Broeikastheorie onder vuur van de zon

Het lijkt ongelofelijk, maar het verhaal van Calder klinkt niet slecht. De Engelse schrijver vertelt n een Amsterdams sociëteitsgebouw aan een handjevol Nederlandse journalisten op zijn gemak dat er van de zo lang en vurig verledigde broeikastheorie niks deugt. De zon is de motor, niet alleen van weer en klimaat, maar ook van alle klimaatverandering. Het staat allemaal zwart op wit in zijn jongste boek, ”De grillige zon”. En de schrijver baseert zich op redelijk onverdacht wetenschappelijk werk.

Nigel Calder is niet de eerste de beste en zijn uitgevers hebben van deze uitgave een spektakel gemaakt. „Ik ben hun bijzonder erkentelijk voor het feit dat ze zo snel op mijn voorstel hebben willen reageren en dat ze ervoor zorgen dat dit werk vandaag tegelijkertijd in Engeland, Nederland en Denemarken verschijnt”, aldus de schrijver vorige week in Amsterdam.

IJstijden

Calder heeft zeer bekend geworden boeken op zijn naam als ”De Weermachinerie”. In dat boek geeft hij een aantal mogelijke verklaringen voor het ontstaan van ijstijden. In zijn nieuwste werk rekent Calder af met de theorie over een mogelijk ophanden zijnde opwarming van de aarde. „Maar alles is mogelijk”, zegt hij. De „grillige zon” kan in de toekomst zowel een ijstijd als een wereldwijde temperatuurstijging veroorzaken. En het is niet uitgesloten dat de weersverwachting voor de volgende eeuw kortweg „koeler” luidt.

De wetenschapper heeft de theorie niet ontdekt. Hij heeft uitgebreid gesproken met twee Deense natuurkundigen, Henrik Svensmark (38) en Eigil Friss-Christensen (52), die deze maand in het tijdschrift ”Journal of Atmospheric and Solar-Terrestrial Physics” hun bevindingen publiceren. Calder heeft veel vertrouwen in het werk van Svensmark en Friss-Christensen, „vooral omdat ze het aanvankelijk in hun vrije tijd deden”.

De in ”De grillige zon” aan de orde gestelde theorie vergt een beetje elementaire kennis van deze ster, die een diameter heeft van ongeveer 700.000 kilometer -de aarde en de maan kunnen er net in om elkaar heen draaien- en van alle sterren het dichtst bij de aarde staat; op 150 miljoen kilometer afstand. De temperatuur aan het oppervlak van deze gasbol is ongeveer 6000 graden, maar in de hoge atmosfeer van de zon is 2 miljoen graden Celsius een heel normale waarde. Die hoge temperatuur is te danken aan continue kernfusie in de zon.

Zonnevlekken

Toch is de zon ook onderhevig aan fluctuaties. „Ik spreek van de manische zon”, zegt Calder, „dat is bij jullie vertaald in ”grillige zon”. Zelfs amateur-astronomen zijn al jaren van die grillen op de hoogte. Zij, en ook de professionals, houden nauwkeurig de variatie in het aantal zonnevlekken bij. Dat zijn gebieden op de zon die tijdelijk donkerder zijn en waar de temperatuur wat lager is dan elders. De variatie in zonnevlekken heeft een cyclus van ongeveer elf jaar.

Maar andere gebieden zijn dan juist extra actief. Daar ontstaan zonnevlammen, waarin elektrisch geladen deeltjes vanuit de zon worden weggesmeten mét snelheden van 100 tot 1000 kilometer per seconde. De vlammen kunnen een lengte krijgen van honderdduizenden kilometers, maar dat is niet het belangrijkste. Opgenomen in de zonnewind bereiken de elektrisch geladen deeltjes makkelijk de aarde en daar blazen ze de kosmische straling weg, die ook continu op de aarde afkomt.

Cruciaal onderdeel in het verhaal van de Denen is dat kosmische straling in belangrijke mate een bepalende factor is voor het ontstaan van bewolking op aarde. En kosmische straling kan slechts beïnvloed worden door de zonnewind. Een actieve zon levert een sterkere zonnewind, houdt de kosmische straling uit de buurt van de aarde en verhindert op die manier het ontstaan van bewolking. En meer of minder wolken beïnvloedt natuurlijk onmiddellijk de temperatuur op aarde. Niet alleen op de termijn van eeuwen, het is al binnen enkele seconden waarneembaar als de zon achter een wolk schuilgaat.

Bewijsmateriaal

De beide Denen hebben bewijsmateriaal verzameld. Sterrenkundigen houden al een jaar of dertig de activiteit van de zon nauwlettend in de gaten. Svensmark en Friss-Christensen hebben daar wat statistiek op losgelaten en komen tot de conclusie dat variatie in temperatuur op aarde gelijk op gaat met een verandering in de bewolkingsgraad en dat die weer mooi synchroon loopt met variatie in de activiteit van de zon.

Uit satellietmetingen tijdens de laatste zonnecyclus blijkt dat de bewolkingsgraad met ongeveer 4 procent varieerde. Dat kwam keurig overeen met de wisseling in kosmische straling. De Deense onderzoekers gaan ervan uit dat de variatie in bewolking minstens zo veel betekenis heeft voor de temperatuur op aarde als een verandering in de hoeveelheid kooldioxide in de atmosfeer. Die is van het grootste belang in het gevestigde klimaatonderzoek.

Ook in het verleden is de relatie tussen zon en klimaat al opgevallen. De beroemde Britse astronoom William Herschel had in de vorige eeuw in de gaten dat de graanprijs daalde, vanwege de overvloed, als er veel zonnevlekken waren. In de ICleine IJstijd, gedurende de zeventiende eeuw, verbaasden beoefenaars van de wetenschap zich erover dat er nauwelijks vlekken op de zon voorkwamen.

Politici

Het is niet ondenkbaar dat klimaatonderzoekers die de broeikastheorie zijn toegedaan, nu toch wat ongemakkelijk op hun stoel zitten te schuiven. Zij hebben al jaren steeds stijgende onderzoeksbudgetten gekregen door politici ervan te overtuigen dat een toenemende uitstoot van het broeikasgas kooldioxide een ernstige bedreiging vormt voor het klimaat op aarde, omdat dat wel eens een wereldwijde opwamring zou kunnen veroorzaken.

In al hun modellen die ze op supercomputers draaiden, hadden ze minstens één grote onzekerheid. Niemand kon de hoeveelheid bewolking goed inschatten en alle belangrijke factoren in kaart brengen die bewolking veroorzaken. Dat geven de ‘broeikasklimatologen’ ook al lange tijd toe. Het KNMI startte een aantal jaren geleden zelfs een speciaal onderzoeksproject voor het ontstaan van bewolking, vanwege het grote belang daarvan in de klimaatmodellen die in De Bilt op de supercomputers draaien.

Toch is atmosfeeronderzoeker dr. A. van Ulden van het KCNMI niet geschrokken van de Deense bevindingen, die al en klein jaar op de burelen in De Bilt bekend zijn. Van Ulden bestrijdt de gedachte dat de zon belangrijker invloed zou hebben op de ontwikkeUng van het klimaat dan het versterkte broeikaseffect. „In de eerste helft van de twintigste eeuw was dat het geval, nu niet meer”, zegt hij.

De KNMI’er vindt dat de Denen „een waardevolle bijdrage leveren aan het klimaatonderzoek”, maar hij wijst erop dat ze hun harde cijfers slechts baseren „op één waarnemingsreeks van acht jaar”. En echt nieuw vindt Van Ulden het werk ook niet. De Denen hebben eerder in het blad Science gepubliceerd, „en daarvóór is er al een oerwoud van dit type artikelen van de hand van anderen verschenen”.

Van Ulden praat nog rustiger over de materie dan Calder. De laatste onderstreept met verbazing dat in gezaghebbende klimatologische kringen het werk van de Denen angstvallig van tafel blijft. Dat zou bijvoorbeeld het geval zijn bij de internationale organisatie IPCC, die namens de Verenigde Naties klimaatonderzoek verricht. Het KNMI levert ook bijdragen aan het IPCC en Van Ulden acht zo’n gedachte ondenkbaar: „Wij gaan hier in elk geval heel serieus naar kijken”.

N.a.v. ”De grillige zon”, door Nigel Calder; uitg. Natuur & Techniek en Schuyt- & Co., resp. Beek en Haarlem, 1997; 212 blz.; ƒ 69,50.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen