Amyraldus zocht middenweg tussen leer van Dordt en remonstrantisme

Moyse Amyraut -zo luidde zijn Franse naam- is door het lezen van Calvijns Institutie ertoe gekomen theologie te gaan studeren. In 1626, op 30-jarige leeftijd, werd hij gereformeerd predikant te Saumur, een stad die een paar honderd kilometer ten zuidwesten van Parijs ligt. Zeven jaar later, in 1634, werd hij hoogleraar in de theologie aan de in Saumur gevestigde Academie, en hij is dat gebleven tot aan zijn dood in 1664.

In hetzelfde jaar dat hij aantrad als hoogleraar verscheen van zijn hand een "Verhandeling over de predestinatie". Het boek riep al dadelijk verzet op. Bij collega's als Petrus Molineus te Sedan en Andreas Rivet te Leiden, maar ook in diverse steden in Zwitserland. Men zag de leer van 'Dordt' erin bedreigd.

Wat beweerde Amyraldus dan? Men heeft zijn theorie wel een „wondere voorstelling" genoemd. In zijn altijd weloverwogen oordeel heeft Herman Bavinck in zijn "Gereformeerde Dogmatiek" Amyraldus' leer als volgt samengevat: „Amyraldus heeft het ernstig en welmenend aanbod der genade tot een afzonderlijk besluit van God gemaakt, dat aan de verkiezing voorafging; en hij legde daarmee een remonstrantse grondslag onder het calvinistisch gebouw".

Twee besluiten

Dit vereist nadere toelichting. Amyraldus ging spreken van twee willen en twee besluiten in God. Er zou in God allereerst een algemene heilswil zijn. Hij wilde de zaligheid van alle mensen. Met andere woorden: Gods heilswil is universalistisch. Zij rust in het verzoeningswerk van Christus, dat volgens Amyraldus eveneens algemeen is, waarin dus alle mensen delen.

Maar hier laat Amyraldus het niet bij. Hij wilde namelijk in geen geval een remonstrant zijn. Hij zocht een 'middenweg' tussen de leer van Dordt en het arminianisme. Daarom sprak hij van nog een twééde wil in God. 

God ziet, aldus Amyraldus, dat Zijn algemene heilswil bij de mensen, vanwege hun verdorvenheid, geen gehoor vindt. Daarom komt Hij tot een tweede besluit. Dat besluit is niet algemeen, maar particulier, dat wil zeggen dat het steeds bepaalde personen geldt. Het is het besluit van de goddelijke verkiezing. Op grond van dit tweede besluit komen sommigen tot het geloof, anderen niet.

Steeds heeft Amyraldus beweerd dat hij achter 'Dordt' stond. Hij zal dat ook zeker wel hebben gemeend. Maar een mens kan zich vergissen, ook in zichzelf. Stond Amyraldus werkelijk achter Dordt, waarom dan deze theorie? zo vragen wij. Waarom dan niet eenvoudig gebleven bij de uitspraken van Dordt?

Constructie

Amyraldus' theorie is naar ons gevoelen een constructie. Voor een dubbele wil en een dubbel besluit in God is, voor zover ons bekend, nergens in de Schrift enige grond te vinden. Amyraldus' theorie heeft de naam gekregen van een „hypothetisch universalisme". Dat woord „hypothetisch" is  veelzeggend. Mogen wij ten aanzien van God en Zijn besluiten met hypothesen werken? Theologiseren dient niet anders te zijn dan een eerbiedig naspreken van hetgeen God Zelf in Zijn Woord ons zegt, en dat verwerken tot één geheel. Het dient zich, zo menen wij, van allerlei gewaagde constructies te onthouden.

Nu is Amyraldus vanzelfsprekend niet zomaar tot zijn theorie gekomen, hij had er bepaalde motieven voor. Hij leefde in het overwegend roomse Frankrijk, waar de predestinatieleer van Calvijn en Dordt aan felle kritiek blootstond. Aan 's mensen verantwoordelijkheid zou daarin te kort worden gedaan. Bovendien had Amyraldus -niet geheel ten onrechte- het gevaar van een hypercalvinisme voor ogen. Hij wilde met zijn theorie het „aanbod van genade" veiligstellen. 

Was dat nodig? In ieder geval niet ten aanzien van de Leerregels van Dordt. Molinaeus en Rivet waren 'gematigde' calvinisten, en toch hebben ook zij Amyraldus' leer afgewezen.

Amyraldisme

Medestanders en volgelingen van Amyraldus hebben er een '-isme', amyraldisme, van gemaakt. Vooral in Engeland is deze leer van grote invloed geworden, als een gematigde vorm van remonstrantisme. De rechtzinnige gereformeerden wezen het af. Onder de Schotse theologen» als onder anderen Ebenezer en Ralph Er§kine, werd het een 'besmet' woord. Zij preekten voluit het aanbod van genade, maar waren bepaald geen amyraldisten.

Het is niet waar dat men, om het amyraldisme te ontgaan, moet gaan beknibbelen op het aanbod van Gods genade. En het is wél waar dat men hartgrondig het amyraldisme en dus ook het remonstrantisme kan verfoeien en toch ruim en onbekrompen het Evangelie van Gods soevereine genade in Christus kan preken, geheel in de geest van de Dordtse Leerregels. Die houden ons onder andere voor dat Gods genade ons door de „vermaningen" wordt meegedeeld (III/IV. 17).

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen