Moord op Aleid blijft een raadsel

Dat neemt niet weg dat het leven van deze vrouw, en met name haar einde, tot de verbeelding spreekt. Het Historisch Genootschap Koudekerk aan den Rijn heeft dan ook vanwege het zeshonderdste sterfjaar een tentoonstelling gewijd aan Aleid van Poelgeest. In de plaatselijke Oudheidkamer is te zien hoe kunstenaars in de loop van de tijd aan het werk zijn gegaan met het gegeven van de moord op de jonge vrouw.

Oeze tentoonstelling werd ook ingericht ter gelegenheid van het verschijnen van het boekje over Klein Poelgeest, het huis waarin Aleid ooit woonde. Ook aan dit huis wordt, in de beperkte ruimte die de Oudheidkamer biedt, enige aandacht besteed.

Vier kastelen

Het dorp Koudekerk kan bogen op een rijk verleden. Bekend is dat er al in de Romeinse tijd een nederzetting was. In de dertiende eeuw hebben vele adellijke geslachten zich in dit dorp langs de Oude Rijn gevestigd. Daardoor hebben hier vier kastelen gestaan: Den Tol, Foreest, Groot Poelgeest en Klein Poelgeest. Het laatste wordt in de bronnen een riddermatige hofstede genoemd, een eenvoudig versterkt huis. Het stond naast een echt kasteel: Groot Poelgeest, dat vanaf de veertiende eeuw de hoofdzetel van het geslacht Poelgeest was.

Als eerste heer van de hofstede wordt Jan van Poelgeest genoemd. Hij bezat het huis omstreeks de tweede helft van de veertiende eeuw. Het was de tijd van de Hoekse en Kabeljauwse twisten. Deze Jan bekleedde enkele grafelijke functies. Hij was bij voorbeeld rentmeester van Zuid-Holland en later van Voome. Vanaf 1387 kreeg hij op Klein Poelgeest regelmatig bezoek van Albrecht van Beieren, die nogal onder de indruk raakte van Jans dochter Aleid. Het resultaat was dat Aleid verhuisde naar het hof in 'sGravenhage. Volgens Roefstra is zij in de vaderlandse geschiedenis bekend geworden als de "amye" van Albrecht. Lang is zij dat niet geweest, want in de nanacht van 22 september 1392 werd zij, samen met haar begeleider Willem Cuser, op het grafelijke hof in Den Haag vermoord.

Voor deze moord zijn in de loop van de eeuwen uiteenlopende verklaringen gegeven. Zo werd verteld dat jonkvrouw Aleid Albrecht van Beieren volledig in haar macht had, en dat zij het was die het bij het landsbestuur eigenlijk voor het zeggen had. Zij zou ervoor hebben gezorgd dat leden van de Hoekse partij uit hun belangrijke functies zouden zijn verwijderd. De moord wordt in deze versie gezien als een wraakactie van de Hoeken. Roefstra deelt deze mening niet. In navolging van jhr. H. A, van Foreest houdt hij het erop dat Aleid nooit tot de Kabeljauwse partij kan hebben behoord. Ze kwam namelijk uit een geslacht dat altijd de Hoekse partij heeft aangehangen.

Roefstra noemt twee andere mogelijke redenen voor de moordaanslag. Aleid kreeg veel geschenken van Albrecht van Beieren. Zo kreeg zij in 1391 de grote bezitting Ten Hoeke, gelegen in het ambacht Wateringe, in leen. Dit wekte de woede van Dirk en Hugo die Blote, de hoofddaders van de moord. Roefstra acht het waarschijnlijk dat zij daarom de aanslag pleegden.

Hen andere mogelijkheid is volgens hem dat Aleid als getuige van de moord op Willem Cuser uit de weg moest worden geruimd. Cuser was een radicale Kabeljauw die al eerder twee aanslagen op zijn leven had overleefd.

Verwoest

Nog drie nakomelingen van de vader van Aleid zijn in het bezit geweest van Klein Poelgeest. Toen kleinzoon Jan er woonde, is de riddermatige hofstede waarschijnlijk samen het het kasteel ernaast verwoest. Dat gebeurde in 1420 ten tijde van de strijd tussen Jacoba van Beieren en haar oom Jan van Beieren. De familie Poelgeest had de kant van Jacoba gekozen. Reden voor Jan van Beieren om op weg naar Leiden, de stad die hij wilde belegeren, huis te houden onder de kastelen in Rijnland. Waarschijnlijk heeft deze Jan de hofstede daarna niet meer permanent bewoond, hij was meer te vinden op het kasteel Oud Teyhngen in Warmond. Zij zoon Adriaan was de laatste van het geslacht Poelgeest die de hofstede bewoonde. Hij had geen kinderen en na zijn dood ging het huis in 1507 over in handen van zijn neef Gerrit van Hoogwoud.

Drie generaties Hoogwoud bleven in het bezit van het versterkte huis, maar na 1591 wisselde Klein Poelgeest vele malen van eigenaar. Zo is het in 1687 in het bezit gekomen van Sara Tromp, de kleindochter van de vaderlandse held Maarten Harpertz. Tromp. Zij schafte het huis voor vijftienduizend gulden aan. In de slotgracht achter het huis zijn later delen van het servies met haar wapen erop teruggevonden.

Na 1774 heeft Klein Poelgeest hoogstwaarschijnlijk leeggestaan. Het huis raakte sterk in verval. In 1832 kocht aannemer Arie Metselaar uit Delfshaven het huis. Hij heeft het gesloopt.

Drama

Klein Poelgeest bestaat niet meer, wel leeft het huis voort in een legende die de dichter Nicolaas Beets (18141903) vertelt in zijn dichtwerk "Guy de Vlaming". Op Klein Poelgeest zou aan het eind van de zestiende eeuw een geheimzinnige man, Guy de Vlaming, hebben gewoond, samen met zijn vrouw Machteld. In de oostelijke vleugel van het huis zou zich een dramatische gebeurtenis hebben afgespeeld. Guy zou in een vlaag van verstandsverbijstering zijn rapier tevoorschijn hebben gehaald en zijn vrouw om het leven hebben gebracht. Waar Machteld begraven is, vertelt het verhaal niet, maar in elk geval niet in gewijde grond. De legende bleef lang leven onder de inwoners van Koudekerk. „Dat 's nachts een bloedig spooksel dwaalde, waarvan u 't haer te berge rees. Waar de Alphense en Koudekerkse boeren met heiige eed bezwoeren, dat menig hunner in de nacht die hoek met huivering langsgekomen, een aaklig gillen heeft vernomen dat opkwam uit de diepe gracht! Zodat de wanklank eeuwig scheen, die 't Hart doorreet van alle braven 't lyke der gestorvene onbegraven...", zo dichtte Beets. Volgens de auteur van het boekje Klein Poelgeest gaat het hier om een verzonnen verhaal, dat wellicht verwijst naar een drama dat zich ooit heeft afgespeeld op Klein Poelgeest. In de gracht voor het kasteel zijn namelijk resten van een jonge vrouw gevonden.

Dat neemt niet weg dat het leven van deze vrouw, en met name haar einde, tot de verbeelding spreekt. Het Historisch Genootschap Koudekerk aan den Rijn heeft dan ook vanwege het zeshonderdste sterfjaar een tentoonstelling gewijd aan Aleid van Poelgeest. In de plaatselijke Oudheidkamer is te zien hoe kunstenaars in de loop van de tijd aan het werk zijn gegaan met het gegeven van de moord' op de jonge vrouw. Deze tentoonstelling werd ook ingericht ter gelegenheid van het verschijnen van het boekje over Klein Poelgeest, het huis waarin Aleid ooit woonde. Ook aan dit huis wordt, in de beperkte ruimte die de Oudheidkamer biedt, enige aandacht besteed. Vier kastelen Het dorp Koudekerk kan bogen op een rijk verleden. Bekend is dat er al in de Romeinse tijd een nederzetting was. In de dertiende eeuw hebben vele adellijke geslachten zich in dit dorp langs de Oude Rijn gevestigd. Daardoor hebben hier vier kastelen gestaan: Den Tol, Foreest, Groot Poelgeest en Klein Poelgeest. Het laatste wordt in de bronnen een riddermatige hofstede genoemd, een eenvoudig versterkt huis. Het stond naast een echt kasteel: Groot Poelgeest, dat vanaf de veertiende eeuw de hoofdzetel van het geslacht Poelgeest was. Als eerste heer van de hofstede wordt Jan van Poelgeest genoemd. Hij bezat het huis omstreeks de tweede helft van de veertiende eeuw. Het was de tijd van de Hoekse en Kabeljauwse twisten. Deze Jan bekleedde enkele grafelijke functies. Hij was bij voorbeeld rentmeester van Zuid-Holland en later van Voome. Vanaf 1387 kreeg hij op Klein Poelgeest regelmatig bezoek van Albrecht van Beieren, die nogal onder de indruk raakte van Jans dochter Aleid. Het resultaat was dat Aleid verhuisde naar het hof in 'sGravenhage. Volgens Roefstra is zij in de vaderlandse geschiedenis bekend geworden als de "amye" van Albrecht. Lang is zij dat niet geweest, want in de nanacht van 22 september 1392 werd zij, samen met haar begeleider Willem Cuser, op het grafelijke hof in Den Haag vermoord. Voor deze moord zijn in de loop van de eeuwen uiteenlopende verklaringen gegeven. Zo werd verteld dat jonkvrouw Aleid Albrecht van Beieren volledig in haar macht had, en dat zij het was die het bij het landsbestuur eigenlijk voor het zeggen had. Zij zou ervoor hebben gezorgd dat leden van de Hoekse partij uit hun belangrijke functies zouden zijn verwijderd. De moord wordt in deze versie gezien als een wraakactie van de Hoeken. Roefstra deelt deze mening niet. In navolging van jhr. H. A, van Foreest houdt hij het erop dat Aleid nooit tot de Kabeljauwse partij kan hebben behoord. Ze kwam namelijk uit een geslacht dat altijd de Hoekse partij heeft aangehangen. Roefstra noemt twee andere mogelijke redenen voor de moordaanslag. Aleid kreeg veel geschenken van Albrecht van Beieren. Zo kreeg zij in 1391 de grote bezitting Ten Hoeke, gelegen in het ambacht Wateringe, in leen. Dit wekte de woede van Dirk en Hugo die Blote, de hoofddaders van de moord. Roefstra acht het waarschijnlijk dat zij daarom de aanslag pleegden. Een andere mogelijkheid is volgens hem dat Aleid als getuige van de moord op Willem Cuser uit de weg moest worden geruimd. Cuser was een radicale Kabeljauw die al eerder twee aanslagen op zijn leven had overleefd. Verwoest Nog drie nakomelingen van de vader van Aleid zijn in het bezit geweest van Klein Poelgeest. Toen kleinzoon Jan er woonde, is de riddermatige hofstede waarschijnlijk samen het kasteel ernaast verwoest. Dat gebeurde in 1420 ten tijde van de strijd tussen Jacoba van Beieren en haar oom Jan van Beieren. De familie Poelgeest had de kant van Jacoba gekozen. Reden voor Jan van Beieren om op weg naar Leiden, de stad die hij wilde belegeren, huis te houden onder de kastelen in Rijnland. Waarschijnlijk heeft deze Jan de hofstede daarna niet meer permanent bewoond, hij was meer te vinden op het kasteel Oud Teylingen in Warmond. Zij zoon Adriaan was de laatste van het geslacht Poelgeest die de hofstede bewoonde. Hij had geen kinderen en na zijn dood ging het huis in 1507 over in handen van zijn neef Gerrit van Hoogwoud. Drie generaties Hoogwoud bleven in het bezit van het versterkte huis, maar na 1591 wisselde Klein Poelgeest vele malen van eigenaar. Zo is het in 1687 in het bezit gekomen van Sara Tromp, de kleindochter van de vaderlandse held Maarten Harpertz. Tromp. Zij schafte het huis voor vijftienduizend gulden aan. In de slotgracht achter het huis zijn later delen van het servies met haar wapen erop teruggevonden. Na 1774 heeft Klein Poelgeest hoogstwaarschijnlijk leeggestaan. Het huis raakte sterk in verval. In 1832 kocht aannemer Arie Metselaar uit Delfshaven het huis. Hij heeft het gesloopt. Drama Klein Poelgeest bestaat niet meer, wel leeft het huis voort in een legende die de dichter Nicolaas Beets (18141903) vertelt in zijn dichtwerk "Guy de Vlaming". Op Klein Poelgeest zou aan het eind van de zestiende eeuw een geheimzinnige man, Guy de Vlaming, hebben gewoond, samen met zijn vrouw Machteld. In de oostelijke vleugel van het huis zou zich een dramatische gebeurtenis hebben afgespeeld. Guy zou in een vlaag van verstandsverbijstering zijn rapier tevoorschijn hebben gehaald en zijn vrouw om het leven hebben gebracht. Waar Machteld begraven is, vertelt het verhaal niet, maar in elk geval niet in gewijde grond. De legende bleef lang leven onder de inwoners van Koudekerk. „Dat 's nachts een bloedig spooksel dwaalde, waarvan u 't haer te berge rees. Waar de Alphense en Koudekerkse boeren met heiige eed bezwoeren, dat menig hunner in de nacht die hoek met huivering langsgekomen, een aaklig gillen heeft vernomen dat opkwam uit de diepe gracht! Zodat de wanklank eeuwig scheen, die 't Hart doorreet van alle braven 't lyke der gestorvene onbegraven...", zo dichtte Beets. Volgens de auteur van het boekje Klein Poelgeest gaat het hier om een verzonnen verhaal, dat wellicht verwijst naar een drama dat zich ooit heeft afgespeeld op Klein Poelgeest. In de gracht voor het kasteel zijn namelijk resten van een jonge vrouw gevonden.

Parkje

Lange tijd herinnerde in Koudekerk niets meer aan het feit dat Klein Poelgeest er ooit heeft gestaan. Daarin is sinds een maand verandering gekomen. Op de plaats waar het huis stond, is nu een parkje aanwezig. Door middel van straatwerk is de plattegrond van het huis weergegeven.

Een kopie van een put en stenen die bij het graafwerk zijn gevonden, verlevendigen het geheel. Het parkje kwam er op initiatief van de stichting Poelgeest, die alle gegevens over dit geslacht en hun kastelen verzamelt.

Meer over het kasteel en een van haar bewoonster, Aleid, is te zien in de Oudheidkamer, Dorpsstraat 55a in Koudekerk aan den Rijn. De tentoonstelling is tot eind januari elke eerste II en derde zaterdag van de maand tussen 10.00 en 12.00 uur te bezichtigen, Hier is ook het boekje Klein Poelgeest te verkrijgen.

N.a.v. "Klein Poelgeest, Een riddermatige hofstede in Rijnland", door J. Roefstra, deel 26 in de serie Nederlandse Kastelen; uitgave van de Nederlandse Kastelen Stichting; 1992; prijs 6,50 gulden.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen