„Tijd van de volkskerk is nu voorbij”

Volgens de godsdienstsocioloog prof Dekker heeft de Hervormde Kerk nooit als volkskerk bestaan. In de periode na de Tweede Wereldoorlog presenteerde de Hervormde Kerk zich weliswaar zelfbewust als Christusbelijdende volkskerk, maar in de jaren tachtig is dat al gerelativeerd tot Christusbelijdende „geloofsgemeenschap”.

De Hervormde Kerk is nu een denominatie geworden, op gelijk niveau met andere kerkgenootschappen. Het is zelfs onmogelijk om van ‘de’ Hervormde Kerk te spreken, gezien de grote kloof tussen de middenorthodoxie en de Gereformeerde Bond. Deze laatste gereformeerde richting bevindt zich zelfs aan de rand van de samenleving. „Voorzover de Hervormde Kerk volks was, was zij weinig kerks; voorzover zij kerks was, was zij weinig volks”.

Het feit dat de Hervormde Kerk meedoet aan Samen op Weg, betekent dat zij erkent dat ze denominatie is geworden en haar relatief sterke positie is kwijtgeraakt. Willen de tegenstanders van Samen op Weg weer terug naar het unieke karakter van de Hervormde Kerk als volkskerk, dan maken zij zich illusies.

Al zou er een gefuseerde kerk komen, dan omvat zij niet meer dan 15 procent van de Nederlandse bevolking, volgens statistici zelfs dalend tot 8 procent. Daarbij gevoegd een tweemaal sterke RK-Kerk en iets een kleinere groep islamieten. Wie dan nog van een volkskerk wil spreken, heeft alle contact met de werkelijkheid verloren, aldus prof Dekker.

Kerk voor het volk

Dr. ir. J. van der Graaf, secretaris van de Gereformeerde Bond, (zijn lezing werd wegens ziekte door een ander uitgesproken) voerde wel een pleidooi voor de volkskerk. Een volkskerk is niet zozeer kerk van het volk (de kerk is ten diepste van Christus), maar vóór het volk. In de lijn van Hoedemaker stelde hij dat de natiën volksgewijs tot Christus gebracht zijn. Hij benadrukte het element van verbondstrouw en de worteling van de Hervormde Kerk in de vaderlandse geschiedenis. De volkskerk wordt niet bepaald door getalssterkte, aldus Van der Graaf. „Laat het de kerk duidelijk om het Evangelie te doen zijn en om de normen daarin die heilzaam zijn voor de samenleving”. Van der Graaf zei dat de volkskerk anno 1997 niet mag inleveren op haar belijdenis of een compromis met de tijdgeest mag aangaan.

Ds. B. Wallet, secretaris van de Raad van deputaten Samen op Weg, noemde de volkskerk een kwalitatief begrip. De positie van de kerk in de samenleving is ingrijpend gewijzigd, maar dat is geen reden om het getuigen van de kerk, die katholiek en oecumenisch is, te marginaliseren. Fundamenteel blijft voor de kerk een openheid naar de samenleving. Zo zag hij de volkskerk, een kerk die vooral ook deelgenoot is met de buurt.

Ds. Wallet pleitte voor een ruimere opvatting van het kerklidmaatschap, in de lijn van het verbond als grondslag van de kerk waarvan de doop het teken is. „De gemeente is geen gesloten gemeenschap, maar heeft ook ruimte voor de rand eromheen. De drie kerken die nu streven naar een verenigde kerk worden niet opgeheven, maar zetten de geschiedenis die zij alleen gingen, gemeenschappelijk voort. De continuïteit ligt niet in ons begrippenarsenaal of in onze belijdenis, maar in Gods trouw in Christus”.

„Restjes”

Drs. C. Blenk, hervormd predikant in Delft, vond in de huidige Hervormde Kerk lijnen van de vroegere volkskerk, zij het wel „restjes”. Ds. Blenk dacht bij de volkskerk vooral aan noties zoals historisch besef en aan de lijn der geslachten. Hij miste bij prof. Dekker de bewogenheid over de schare die niet meer binnen de kerk komt. Dekker zei daarover zeker pijn te voelen, maar bestreed de bijzondere positie van de hervormden.

Aan ds. Wallet vroeg prof. Dekker ook waarom hij de term volkskerk wilde handhaven in een geheel andere betekenis. Zijn de andere kerken dan ook niet volkskerken? Ds. Wallet had er geen moeite mee andere kerken die term toe te kennen. Hij handhaafde de term volkskerk omdat die nu eenmaal ingeburgerd was.

Ds. Wallet moest zich verdedigen tegenover een tegenstander van Samen op Weg, die stelde dat door de afschaffing van de verplichting van de kinderdoop de volkskerk tot een kerk wordt waar alles kan en mag. Ds. Wallet antwoordde dat de nieuwe ontwerpkerkorde de prioriteit geeft aan de kinderdoop en dat deze ook de voorkeur heeft. Weer een andere vraag: Kan ds. Blenk nog vasthouden aan dé bijzondere positie van de Hervormde Kerk na ‘Amersfoort’? Ds. Blenk zag geen verbreking van de continuïteit.

Geschiedenis

In het morgenprogramma stond vooral de geschiedenis centraal. Dr. H. A. Speelman, gereformeerd predikant in Vorden, concludeerde in zijn lezing over Calvijn en het calvinisme dat mensen zoals Calvijn en Kuyper meer dan het eigen kerkvolk op het oog hadden, of zelfs een natie of volk: zij keken naar Gods wereld en mensheid. Calvijn sloot zich in hoofdlijnen aan bij Zwingli wat betreft zijn opvatting over de volkskerk. De latere (Franse en Nederlandse) calvinisten benadrukten de idee van kerkelijke pluraliteit ten koste van de volkskerk.

Prof dr. A. Th. van Deursen stelde dat de Gereformeerde Kerk in de Republiek geen volkskerk wilde zijn in die zin dat zij de gehele gemeenschap van het Nederlandse volk omvatte. Wel was ze kerk voor het hele volk. Haar extra waarde lag in de bijzondere positie die zij dankte aan de welwillendheid van de burgerlijke machthebbers.

„Joodse zuurdesem”

Dr. Peter van Rooden (Universiteit van Amsterdam) belichtte de volkskerkgedachte bij Kuyper en Hoedemaker. Kuyper sprak over de „joodse zuurdesem van de volkskerk” en stelde democratische partijvorming centraal, de kerk gebaseerd op vrijwillige keuze. Hoedemaker zag echter dat deze vrije groep op geen enkele manier overeenstemde met wat de gereformeerde theologen van de 16e en 17e eeuw als de maatschappelijke rol van het christendom hadden gezien.

Hoedemakers voorspelling dat het gebruik van stembus en partijvorming op den duur tot de ondergang van het protestantisme zou leiden, maakt geen enkele indruk. Dr. Van Rooden schetste de huidige golf van onkerkelijkheid als een direct gevolg van de verzuiling. „Kuypers strategie bond godsdienst zeer nauw aan het behoren tot een bepaalde groep, een volksdeel. Nu mensen niet meer tot zulke bijzondere groepen willen behoren, willen ze ook geen godsdienst meer”.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen