eigen nucleaire paraplu.

Daarnaast speelt nog het probleem van de wederzijdse economische afhankelijkheid.

Katalysator

Toch lijkt een verder uiteenvallen van de Sowjet-Unie onstuitbaar. Boris Jeltsin is hierbij een van de voornaamste katalysators. Gedurende de augustusdagen van de mislukte staatsgreep was hij weliswaar de feitelijke redder van president Michail Gorbatsjov en daarmee voorlopig ook van de Unie. Hij zegt die Unie ook te willen behouden, maar dan wel op eigen voorwaarden, met een speciale positie voor Rusland. En zo plaatste hij meteen na de mislukte staatsgreep een stevige bom onder een gezamenlijke staat.

Dat deed hij door de RSFSR soeverein en onafhankelijk te verklaren, met een eigen leger, KGB en alle andere bestuursorganen, en direct daarop ook de feitelijke macht van een groot aantal unie-organen naar zich toe te trekken. Zo nam hij tijdelijk de feitelijke leiding van het unieleger en de KGB over van Gorbatsjov en nam de Russische premier, Iwan Silajev. op Jeltsins gezag het bestuur van de gehele Sowjet-Unie in zijn handen.

Het leek haast op een tegen-staatsgreep van Jeltsin. Om het allemaal nog erger te maken riep de stoere Siberiër kort daarna ook nog eens op tot herziening van de Russische grenzen met de Oekraïne en Kazachstan. Dat was 'grote-broergedrag' van Rusland ten voeten uit tegenover de 'kleinere broertjes' in de SowjetUnie, het gedrag dat de niet-Russen zich altijd altijd al moesten laten welgevallen. Nu dus niet meer. Alleen al om zich niet meer te hoeven schikken in de positie van tweederangs-Russen moesten de Oekraïne en Kazachstan zich ten minste even soeverein en onafhankelijk verklaren als Jeltsins Rusland.

Spitsroeden

Nazarbajev dreigde zelfs met oorlog als Rusland zou proberen de grenzen met Kazachstan te herzien ten gunste van Rusland. In NoordKazachstan wonen voor het overgrote deel Russen. Maar harder nog kwam de getergde reactie van de Oekraïne aan. „De grenzen veranderen en de oostelijke Oekraïne opgeven? Dat nooit. Dan maar zonder Rusland verder", zo was het antwoord vanuit Kiev en op verschillende plaatsen in deze republiek werden anti-Russische demonstraties gehouden.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen