PALET & PENNENSTREEK

Maassluise liedboekjes

Ton van den Dungen kwam via een RD-advertentie in het bezit van de ”Maassluise Meeuweklacht”, een 17e-eeuws liedboekje met teksten van weeshuisvader Frank Metaal. De neerlandicus, die binnenkort zijn studie hoopt af te ronden, raakte geïnteresseerd in de locale liedcultuur. Tijdens zijn speurtocht naar vergelijkbare teksten ontdekte hij in Maassluis niet minder dan zeven verschillende liedboekjes uit de laatste helft van de zeventiende eeuw.

„Er zijn maar weinig plaatsen waar in betrekkelijk korte tijd zo veel liedboekjes verschenen. Het gaat om gebruiksliteratuur, geschreven door en bedoeld voor de inwoners van Maassluis. Je kunt de liederen vergelijken met de geuzenliederen uit de zestiende eeuw: ze geven uiting aan de gezamenlijk ervaren gebeurtenissen, waarbij de betekenis voor het geloofsleven centraal staat”.

Van den Dungen besloot zijn doctoraalscriptie te wijden aan de Maassluise liedboekjes - met sprekende titels als het ”Maassluis Hoekertje”, het ”Maassluis Compas” en de ”Maassluise Meeuweklacht”. Ze zijn niet zozeer uit literair, maar vooral uit cultuurhistorisch oogpunt van belang. „Maassluis kende destijds een bloeiend literair leven. Er is zelfs een rederijkerskamer geweest, de ”Mosterdblom”, maar ik heb geen directe relatie tussen liedboekjes en rederijkers kunnen leggen. Wel bleek, dat de liederen heel populair zijn geweest: het boekje van Frank Metaal is vijf of zes keer herdrukt”, aldus Van den Dungen.

”Maassluise Meeuweklacht”

Voor zijn onderzoek kwam de neerlandicus in het Gemeentemuseum van Maassluis terecht: daar werden twee liedboekjes bewaard. De medewerkers van het museum toonden zich geïnteresseerd en zo leidde Van den Dungens project uiteindelijk tot een expositie over het literaire leven in het 17e-eeuwse Maassluis. „We hebben geprobeerd de tentoonstelling zo breed mogelijk te maken. De liedboekjes -zes van de zeven die er waarschijnlijk geweest zijn- staan centraal. Daaromheen wordt er aan de hand van verschillende voorwerpen en schilderijen een beeld van de 17e-eeuwse cultuur in Maassluis gegeven. Het gaat namelijk juist om de periode waarin ook de kerk en het weeshuis werden gebouwd, een belangrijke tijd dus in de geschiedenis van de stad”.

Bij de tentoonstelling verscheen een boekje, samengesteld door Ton van den Dungen in samenwerking met dr. Els Stronks, docent aan de Universiteit Utrecht. Daarin wordt een aantal van de liederen uit de ”Maassluise Meeuweklacht” ingeleid en verklaard. Het bundeltje dankt zijn naam aan het openingsgedicht, waarin weeshuisvader Frank Metaal de vissers van Maassluis probeert over te halen hun belangrijkste tijdverdrijf op zee -het doden van meeuwen- op te geven. Hij vindt het niet direct een grote zonde, maar denkt wel dat het morele besef van de vissers door dergelijke activiteiten op den duur steeds verder afneemt. Andere gedichten gaan over de loterij ten bate van het weesthuis, stormen, schipbreuk, het huwelijk en het Oranjehuis. Van het belang van een moraal is de dichter overtuigd: zijn bundel bevat wijze lessen voor de zangers.

De tentoonstelling ”Maassluise literatuur uit de Gouden Eeuw” is tot eind augustus te zien in het Gemeentemuseum, Zuiddijk 16, Maassluis. Open: di. t/m za. 14.00-17.00 uur. Het boekje ”De Maassluise Meeuweklacht; liederen voor zeelui, wezen en andere kerkgangers uit de zeventiende eeuw”, door Ton van der Dungen en Els Stronks (72 blz.), is daar voor ƒ 20,-te koop.

Rembrandts beerput

De archeologische vondsten die onlangs in de vermoedelijke beerput van Rembrandt zijn gedaan, zijn binnenkort te zien in het Pushkin Museum in Moskou. Daar wordt vanaf 3 juni de particuliere collectie van etsen van Rembrandt getoond, die eerder in Sint Petersburg te zien was in het kader van het Peter de Grote-jaar.

Tijdens de uitbreiding van het Rembrandthuis werden onder meer een kookpot met verfresten en een potje met een mengsel van krijt en lijm voor het gronden van een schilderspaneel aangetroffen. Verder werden een tinnen lepel, een boterspaan, een Italiaans schaaltje, een majolica bord, een klosje, knikkers, een melkkannetje, een zoutvaatje, pijpresten en scherven uit de put gehaald.

De tentoonstelling in het Pushkin is tot 29 juni te zien, als onderdeel van de Peter de Grote-manifestatie. De expositie is een initiatief van het Geelvinck Hinlopen Huis, dat voor de archeologische vondsten de medewerking kreeg van het Rembrandthuis en de afdeling Archeologie van de stad Amsterdam.

Gebouwen van Jesse

In 1883 waagde de 23-jarige architect Hendrik Johannes Jesse (1860-1943) het om een ontwerp voor de nieuwe hervormde kerk in Katwijk aan Zee in te zenden. Hij had pas zijn studie afgerond en was volstrekt onervaren. Toch kwam hij als winnaar van de prijsvraag uit de bus.

Zijn Hollands renaissance-ontwerp werd door de jury geprezen: „Het plan was even eenvoudig als doeltreffend en architectonisch goed van verhoudingen”. De kerk die volgens zijn ontwerp werd gebouwd, bood destijds plaats aan 1500 kerkgangers -inmiddels 2000- die allen een onbelemmerd uitzicht hadden op de preekstoel. Dat kwam door het beperkte aantal steunpunten in de constructie, wat voor die tijd uniek was.

Toen kort daarop in Apeldoorn een nieuwe kerk aan de Loolaan moest verrijzen, werd er eveneens een prijsvraag uitgeschreven. Samen met negen andere architecten werd Jesse uitgenodigd om daaraan deel te nemen. Deze keer werd het idee van de architect J. Verheul uitgekozen. De definitieve uitvoering van het gebouw toont echter grote overeenkomsten met de door Jesse ontworpen Katwijkse kerk.

Behalve kerken ontwierp Jesse ook andere publieke gebouwen, zoals het raadhuis van Oegstgeest. Daaraan is bijvoorbeeld te zien dat de architect vanaf de eeuwwisseling zijn eigen, rationalistische bouwstijl ontwikkelde. Later richtte hij zich voornamelijk op woonpanden, zoals arbeiderswoningen (het Rode Dorp te Katwijk), herenhuizen en villa’s. Voor eigen gebruik bouwde hij langs de Rijnsburgerweg in Leiden het markante pand De Keet.

Exposities over Jesse

Momenteel worden er in Katwijk, Leiden en Oegstgeest tegelijkertijd drie tentoonstellingen gehouden, die samen een overzicht geven van het leven en werk van H. J. Jesse. Naast ontwerptekeningen, schetsen, grote aquarellen en foto’s zijn er ook stijlkamers en diverse uitingen van kunstnijverheid te bezichtigen. Een van zijn ontwerpen is op schaal nagebouwd en wordt tentoongesteld.

Twee van de exposities zijn opgezet in originele Jesse-panden: de Villa Meerburg in Katwijk, waarin het Katwijks Museum is gehuisvest, en het Raadhuis van Oegstgeest.

Op 17 en 31 mei zijn enkele door Jesse ontworpen gebouwen -waaronder de Katwijkse Nieuwe Kerkgeopend voor het publiek. Op de tentoonstellingslocaties is bovendien een routebeschrijving voor een fietstocht langs een aantal Jesse-panden verkrijgbaar. De exposities zijn te zien in het Katwijks Museum, Voorstraat 46, Katwijk, open: di. t/m za. 10.00-12.00 en 14.00-17.00 uur (tot 29 juni); Blonkgarage, Nieuwstraat 33-41, Leiden, open: di. t/m vr. 14.00-17.00, za. 10.00-17.00 uur (tot 1 juni); Raadhuis, Wilhelminapark 17, Oegstgeest, open: ma. t/m vr. 8.30-17.00 uur, za. 26 april, 17 en 31 mei 12.00-16.00 uur (tot 1 juni). Inlichtingen: Katwijks Museum, tel. 071-4013047.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen