„Ons moet alle lidmate se koppe draai”

Dr. Freek Swanepoel is moderator, voorzitter, van de synode van de Nederduitse Gereformeerde Kerk. Hij geeft leiding aan de NG-Kerk, waarvan de ruim 1,3 miljoen leden zich in 1200 plaatselijke kerken bevinden. Er zijn 2000 ‘leraars’. De kerk telt een kandidatenoverschot. Vooral de laatste vijf jaar liep het aantal ledig op de markt staande proponenten op tot rond de 300. Dat komt mede doordat veel kleiner wordende gemeenten geen predikant meer kunnen betalen. Ook het platteland ontvolkt. Er is geen groei. „Maar het ledental zakt niet snel”. Op de theologische faculteiten van Bloemfontein, Stellenbosch en Pretoria bevinden zich zeker 500 theologiestudenten.

Aan de conservatieve Afrikaner Protestantse Kerk raakte de NG-Kerk 60.000 leden kwijt. Deze exclusief blanke kerk bestaat vooral uit NG-leden die opstapten nadat de NG-Kerk besloot ook leden van andere rassen toe te laten. Deze kerk telt ondertussen rond de 100.000 leden. De NG-Kerk voert gesprekken, „om het koninkrijk te dienen”.

Macrogemeenten

Er is ook een andere, wereldwijde, trend waarneembaar in de NG-Kerk. Ds. Swanepoel is op zich blij met de macrogemeenten buiten de stad. „Ik ben goed bekend met een NG-gemeente die 3000 lidmaten telt en waar vijf predikanten staan. We tellen rond Pretoria wel tien van die macrogemeenten, elk met eigen bedieningsstijlen en een eigen liturgie. Daar wordt heel vernieuwend het kerk zijn beleefd. Tegelijk worden veel gevestigde patronen doorbroken. Het is wel een tendens. We zien het inmiddels aan de Kaap en bij andere grote steden.

Ik denk dat ze wel gereformeerd blijven. Het charismatische element heeft wel een zeker effect. In Pretoria hebben we de twee grootste charismatische NG-gemeenten van het land. We trekken wel één lijn en accepteren bijvoorbeeld gospelrock niet als muziekvorm. Tegelijk zien we ook mensen terugkomen uit charismatische gemeenten.

Het kenmerk van veel van die charismatische kerken is dat ze een zeer snel wisselend ledenbestand hebben. De mensen komen en gaan. Hun gedrag heeft iets van kopen in de supermarkt. Dat we nauwelijks leden kwijtraakten aan evangelischen, is mede te danken aan het feit dat in de NG-kerk zelf deze „bedieningsstijl” aanwezig is. In die kring is meer aandacht voor het werk van de Geest en de gaven, alsmede voor de celgedachte, de huisgroep”.

Perforatie

Sinds Andrew Murray zijn invloed deed gelden, is er in de NG-Kerk altijd een piëtistische lijn geweest. Om de diversiteit de ruimte te geven „hebben we besloten tot wat u in Nederland noemt de pertbratie van gemeentegrenzen. Lidmaten kunnen dus lid worden van andere gemeenten waar men zich beter aangesproken weet in het kerk zijn, de viering en de verkondiging”.

De synodevoorzitter denkt niet dat in zijn kerk de invloed van de charismatische beweging zal groeien. „Dat komt mede doordat wij binnen bepaalde grenzen op die behoefte inspelen. Er zit ook een andere kant aan. Als jongelui naar andere gemeenschappen kijken, zie je vaak dat ze zich daarna beter en overtuigder thuisvoelen in de eigen kerk”.

Enkele NG’ers gingen over naar die Vrije Gereformeerde Kerke. Dat zijn de gereformeerden vrijgemaakt. „Deze leden en predikanten stapten over omdat ze tegen de vrouw in het ambt zijn en vanwege de huns inziens te grote leervrijheid”. Het moderamen van de NG-Kerk blijkt niet met hen in gesprek te zijn getreden. „Het is een groep die het gevaar loopt zich aan fundamentalisme schuldig te maken. Zij stellen dat onze kerk met bepaalde besluiten de Schrift anders uitlegt. Daarom treden ze uit onze kerk. Het ging niet om een gesloten groep. Er waren wel conferenties met hen, maar het is nu stil om hen heen. Eind vorig jaar nog hebben we een gesprek gehad met iemand die om die reden, de vrouw in het ambt, uit de kerk trad. Maar het heeft weinig opschudding opgeleverd in onze kerk”.

Ds. Swanepoel zegt wel te beseffen dat achter een positieve kijk op de vrouw in het ambt een schriftvisie schuilgaat die afwijkt van de traditioneel reformatorische. „Maar wij hadden het gevoel dat je vanuit de Schrift wel de vrouw in het ambt kunt toelaten. De discussie eromheen is afgenomen sinds we het besluit namen. Er is geen onrust over. Tijdens de laatstgehouden synode verhief nog maar één afgevaardigde zijn stem tegen de vrouw in het ambt. Tijdens de laatste synode lag veel meer nadruk op onze taak in het nieuwe Zuid-Afrika”.

Apartheid

In 1986 sprak de NG-Kerk met het rapport Kerk en Samenleving uit dat de kerk voor alle huidskleuren openstaat. „Er is één voorwaarde voor lidmaatschap: geloof in de Heere Jezus Christus. Dat heeft gevolgen gehad voor Zuid-Afrika. Het betekende dat enerzijds mensen zeer tevreden waren. Anderzijds was een grote groep lidmaten verontrust. Er waren samensprekingen. Toch ontstond de Afrikaanse Protestantse Kerk. Dat was een „baie seer ervaring”. Maar het was de prijs voor onze overtuiging dat het in de kerk niet gaat om het volks- of rasverband. Tegelijk ontstonden er intensiever gesprekken om tot hernieuwde eenheid in onze kerkfamilie te komen”. De NG-Kerk verrichtte zendingswerk onder zwarte, kleurling- en Indiër-Afrikanen. De daaruit ontstane dochterkerken werden rasgebonden opgezet. Inmiddels zijn twee ‘dochters’ al gefuseerd. Maar verdere eenwording met de ‘moeder’ is een heet hangijzer.

Terugkijkend zegt dr. Swanepoel dat de gesprekken tussen zijn kerk en de oude dochters wel wat vlotter gekund hadden. Op de laatste synode in Pretoria kwam het aspect van de schuldbelijdenis aan de orde. Dit nadat prof Willy Jonker van Stellenbosch dat deed. „In 1994 spraken we weer uit dat we ons distantieerden van onze eerdere opstelling inzake apartheid. En dat we dat eerder hadden moeten doen. We betuigden spijt. De synode van 1994 typeer ik daarom als de synode van de verzoening. We spraken ook uit dat het jammer was dat we niet eerder naar dr. C. F. Beijers Naudé hadden geluisterd.

We namen een besluit over kerkeenheid. Ten eerste wilden we een gesprek met de andere kerken uit onze kerkfamilie om een gezamelijke kerkorde te schrijven. Dat gesprek wordt gevoerd met de Verenigende Gereformeerde Kerk. En het betrof de Indiërkerk, de RCA. Verder besloot het NG-moderamen in 1994 om driemaal met alle lidmaten in contact te treden, zodat zij hun inbreng kunnen leveren. Dat heeft ondertussen eenmaal plaatsgehad. Het derde aspect is de spontane groei van contacten op het paatselijke vlak”.

Mandela

„Het feit dat president Mandela de NG-synode bezocht, leverde nogal wat kritiek in behoudende kring op. Maar dat de president ons toesprak in het Afrikaans maakte veel goed. Naast het uitspreken van dankwoorden wees hij ons ook op onze verantwoordelijkheden.

Tegelijk kijken wij kritisch naar de overheid”, aldus ds. Swanepoel. „De kerk heeft een eigen verantwoordelijkheid. Van samenwerking met de overheid op het vlak van sociale gerechtigheid is niet veel terechtgekomen. We gingen daarom gewoon door met eigen diaconale projecten”.

De NG-Kerk spreekt de overheid wel aan inzake abortus en andere ethische kwesties. „Leven komt van de Heere. Dat mag je niet aantasten. Het is nu zo makkelijk te laten aborteren in ons land. Toch heeft de kerk ook pastorale verantwoordelijkheid tegenover de mens die een abortus heeft laten uitvoeren”.

Waarheidscommissie

Het grote verwijt aan de NG-Kerk is dat zij niet kwam opdraven bij de Waarheids- en verzoeningscommissie. Dat is het initiatief om een schone lei te maken inzake apartheid. Door schuld te bekennen, zou de lucht gezuiverd worden.

Dr. Swanepoel: „Het verzoek luidde of wij naar de commisie wilden komen met een verhaal over hoe de NG-Kerk haar eigen rol zag in de periode van 1960 tot 1994. Wij hebben hierop neen gezegd. We hebben wel gesteld dat wij het proces kritisch willen begeleiden. We willen ons niet afsluiten voor de commissie. Maar we hebben er wel kritiek op. We vragen de commissie niet partijdig te zijn.

Ik respecteer Tutu, die stelde dat ook het ANC onder de loep genomen moet worden. We proberen een bijdrage te leveren aan de commissie, mits dat kan. Ook willen wij onze lidmaten niet te ver vooruitlopen. Lidmaten zien de commssie als een louter politiek lichaam. We gingen ook bewust niet naar de gebedsdienst bij de installatie van de Waarheids- en verzoeningscommissie. Wij willen niet deelnemen aan een dergelijke syncretistische dienst. Gods Woord verbiedt ons Hem én andere goden te aanbidden. Door de wijze van liturgie konden wij niet meedoen. Kwade tongen beweren dan dat wij de commissie boycotten.

We blijven ter beschikking van de Waarheids- en verzoeningscommissie. Bovendien staan in ons rapport uit 1986, Kerk en Samenleving, al veel antwoorden op vragen die de commissie stelt.

Belhar

Een ander verwijt aan de NG-Kerk luidt dat zij de boot afhoudt inzake eenwording met de oude ‘dochters’? „Neen, maar we hebben steeds gesproken over eenheid op basis van Schrift en belijdenis. Tot nu toe waren dat steeds drie belijdenissen. Nu opeens is er een vierde belijdenisgeschrift. Dat van Belhar.

Een kerk heeft nu eenmaal een voorgeschreven procedure om een belijdenis te veranderen of er aan toe te voegen. Dat vereist een tweederde meerderheid op de algemene synode, en van de elf streeksynoden eveneens een tweederde meerderheid. Wij kunnen geen besluit nemen tot verdere eenwording tenzij we met andere dingen zo ver zijn dat we alleen nog over Belhar moeten spreken. Dan kan dat eventueel op een extra synodezitting.

Maar de Verenigende Gereformeerde Kerk heeft de kwestie van de belijdenis van Belhar als ononderhandelbaar uitgangspunt genomen. Daarom komen we aan andere zaken niet toe. Een kerk die haar kerkregering getrouw is, verandert haar belijdenis niet, tenzij de synode dat doet. Mijn voorstel is dan steeds dat Belhar zo’n plaats krijgt in de discussie dat eerst de andere kwesties aan de orde komen. Dan kunnen we verder gaan met het ontwerpen van een nieuwe gezamenlijke kerkorde. ‘Belhar’ komt daarna”.

Groeiproces

„Tegelijk moeten we beseffen dat onze leden in dezen in een groeiproces zitten. Het verwijt dat we maar langzaamaan doen, is mijns inziens niet terecht. We kunnen ook het balletje terugspelen en zeggen dat het wereldlijke proces binnen de Verenigende Gereformeerde Kerk het eenwordingsproces met ons vertraagt. Ook zij hebben mensen, twee streeksynoden zelfs, die tegen hun eigen eenwording zijn. Dat is ook nog niet afgerond, zodat wij niet weten waar we aan toe zijn.

Wij willen voorkomen dat bij ondoordachte eenwording ons een rechtsproces te wachten staat. Wij willen alles kerkrechtelijk correct afhandelen. Principieel hebben wij geen bezwaren tegen de belijdenis van Belhar. Wel tegen het feit dat één kerk het afdwingbaar maakt voor een ander. Maar zoiets moet groeien”.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen