Dorpje verborg 5000 joodse kinderen

In het kleine protestantse dorp van drieduizend zielen neemt dominee Jean Fontaine, een veertiger uit Picardië, een centrale plaats in. Hij is de stuwende kracht achter vreedzaam verzet. Met zijn gemeenteleden bouwt hij een uitgebreid netwerk van schuilplaatsen op. Hij doet dat met grote vrijmoedigheid en weet zich geïnspireerd door zijn Leidsman Jezus Christus. De eed van trouw aan maarschalk Pétain van nationalistisch Frankrijk weigert hij te ondertekenen. „Ik kan niet iets beloven waar ik me toch niet aan zou houden”.

Duizenden ‘oude-testamentjes’, met bestemming dorpsbibliotheek, worden van hun gele ster ontdaan, van een vervalst paspoort voorzien en daarmee van een wisse dood gered. Officieel is hun aanwezigheid in Le Chambon natuurlijk niet bekend. „Wij kennen geen joden, wij kennen alleen maar mensen”.

Als minister Lamirand op bezoek komt, wordt hem, geschokt als hij is. zonder pardon hoofdstuk dertien, uit de Korinthebrief voorgelezen. Het tweede grote gebod -gij zult uw naaste liefhebben als uzelf- benadrukt Fontaine telkens weer. Op enkele uitzonderingen na is heel Le Chambon-sur-Lignon solidair met joden. Daarin betoont het dorp zich een ware nazaat van de hugenoten die na de herroeping van het Edict van Nantes (1685) in den vreemde hun toevlucht moesten zoeken.

Razzia’s

In Vichy -het ‘vrije’ Frankrijk van maarschalk Pétain oftewel het bewind van met Hitler-Duitsland collaborerend Frankrijk- wordt het er in de loop van de oorlog niet gemakkelijker op. Na 1943 volgen de razzia’s elkaar ras op, de controle verscherpt.

Arrestaties zijn schering en inslag. Fontaine krijgt het vuur na aan de schenen gelegd door de Franse commissaris in Le Puy, monsieur Vitrac, toevallig ook een protestant en vastbesloten om Le Chambon te ‘pétainiseren’.

Nadat partizanen Vitrac hebben vermoord, pleegt de bezetter wraak. De Duitse commandant Von Lindenberg neemt de plaats van Vitrac in. Als een van Fgntaines belangrijkste medewerkers. Mare Renaud, wordt gefusil leeerd, zegt Von Lindenberg dat dankzij hem Le Chambon-sur-Lignon aan talloze vergeldingen van de SS is ontkomen. Helemaal ongelijk zal deze Duitse officier, die heimelijk betreurde dat de aanslag op Hitler in juli 1944 was mislukt, niet hebben gehad.

Met iets wat het midden houdt tussen waarheid en fictie vertellen twee Franse auteurs de moedige daden van Le Chambon. Hun boek “Een heuvel als schuilplaats” handelt over het werk van het Rode Kruis, van de protestantse, joodse en rooms-katholieke hulporganisaties voor vluchtelingen en kinderen.

Ze vergeten niet een sfeertekening van het dagelijkse leven aan te brengen. Zoals de kleine irritaties tassen de kinderen, vriendschappen en, uiteraard, een ontluikende liefde, alsmede de tragische dood van Amsterdamse Paulo, op de vlucht geboeid neergeschoten door Duitse soldaten. Ze schetsen ook hoe Franse geassimileerde jodenkinderen zo heel verschillend reageren op de komst van orthodoxe Duitse en Poolse vluchtelingen. Cultuurverschillen leveren niet zelden wrijving op.

Ze doen verslag over het joodse meisje Myriam dat protestants wil worden. Dominee Fontaine adviseert haar even te wachten. „Jfouw ouders worden vervolgd omdat ze joods zijn. En dan ga jij nu, op de dag dat jullie elkaar terugzien, vertellen dat je je bekeerd hebt?” Na de oorlog gaat Myriam alsnog over tot het protestantisme, met instemming van haar hervonden vader en dankzij de pastorale begeleiding van Fontaine.

Zwitserse weg

Nadat de tegenstander meedogenlozer wordt, besluit de predikant enkele vluchtelingen die door de Duitsers in de gaten, worden gehouden en een paar kinderen die geen Frans spreken, naar Zwitserland te staren. Hij maakt gebruik van de bekende “route der predikanten” die van Le Chambon tot aan de Zwitserse grens leidt.. Langs deze weg zijn eerder mensen gevlucht; ze doen er vier tot vijf dagen over.

Op een dag vertrekt een colonne kinderen via de Zwitserse weg de vrijheid tegemoet. In de epiloog van het boek komen ze een voor een terug. Clara, de koerierster die later voor haar Beloofde Land vecht. Anne en Samuel, zij vinden hun ouders terug. De alleen achtergebleven Lisa Blumenthal. Collaborateur Maurice wordt vrijgesproken, maar blijft zijn leven lang met een schuldgevoel kampen. Dominee Fontaine draagt onvermoei baar de Boodschap uit. Ook majoor Von Lindenberg keert na de oorlog in Le Chambon-sur-Lignon terug, maar de dorpelingen en hij hebben elkaar niets meer te zeggen.

„In het licht van wat er elders is gebeurd, kan men zeggen dat in een wereld van terreur, agressie en dood de geweldloosheid van Fontaine een grote overwinning behaald heeft”, stellen de schrijvers als zij naar voren treden als commentators.

Actueel

Het in mei 1996 in het Nederlands vertaalde boek verscheen in 1994 in Frankrijk onder de titel “La coUine aux mille enfants”. Twee jaar geleden moest in Frankrijk trouwens de beroering nog komen. Dit voorjaar immers raakte de Franse geestelijke abbé Pierre, bekend van zijn niet aflatende strijd ten behoeve van daklozen, in opspraak. Hij betuigde zijn instemming met een boek van de filosoof Roger Garaudy waarin de jodenvervolging wordt gebagatelliseerd.

De scheve schaats van abbé Pierre doet echter niets af aan het grootse gebaar van president Chirac, vorig jaar op 16 juli 1995. Tijdens een herdenkingsdienst ter gelegenheid van de eerste razzia in Parijs, 16 juli 1942, stelde Chirac openlijk Frankrijk verantwoordelijk voor de vervolging en deportatie van joden die onder het Vichy-regime in 1941 op gang kwam. Chirac ging daarbij veel verder dan zijn voorgangers ooit. Op 16 juli 1942 werd in Parijs de eerste razzia gehouden. Ruim 13.000 joden werden in Vel d’Hiv bijeengedreven, een immens stadion in de Parijse buitenwijk Drancy. Later werd Drancy een berucht concentratiekamp van Waaruit de Franse joden naar de Duitse vernietigingskampen werden gebracht.

Discussie

De Franse staat heeft de nabestaanden van de holocaustslachtoffers nog nooit de geconfisqueerde vermogens teruggegeven. De advocaat en nazi-jager Serge Klarsfeld beschuldigt de regering er dan ook van de weeskinderen geen smartengeld te hebben geschonken, hoewel Duitsland aan Frankrijk een schadeloosstelling heeft betaald. Wellicht gaat er in de hausse aan hernieuwde schadeloosstellingen (Hongarije) of in de discussie rond de joodse tegoeden (Zwitserland) ook in Frankrijk iets op dit front gebeuren.

De Nederlandse uitgave van het boek is gebaseerd op de gelijknamige film die op 4 mei 1996 door de Evangelische Omroep (een van de medeproducenten) voor het eerst werd uitgezonden. Mooier onderwerp voor een documentaire is op herdenkingsdagen als deze nauwelijks denkbaar.

N.a.v. “Een heuvel als schuilplaats”, door Beatrice Rubinstein en Jean Louis Lorenzi; oorspronkelijke titel “La colline aux mille enfants”; Presses de la Cité, Parijs 1994; Nederlandse uitgave: Boekencentrum, Zoetermeer, mei 1996; 140 blz.; ƒ 23,50.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen