Rumoer om orka of ijsvlet

Een van de eersten die voor het voortbestaan van de orka opkwamen, was H. H. ten Napel. Hij riep de Urker bevolking in een ingezonden stuk in een plaatselijke krant op de orka terug te vragen op de plaats waar hij -of was het een zij?- 'zwom', namelijk in het bassin met fontein bij de dorpsingang, Alleen de orka heeft volgens van Ten Napel recht op dit karakteristieke stukje Urk. „De ijsvlet hoort niet bij de dorpsingang", zo betoogt hij.

Het plein bij de Bethelkerk vindt hij een geschiktere plaats; dan kunnen de bezoekers van het visserijmuseum tegelijk de vlet bewonderen. Ten Napel IS dus in de verste verte niet tegen de komst van een bronzen ijsvlet met bemanning. „Die vlet moet alleen niet op de plaats van de orka komen. Over heel de wereld wordt de orka in één adem met Urk genoemd, Zo'n authentiek stukje Urk laat je toch niet zomaar verdwijnen?"

De vis moet op zijn vertrouwde plaats terugkomen, vindt Ten Napel, en met hem vele andere Urkers, Een van hen is P. Snijder, die de orka op Urk vergelijkt met Us Mem in Friesland en Bartje in Drenthe. „Menigeen die denkt dat hij belangrijk is, is jaloers op de bekendheid die de orka in enkele jaren tijds in binnen- en buitenland heeft verworven".

Symbool

De komst van de orka op Urk (in 1968) verliep ietwat wonderlijk, Op Urk zou je eerder de schelvis uit het wapen van Urk of een tong of schol, de vissen die de Urkers het meest vangen, verwachten, Waarschijnlijk is het lormaat van deze vissen te klein om daarvan een kunstwerk te maken. Uiteindelijk werd het een orka. Een van de initiatiefnemers, de huidige wethouder K. L. Koffeman, weet het zich nog goed te herinneren, „Ter gelegenheid van het duizendjarig bestaan van Urk hadden we wat festiviteiten georganiseerd. De geldinzameling hiervoor bracht aardig wat geld op, Door een zuinig beleid hielden we na de festiviteiten zelfs geld over, Tben zeiden we tegen elkaar; „Laten we voor het resterende bedrag een kunstwerk aanschaffen". Het werd een vis, de orka, gemaakt door A. Koffeman (Ab de schilder)".

Waarom juist deze vis werd gekozen, weet Koffeman niet meer precies. „Urk werd in het verleden ook wel Orck genoemd, Op enkele oude kaarten staat deze naam ook vermeld. Misschien dat de orka door deze oude spelling van Urk bij de dorpsingang is gekomen, Ook de vorm van het eiland destijds deed aan een orka denken,

't Was eigenlijk een ludieke actie. Wisten wij veel dat er nu zoveel waarde aan gehecht zou worden". Het valt, volgens Koffeman, niet te ontkennen dat de orka in de loop der jaren een plaatselijk symbool is geworden. „Zelfs een visverwerkend bedrijf, een pony-club en een basketballvereniging zijn naar de vis vernoemd. Dat wil natuurlijk niet zeggen dat er daarom dan geen ander kunstwerk meer bij de dorpsingang mag komen. Dat gaat mij te ver",

Wethouder S. Kramer-Brouwer toont zich een fervent voorstandster van de ijsvlet. Zij kwam met het idee. Inmiddels heeft ze het nodige geld voor dit kunstwerk ingezameld en voor de vervaardiging ervan ojDdracht gegeven. De wethouder kan zich de emoties over het verdwijnen van de orka wel voorstellen. „Dat wil ik ook niet bagatelliseren. De orka was een mooie blikvanger, maar had weinig met Urk te maken. Deze vis heeft nooit in de Zuiderzee gezwommen en wordt door Urkers ook niet gevangen. Ik heb gezocht naar iets eigens, iets Urkers, iets dat bij ons voormalige eiland hoort. Bovendien moet het kunstwerk iets uitstralen. Dat doet de ijsvlet.

De ijsvlet symboliseert de doorzeltingskracht van de Urkers. Daarnaast brengt de vlet de barre tijden van weleer in herinnering, toen Urk als eiland geïsoleerd in het ijs lag. verstoken van elk contact met de buitenwereld. Met gevaar voor eigen leven vormden de mannen van de ijsvlet de enige verbinding met hel vasteland. Zouden we dit exclusieve beeld van Urk en onze erkenning voor deze stoere helpers in nood niet aan de dorpsingang -waar het eiland ophield en het water begon- mogen plaatsen?" vraagt de wethouder.

Door het ijs

Helemaal exclusief is de ijsvlet niet. Ook Kampen kende in de vorige eeuw een ijsvlet, De geschiedenis van de Urker vlet gaat enkele eeuwen terug, maar hoever precies valt niet na te gaan. Opmerkelijk i» dal in het notu- Icnboek van 1784 van de Nederlandse hervormde gemeente de eerste vermelding voorkflmt; „Het Heilig Avondmaal kondc peen voortgang hebben, om de afwezigheid van een gedeelte der lidmaten, endc vreeze die men hadde dat een geheele ijslooper met al 't volk zoude zijn verpaan".

In 1897 kreeg de ijsvlet georganiseerde vorm door middel van de Urker vereniging Hulp en Steun, Wanneer in strenge winters de Zuiderzee dicht vroor, werd de vlet ingezet om bij voorbeeld de post te verzorgen en zieken te vervoeren, Ook voor & hulp aan in ijs vastgelopen schepen kwam de ijsvlet in actie. De vlet was van onderen voorzien van glij-ijzers en kon zowel op ijs als in het water gebruikt worden.

Ontberingen

De vlet werd voortbewogen door ongeveer tien onverschrokken mannen. Zakte de vlet door het ijs dan verstonden deze mannen de kunst met een noodsprong aan boord te komen. De ijsvletbemanning heeft zware ontberingen geleden, \^ak duurde de reis langer dan een dag en was er geen gelegenheid tot slapen. De mannen voelden het als hun plicht 's winters dit werk te doen. De opbrengst was zes gulden per tocht. Oelet op het gevaar dat deze mensen Hepen en de ontberingen die zij leden, hadden zij beslist geen benijdenswaardige, laat staan goedbetaalde baan.

De geschiedenis van de Urker ijsvlet is boeiend genoeg om er aandacht aan te schenken. Straks vormt de ijsvlet een belangrijk onderdeel van het dorpsbeeld, Maar zonder toelichting spreekt de vlet minder lol de verbeelcling. Een uitdaging voor de beide Urker verenigingen, die al menige pcnnevruchl over de historie van het voormalige eiland op hun naam hebben slaan,

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen