De klank van Verschueren Orgelbouw

In 135 minuten muziek worden negen orgels geëxposeerd. Op een indringende wijze wordt de luisteraar geconfronteerd met verschillende stadia in de ontwikkeling van dit gerenommeerde bedrijf, dat ter gelegenheid van zijn eeuwfeest het predikaat "Koninklijk Hofleverancier" toegekend kreeg.

Gulpen

De excursie start bij het in 1929 voor de St. Petruskerk te Gulpen gebouwde pneumatische orgel (opus 25) met een laat-romantisch/Rijnlands klankbeeld (de eerste veertig jaar het overheersende klankkarakter bij Verschueren), en eindigt bij de in 1992 voltooide restauratie/reconstructie/ nieuwbouw van het hoofdorgel in de St. Servaaskerk te Maastricht. Dat laatste is een imposant, drieklaviers orgel dat stilistisch aansluit bij de vroeg-negentiende-eeuwse Waals/Zuidnederlandse orgelfactuur.

Tussen deze twee orgels treffen we een rijk palet aan van stijlen en restauraties/reconstructies van instrumenten van uiteenlopende signatuur. Een hoogtepunt uit de periode 1933-1950 is het onder opusnummer 72 in 1936 gebouwde orgel voor de St. Catharinakerk te Eindhoven. Een markant gegeven is dat in 1989/1990 de fa. Verschueren zelf dit 76 registers tellende instrument met een elektro-pneumatische tractuur restaureerde. Hoewel er een polemiek mogelijk is over de zin van een dergelijke restauratie, moet gezegd worden dat Messiaen er prachtig op klinkt.

Scandinavië

Het is opmerkelijk hoe Verschueren rond 1960 omspringt met de invloeden van de Scandinavische neobarok. Met name in mensuren, pijpfactuur en intonatie blijft de eigen zuidelijke inslag behouden, met als gevolg meer zangerigheid en soepelheid dan op dat moment bij collegabouwers veelal gebruikelijk was. Een fraai voorbeeld hiervan is het in 1966 gebouwde orgel voor de Joannes Boscokerk te Maastricht.

Naast nieuwbouw kent het bedrijf ook een belangrijke restauratiepraktijk. Een indrukwekkend voorbeeld hiervan is de restauratie van het beroemde Robustelly-orgel te Helmond. Het laat zich denken dat vooral na deze restauratie ook in de nieuwbouw -met behoud van eigen ambachtelijke verworvenhedendoelgericht aangesloten wordt bij historische bouwwijzen. Zo markeert opus 1000, in 1984 gebouwd voor de St. Lambertuskerk te Wouw, een oriëntatie op de Hollandse zeventiende- en achttiendeeeuwse orgelbouw. Nog weer andere facetten zijn te beluisteren bij het orgel van Houthem-St. Gerlach, Limbricht en bij het koororgel van de St. Servaas te Maastricht.

Klinkend resultaat

Het is evident dat de klank van al die instrumenten als het ware handen en voeten krijgt via de realisatie van allerlei muziek door diverse bespelers. Acht organisten tekenden voor de presentatie van bovengenoemde orgels, op een wijze die volledig aansluit bij het hoge niveau van de instrumenten. Medewerking verleenden Peter van Dijk, Hans Fagius. Jan van de Laar, Hans van Nieuwkoop, Jacques van Oortmerssen, Rudi van Straten, Joris Verdin en Marcel Verheggen. Speeltechnisch en ook opnametechnisch kent deze dubbel-cd eigenlijk geen zwak- Jee momenten, zodat alle orgels voortreffelijk tot hun recht komen. Dat wordt ook voor een belangrijk deel veroorzaakt door de gekozen literatuur. Over het algemeen is bij de keuze van de te spelen werken uitstekend vanuit het eigen gezicht van het orgel gedacht. Wat dit betreft heb ik alleen wat vraagtekens bij de programmering van de Voluntary in F van Stanley (1713-1768) door Hans van Nieuwkoop op de reconstructie van een zeventiende-eeuws ogel te Limbricht en vraag ik mij af of Marcel Verheggen op het neo-barokke orgel in de St. Joannes te Maastricht niet beter wat composities van bij voorbeeld Distier of Pepping had kunnen spelen. Mijns inziens staat de klank van dit instrument dichter bij deze muziek dan bij de nu -overigens prachtig gespeelde- composities van Lübeck, Pachelbel en Krebs.

Suite

Verschueren bouwt voortreffelijk klinkende instrumenten, die enorm overtuigen en een grote expressieve geladenheid herbergen. Deze firma kan dan ook als een van de allerbeste op het vakgebied in Nederland beschouwd worden. In positieve zin wil ik nog graag twee momenten van deze cd signaleren. Wat er voor mij bovenuit steekt, is de "Suite du premier Ton" van Clerembault door Jan van de Laar op het Robustellyorgel te Helmond en het spel van Hans Fagius, professor te Kopenhagen. Fagius laat werkelijk uiterst muzikantesk en virtuoos het monumentale orgel van de St. Servaas te Maastricht horen, met werken van Mozart en Saint-Saëns. Met name in de Prélude et Fugue en Mi-bémolmajeur van Saint-Saëns wordt het werkelijk duidelijk dat het hier om een orgel van wereldklasse gaat.

Ruimte

Een orgel klinkt altijd in relatie tot de ruimte waarin het gebouwd is. Alle orgels op deze cd staan in goed klinkende ruimtes. Toch zijn ze vrij direct opgenomen, waardoor de luisteraar nogal eens geplaagd wordt door bijgeluiden die wellicht op een goede luisterplaats in de betrokken ruimte veel minder opvallen. Zo valt bij voorbeeld bij het orgel in Limbricht het enigszins storende geluid van de motor op. Veel irritanter zijn de luidruchtige mechanieken van een aantal orgels. Met name bij zachtere delen maken de bijgeluiden de aanspraak van de overigens fraaie prestanten en fluiten absoluut onhoorbaar. Het lijkt mij een uitdaging voor Verschueren om in de toekomst nog eens flink studie te maken van (uiteraard niet-ingevoerde) mechanieken die toch zo goed als geruisloos functioneren. Ik ken in ieder geval wel een paar goede voorbeelden.

Een intensieve bijdrage aan deze produktie is geleverd door Peter van Dijk. Naast de muziekregie en het bespelen van twee orgels verzorgde bij het heldere en prachtig geschreven historisch overzicht van honderd jaar Verschueren Orgelbouw. Het boekje is voorzien van foto's van alle orgels, met de benodigde gegevens van de instrumenten en een korte levensbeschrijving van de bespelers. Het zal misschien niet te realiseren zijn geweest, maar ik blijf het toch jammer vinden dat juist bij een cd die de karakteristieken van een orgelbouwfirma wil belichten, de gehanteerde registraties niet vermeld worden. Overigens alle lof voor de vormgeving van een en ander.

Rinus Verhage is organist in de hervormde kerk te Stellendam en te Zierikzee.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen