Via de voordeur naar binnen

Gedurende zeven jaren -tussen 1971 en 1978- zwaaide de generaal als ongenadig alleenheerser de scepter in het van oudsher politiek rumoerige en instabiele Bolivia. Na zijn val, door een haast geweldloze coup, trok Hugo Banzer zich enkele jaren terug om, zoals hij dat zelf enigszins potsierlijk zegt, „zich te beraden over de toekomst van Bolivia en zijn rol daarin”.

De wijsheid komt ook bij generaals met de jaren. Sinds het herstel van de democratie in 1982 is de nu in burgerkleding gestoken oud-militair actief in de partijpolitiek en verkondigt hij meningen die destijds onder zijn eigen regime beslist zouden hebben geleid tot gevangenneming of erger.

Als lijsttrekker van de Nationale Democratische Actie (ADN), de partij die hij in 1981 oprichtte om zijn gedachtegoed uit te dragen, probeerde Hugo Banzer reeds drie keer vergeefs het presidentiële paleis via de voordeur binnen te komen. Hoewel de generaal bij presidentsverkiezingen tot twee keer toe als winnaar uit de stembus rolde, weerhield de nogal afwijkende Boliviaanse kieswet hem ervan de overwinningen te verzilveren.

Sportief verliezer

Vanwege het grote aantal politieke partijen en kandidaten is niemand er ooit in geslaagd een absolute meerderheid van het electoraat achter zich te krijgen.

Terwijl in de meeste landen van Zuid-Amerika in dit geval een tweede en beslissende verkiezingsronde plaatsvindt, bepaalt de Boliviaanse kieswet dat het parlement bij het ontbreken van een winnaar de president mag aanwijzen. De volksvertegenwoordiging moet hierbij een keus maken uit de drie kandidaten die de meeste stemmen op hun naam brachten.

Als burgerpoliticus bleek generaal Hugo Banzer niet alleen een sportief verliezer, maar ook een loyale oppositieleider. „Door oog te hebben voor het landsbelang, dat nu eenmaal niet is gediend met politieke onrust, heeft generaal Banzer een belangrijke bijdrage geleverd aan het verstevigen van Bolivia’s democratie”, zo stelt Eduardo Gamarra van de Faculteit voor Zuid-Amerika Studies van de Internationale Universiteit van Florida in de Verenigde Staten.

Volgens Gamarra heeft het de generaal grote moeite gekost om zijn meer fanatieke volgelingen, waaronder veel industriëlen en militairen, in toom te houden. „Deze heethoofden waren diverse malen van zins om de door het congres benoemde president te wippen en Banzer als staatshoofd te installeren. De generaal laat er evenwel geen misverstand over bestaan dat hij zijn politieke ambities slechts op wettelijk geoorloofde manier wil verwezenlijken”, aldus de hoogleraar, die Banzers nogal grillige levenswandel sinds het begin van de jaren zestig nauwgezet volgt.

Elegant gebaar

Op 1 juni wil de inmiddels 71-jarige Hugo Banzer voor een vierde, en volgens eigen zeggen laatste, keer proberen beslag te leggen op het presidentschap. Volgens opiniepeilingen mag de ADN-leider rekenen op minstens 27 procent van de stemmen bij de aanstaande verkiezingen. Daarmee heeft Banzer een ruime voorsprong op het bontgekleurde kandidatenpeloton. Hoewel ongeveer eenderde deel van het electoraat nog twijfelt, is het vrijwel zeker dat geen van de tien aspirant-presidenten de absolute meerderheid haalt die nodig is om arbitrage door het soms wispelturige parlement te verhinderen.

Volgens Eduardo Gamarra is de kans groot dat generaal Banzer zijn wens dit keer in vervulling ziet gaan. „Zowel in 1985 als in 1989 heeft hij via zijn ADN-fractie in het parlement de Links Revolutionaire Beweging (MIR) aan een overwinning geholpen. Dit was vooral opmerkelijk daar in beide gevallen de MIR-kandidaat minder stemmen had gekregen dan Banzer zelf De verwachting is nu dat de beweging eenzelfde elegant gebaar richting de generaal zal maken”, aldus Gamarra die benadrukt dat de MIR ondanks zijn naam niet langer als echt progressief te bestempelen valt.

Scheldpartij

De campagne voor de verkiezingen van 1 juni staan in het teken van de rel rond oud-president en MER-lijsttrekker Jaime Paz Zamora, die nauwe banden zou onderhouden met politici en bestuurders die op hun beurt met regelmaat geld en gunsten ontvingen van Boliviaanse cocaïnesmokkelaars.

Voor de regering van de Verenigde Staten waren deze aantijgingen voldoende om het visum van Paz Zamora in te trekken, hoewel het voormalige staatshoofd nimmer in staat van beschuldiging is gesteld wegens de vaagheid van de aanklachten. Terwijl Zamora buiten schot bleef, verdwenen enkelen van zijn naaste medewerkers in de gevangenis. Dit overkwam onder meer de op het inkasseren van drugsgelden betrapte secretaris-generaal van de MIR, Oscar Eid.

De cocarel verdringt de politieke discussie naar het tweede plan en reduceert de stembusstrijd tot een ordinaire scheldpartij. Paz Zamora noemde president Sanchez de Lozada eerder deze week tijdens een verkiezingsbijeenkomst zo een „landverrader en gringo-loopjongen” nadat het staatshoofd de kiezers had gewaarschuwd voor de gevolgen van een MIR-overwinning.

Reputatie

De president vreest dat Bolivia in navolging van Colombia zijn status kwijtraakt als bondgenoot van de VS in de antidrugsstrijd. „Mocht dat gebeuren dan komt het land zonder krediet te zitten en zijn onze producten niet langer in de VS welkom. Het zou een economische ramp van jewelste betekenen”, aldus Sanchez de Lozada, wiens angst zich baseert op een uitgelekt rapport van het Amerikaanse ministerie van buitenlandse zaken en waarin het advies voorkomt Bolivia te schrappen als antinarcoticapartner mocht Paz Zamora er zegevieren.

Het geruchtmakende beleidsdocument is geschreven door de voormalige Amerikaanse ambassadeur in La Paz, Robert Gelbard, die destijds wegens zijn meer dan protocollair verantwoorde bemoeienissen naam maakte als ”De Onderkoning”.

De controverse tussen president De Lozada en Paz Zamora vindt zijn oorsprong in de verwoede en redelijk succesvolle pogingen van het Boliviaanse staatshoofd om het land te ontdoen van zijn minder benijdenswaardige reputatie als ’s werelds voornaamste leverancier van ruwe cocabladeren. Inderdaad slaagde Sanchez de Lozada erin de cocacultuur terug te dringen. Hiermee maakte Bolivia zich tot de Zuid-Amerikaanse oogappel van Washington.

Nieuwe aristocratie

Dat de drugshandel nu tijdens de verkiezingscampagne alle aandacht opeist doet president De Lozada evenwel tekort. Het in de VS opgeleide staatshoofd wist in vier jaar tijds Bolivia om te vormen in een van Zuid Amerika’s meest vrije economieën, die de concurrentie met andere landen makkelijk aankan. De transformatie verliep haast geruisloos, maar resulteerde wel in een forse expansie van de bedrijvigheid, met gemiddeld 6,2 procent per jaar. Tevens kreeg De Lozada de privatisering of sluiting voor elkaar van zwaar verliesmakende nationale ikonen als Comibol, het staatsmijnbouwbedrijf dat destijds ongeveer tweehonderd gulden aan rode cijfers produceerde voor elke ton erts die het delfde.

Het curieuze of zelfs ironische is dat de als oerconservatief te boek staande generaal Banzer tegenwoordig vanaf het podium roept dat president De Lozada met zijn hervormingen en liberaliseringsdrift te ver dreigt te gaan. „De regulering van onze samenleving was vanzelfsprekend hoogst noodzakelijk. Dat gezegd constateer ik dat de nationale rijkdommen terecht zijn gekomen bij een handjevol mensen die tezamen de kiem vormen van een nieuwe aristocratie. Dat baart zorgen”, aldus de generaal.

Volksmennerij

Als president belooft Hugo Banzer de minder bevoorrechte Bolivianen te laten meedelen in de vruchten van het beleid. „Uit de mond van Banzer klinken dit soort woorden nogal huichelachtig”, zo vindt de geschiedkundige Federico Aguilo die de generaal van volksmennerij beschuldigt. „Er zijn van die historische ontwikkelingen die vrijwel onbegrijpelijk zijn. Banzers aanhoudende populariteit is er daar één van”, zo concludeert Aguilo.

De historicus herinnert eraan dat tijdens het regime van de generaal 429 mensen om het leven kwamen tijdens confrontaties tussen demonstranten en het leger, terwijl 65 mensen spoorloos verdwenen en 39 politiek andersdenkenden zijn vermoord. „Daarnaast stuurde de generaal ook nog eens 663 opponenten van zijn bewind in ballingschap naar het buitenland. Dat Banzer zich nu plots voordoet als een democraat is ronduit weerzinwekkend”, aldus de geschiedkundige.

Zelf wijst de controversiële militair op de steun die zijn coup van 1971 kreeg uit linkse kringen. „Het land stond aan de rand van de afgrond. Guerrilla’s ontregelden met hun terreur het dagelijkse leven, terwijl de economie op instorten stond. Iemand moest ingrijpen en dat was toevallig ik”, aldus Banzer, die benadrukt dat zijn staatsgreep een einde maakte aan het bewind van een andere militair en dat hijzelf nimmer vijandig heeft gestaan tegenover democraten.

Risico

Wat Bolivia van generaal Hugo Banzer mag verwachten wanneer deze inderdaad zegeviert en een meerderheid in het congres verwerft is nog onduidelijk. Hoewel Banzer tijdens de campagne geestdriftig pleit voor meer sociale zorg twijfelen zelfs zijn naaste medestanders aan de standvastigheid van de generaal: „Hij is een serieus iemand, maar wisselt nogal eens van standpunt. Dat maakt hem onvoorspelbaar”, zo vertelt Banzers campagneleider Edward Quirega.

Zuid-Amerika-kenner Eduardo Gamarra ziet maar één risico: „De transformatie van Bolivia van een verpauperde uithoek in een respectabel land dat hard werkt aan een betere toekomst rust op politieke stabiliteit alleen. Tijdens de ruim anderhalve eeuw die volgden op de onafhankelijkheid van het land vonden er welgeteld 183 staatsgrepen plaats. De vijftien jaar democratie die het land sinds 1982 kent zijn uniek in de mate van sociale rust die zij bracht. Hierdoor kon eigenlijk voor het eerst sinds het vertrek van de Spaanse overheersing het land zich ontplooien. Banzer doet er verstandig aan hierop voort te borduren zonder zijn wisselende politieke impulsen al te veel de vrije loop te geven”.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen