„Een gemiste kans voor de liberalen”

Dat zegt de adjunct-directeur van het wetenschappelijk instituut van het CDA, dr. C. J. Klop. Hij is partij-ideoloog en promoveerde enkele jaren geleden op het onderwerp publieke moraal. De VVD debatteert aanstaande vrijdag tijdens de vijftigste algemene ledenvergadering over normen en waarden.

Dat gebeurt aan de hand van het rapport ”Vrij en verantwoordelijk” dat is opgesteld onder leiding van de Utrechtse burgemeester Opstelten. Het rapport vormt het slotdocument van een onstuimige discussie die de liberalen in de afgelopen jaren hebben gevoerd.

VVD-fractievoorzitter Bolkestein komt de eer toe deze discussie binnen zijn partij te hebben aangezwengeld. Met het oog op het opkomende fundamentalisme onder moslims, sprak hij over de noodzaak van „een bezielend verband” om normen en waarden over te dragen aan de volgende generatie. Wellicht zou de overheid meer een moraal moeten uitdragen om op die manier de taken van de religie en kerken over te nemen. Hoe verkondigt een liberaal zijn moraal? zo luidde kernachtig de vraag die Bolkestein een- en andermaal indringend aan de orde stelde. Hij bepleitte zelfs het belang van christelijke normen en waarden weer op te nemen in het VVD-beginselprogram.

Enkele vooraanstaande liberale denkers volgden hun leider en wezen op de nadelen van de individualisering. Als mensen alleen opkomen voor zichzelf is de samenleving niet leefbaar en neemt de criminaliteit toe.

Pek en veren

Het VVD-hoofdbestuur nam de geluiden serieus, organiseerde een studiedag en wijdde een discussie aan het onderwerp normen en waarden. Het wetenschappelijk bureau van de liberalen bracht een rapport uit. Maar wat bleek: de liberale achterban had geen enkele behoefte aan een herijking. „Als u nog één keer over normen en waarden spreekt, gaat u besmeurd met pek en veren de deur uit”, zo dreigde een afgevaardigde het hoofdbestuur tijdens een partijraad.

De commissie-Opstelten streek vervolgens de plooien weer glad. Niks bezielend verband, niks moraliserende overheid. Het belang van christelijke normen en waarden hoeft niet in het beginselprogram. De liberale beginselen zijn vitaal genoeg voor de komende decennia. En als het gaat om de publieke moraal, dan hebben alleen de ouders en het onderwijs daarin een taak. De algemene ledenvergadering van de VVD rondt het debat over normen en waarden morgen af. „Dan hebben ze de moraal behandeld”, zegt Klop lachend.

De CDA’er is er niet blij mee dat de discussie over normen en waarden bij de liberalen als een nachtkaars uitgaat. „Uit electoraal oogpunt misschien nog wel, maar gezien de noodzaak van een moraal in een samenleving zeer zeker niet”.

De christen-democraat heeft zelf ook een rol gespeeld in de discussie die de VVD heeft gevoerd. Tijdens een studiemiddag in Papendrecht, vorig jaar, was Klop uitgenodigd een beschouwing over het onderwerp te geven.

Hij herinnert zich nog als de dag van gisteren hoe groot de weerstand was toen de stelling in bespreking kwam dat de leuze ”Gewoon jezelf zijn” onvoldoende houvast biedt om een liberale samenleving in te richten. De gewraakte liberale kreet, die opgeld deed in de tijd dat Nijpels het roer in handen had, blijkt nog steeds de keuze van de VVD te zijn.

Ongelukkig

Klop kan zich niet aan de indruk onttrekken dat Bolkestein ongelukkig is met de uitkomst. Hij wilde een debat van niveau en nu heeft hij eigenlijk niets in handen. „De liberale voorman is politicus genoeg om te beseffen dat hij deze discussie in zijn partij voorlopig niet meer moet voeren”.

De oplossing die Bolkestein vorig jaar gevonden leek te hebben, namelijk dat de VVD’ers goed uit de voeten kunnen met de beginselen uit de liberale traditie zelf, is volgens de CDA’er niet meer dan „het blazen van de aftocht”. „Waarden zijn niet los verkrijgbaar. Ze vloeien voort uit bepaalde normen. Wat de VVD nu doet is in feite putten uit de bronnen van christendom en humanisme, maar de partij erkent dat niet”, aldus de CDA’er.

„Normen zijn voor mij absolute waarheden, anders zijn het geen normen. Dat geldt voor mij als christen. Ik denk dan bijvoorbeeld aan de tien geboden uit de Bijbel. Ik wil daarbij wel onderscheid maken tussen die normen en bepaalde sociologische vormen. Zo staan voor mij liefde en trouw, in het gezin centraal, maar kan een gezin in de loop van tijd wel andere vormen aannemen. Ik denk aan mensen van gelijk geslacht die kinderen willen opvoeden, maar ook aan de andere positie die een kostwinner heeft in een gezin in vergelijking met enkele tientallen jaren geleden”.

„Ook een humanist heeft zijn normen. De politiek is de botsing tussen absolute waarheidsaanspraken en waarheidsstelsels. Je ziet dat bijvoorbeeld heel sterk tot uitdrukking komen bij debatten over euthanasie. In het VVD-rapport pleitten de samenstellers ervoor dit uit het Wetboek van Strafrecht te halen. Het zelfbeschikkingsrecht is de leidraad. Sommige liberalen willen burgers het recht geven op zelfdoding, zo blijkt uit de stukken die morgen aan de orde komen. Dat gaat erg ver”. Klop beaamt de stelling dat de belangrijkste vraag rond het zelfbeschikkingsrecht, namelijk: „Wil ik er wel zijn?”, niet aan de mensen ter beantwoording is gegeven.

Gokken

„Ik vind veel doorgeschoten individualisering bij de liberalen. De teneur van het rapport ”Vrij en verantwoordelijk” is dat de overheid de negatieve effecten van de indidualisering moet tegengaan. In de praktijk komt daar niets van terecht. De VVD-fractie in de Tweede Kamer wil bijvoorbeeld niet dat gemeenten de mogelijkheid houden gokautomaten in cafés te verbieden. De liberalen willen meer individualisering, ook al gaat dit ten koste van de zelfredzaamheid en de sociale verbanden van gokverslaafden”.

In discussies met VVD’ers zegt Klop wel eens: „Individuen bestaan niet. De mens maakt deel uit van de sociale omgeving”. De kernvraag voor de politiek is dan ook niet: „Wat regelen we voor individuen, maar hoe regelen we de maatschappelijke verbanden?”

De christen-democraat geeft de VVD helemaal een dikke onvoldoende als het gaat over de manier waarop de partij met de zogenaamde bezielende verbanden omgaat. Bolkestein acht die noodzakelijk omdat in een tijd van secularisatie de kerken niet op grote schaal de noodzakelijke moraal op het volk kunnen overdragen. „We hebben nog een aantal verbanden waarin we de nonnen overdragen aan de kinderen. Ik denk aan het onderwijs en aan de omroepen. Zij zijn dragers van onze pluriforme cultuur. Vooral bij het publieke omroepbestel zie je dat de VVD aan afbraak doet. Ik wijs ook op de plannen om de prijsafspraken van de kranten te verbieden. De VVD is daarvoor. Dat is echter juist nadelig voor degenen die een eigen geluid willen laten horen, zoals Trouw, Nederlands Dagblad en Reformatorisch Dagblad”.

Lege handen

Klop vindt het niet verstandig dat de VVD zich zo gemakkelijk afmaakt van de discussie over normen en waarden. „In de toekomst zal de vraag naar zingeving toenemen. En als het nu echt eens moeilijk wordt -ik denk bijvoorbeeld aan het opkomend moslimfundamentalisme- heeft de VVD dan voldoende in huis om echt weerstand te bieden? Ik denk het niet. Als het goed gaat is het niet zo moeilijk om liberaal te zijn, maar als het nu eens echt tegenzit? Dan zoeken mensen naar fundamenteler normen en waarden. Dan staat de VVD met lege handen. Dat heb je ook gezien rond de Tweede Wereldoorlog. Ook toen vroegen mensen zich af of de liberale stroming wel toekomst had. Ze had immers geen wezenlijke antwoorden op het fascisme en het nationaal-socialisme”.

De reden dat de VVD zich niet wezenlijk voor nonnen en waarden interesseert, vloeit volgens de CDA-partijideoloog voort uit de ontkerkelijking. De godsdienst moet op een afstand komen en behoort tot het privé-domein. Klop hoopt dat de VVD in de toekomst een herkansing krijgt. Voor dit moment luidt zijn conclusie: „Een gemiste kans”.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen