"God heeft niet alleen taken ter rechterzijde"

Zijn werkkamer in het kolossale labyrint dat AMC heet, is bescheiden. Ook de inrichting is sober. Opvallend aanwezig zijn de foto's links op zijn bureau. Het zijn zijn drie kleinkinderen. De vierde is die middag in aantocht. "Dat vind ik ontzettend leuk, kleinkinderen", straalt hij.

Lastige keuzes

Tussen twee vuren zitten. Daarover kan hij meepraten, al van huis uit. Zijn vader was wethouder voor de ARP in het rode Zaandijk. "De linksen vonden hem te rechts en de rechtsen te links. Hij deed het nooit goed." Aan zijn vader moet hij nog vaak denken als hij voor lastige keuzes wordt geplaatst. De eigen weg die hij volgde, dient voor de zoon vaak als voorbeeld. Frappant is dat hij de laatste jaren van zijn actieve loopbaan niet alleen burgemeester van Zaandijk was, maar ook economisch directeur van het streekziekenhuis. Hij overleed op 60-jarige leeftijd. Dirk Jan was toen 33. "Dat is iets waar ik heel moeilijk overheen ben gekomen. Ik denk nog iedere dag aan hem. Ik zou zo veel met hem willen bespreken en aan hem willen laten zien. De pijn is verdwenen maar het gemis nooit."

Tussen twee vuren. Dat geldt zeker ook voor zijn weg op het kerkelijk erf. "Wij behoorden tot de Gereformeerde Kerken en mijn vader zat in de kerkenraad. Toen de kerk in 1945 scheurde en de Vrijmaking plaatsvond, werd mijn vader geschorst. De synode had uitgesproken dat ieder die gedoopt was, voor wedergeboren moest worden gehouden. Mijn vader kon zich daar niet in vinden. Hij heeft van alles geprobeerd om in de plaatselijke kerk de eenheid te bewaren maar dat mislukte. Noodgedwongen zijn we vrijgemaakt geworden. Ik was nog maar vijf jaar maar het greep diep in."

Hij herinnert zich nog dat hij als jochie bij zijn oma in Baarn logeerde en dat hij op zondag bij de vrijgemaakte kerk werd afgezet terwijl oma, die synodaal was gebleven, naar de gereformeerde kerk ging. "Mijn ouders waren absoluut niet fanatiek maar zo ging dat in die dagen. Alleen op tweede kerstdag mochten we naar de gereformeerde kerk. Dan werd niet het Woord gebracht maar dan werd alleen maar gezongen, dus dan kon het kennelijk wel."

Tussentoestand

Zoals voor veel leeftijdsgenoten fungeerde de jongelingsvereniging als belangrijke leerschool. Met een glimlach denkt hij terug aan de hoogoplopende discussies over kwesties als verbond, verkiezing en niet te vergeten de "tussentoestand": Wat gebeurt er met iemand als hij overlijdt?

Bakker: "Ik heb alle bekende boeken daarover bestudeerd. Ons werd geleerd dat de zielen van de gelovigen tot de jongste dag onder het altaar verbleven, zoals dat staat beschreven in het boek Openbaring. Een soort voorlopige zaligheid. Ik vond dat overigens heel merkwaardig. De discussies daarover waren buitengewoon fel. Als je er anders over dacht, loochende je de belijdenis. Dat was in vrijgemaakte kring een heikel punt. De belijdenis ging in zekere zin boven de Bijbel. Dus dan was je verdacht.

De hele kwestie van de ware kerk was ook zo'n punt. Als je niet dacht dat er alleen vrijgemaakten in de hemel kwamen, hoorde je niet in de kerkenraad te zitten. Ik heb serieuze discussies meegemaakt over de vraag of je dan eigenlijk wel aan het avondmaal kon."

De wereld van Maarten 't Hart.

"Ja, ik herken wel veel van wat hij schrijft. Wat ik absoluut niet begrijp, is dat hij er in deze tijd nog door wordt achtervolgd. Het moet toch duidelijk zijn dat al die dingen niet de essentie van het geloof betroffen. Zelf heb ik er nooit last van gehad. Het werd bij ons thuis ook wel gerelativeerd. Vader zocht het compromis. Typerend is dat wij niet met de auto naar de kerk gingen. We waren de eersten in de gemeente die een auto hadden en juist daarom vond hij dat we maar gewoon moesten lopen. Achteraf zeg ik: Dat was heel wijs van hem."

Al dat geknok op het kerkelijk erf heeft u nooit aan het twijfelen gebracht?

"Het menselijke heeft mij het zicht op het goddelijke en het offer van Jezus Christus nooit ontnomen. Voor mij is dat het bewijs dat het geloof niet van jezelf komt maar dat het gegeven wordt.

Ik heb het ook altijd gek gevonden als mensen niet geloven. Dat wil er bij mij niet in. Ik heb onlangs het boek "De schok der biologie" gelezen van prof. A. van den Hooff. Hij weet heel veel te verklaren. Heel knap. Ik vond het een prachtig boek. Maar die ene laatste stap naar de Schepper maakt hij niet. Voor hem is dat ene stapje iets wat we nooit zullen weten. Dan denk ik: Hoe is het mogelijk? Zo'n verstandige man en dan niet dat ene stapje."

Verdeeldheid

"Waar ik wel veel last van heb gehad, was de controverse die later zou leiden tot de opsplitsing in binnen- en buitenverbanders. Die kwestie gaf binnen de gemeente waartoe we behoorden heel veel verdeeldheid. Wij waren een van de eerste gemeenten die buiten het verband werden geplaatst.

Ik herinner me nog levendig dat een hoogleraar uit Kampen onze gemeenteleden ertoe opriep achter onze ontrouwe predikant weg te gaan. Dat is iets wat mij buitengewoon diep getroffen heeft. Als ik iemand hoog had staan, was het wel onze dominee. Achteraf bezien is het een hele slechte tijd geweest. Er is over zo veel dingen ruzie gemaakt waarvan ik nu denk: Waar ging het eigenlijk om?

Het verwondert me daarom wel eens dat onder mijn kinderen vreugde wordt beleefd in het geloof. Dan denk ik: Dat hebben ze niet van mij. Wij waren zo ontzettend bezig met al die ruzies dat we een heel essentieel stuk van het geloof vergeten zijn in de opvoeding mee te geven. Dat zit me wel eens dwars. Die kans hebben we gewoon gemist.

Ik kom het tot op de dag van vandaag tegen. Eind vorig jaar sprak ik iemand die vrijgemaakt is en die geen nieuwjaarswens meer in het Nederlands Dagblad plaatste. Dat lazen nu zo veel niet-vrijgemaakten dat hij het niet voor zijn verantwoording kon nemen om niet-vrijgemaakten een gelukkig nieuwjaar te wensen. Daar was hij volkomen ernstig over. Mijn mond viel wijd open. Hoe is het in deze tijd nog mogelijk? Nu is deze man wellicht een uitzondering, maar ik herkende onmiddellijk de sfeer van toen. Er was bij die man niets veranderd."

Schietgebedje

"Ik ben wat je noemt een eenvoudige gelovige. Ik zie God als een Vader aan wie we alles mogen vragen. Als ik een vergadering heb hier in huis over moeilijke dingen die opgelost moeten worden, doe ik vaak even een schietgebedje of Hij kracht en wijsheid wil geven.

Het beeld van God is wel veranderd in mijn leven. Vroeger lagen de accenten vooral op de dingen die niet mochten. Wij mochten thuis absoluut niet naar de bioscoop. De eerste keer dat ik naar de bioscoop ging -er draaide een film over de beklimming van de Mount Everest of zoiets- heb ik al die tijd dat ik daar zat gedacht dat het gebouw in brand zou vliegen.

Later ben ik meer en meer gaan zien dat God degene is die leidinggeeft aan je leven. Na de hbs heb ik een tijd lang gevaren maar ik kreeg last van mijn rechteroog. Dat kon op den duur tot afkeuring leiden. Ik ben toen geneeskunde gaan studeren want dat trok me wel.

Daarna ben ik chirurg geworden, eerst in het Wilhelminagasthuis, later in het AMC. Ik begon me op zeker moment te realiseren dat ik op een spoor was gekomen waar ik vanaf het begin niet voor had gekozen. Zou dat nu leiding zijn in mijn leven?

Vervolgens kreeg ik last van een van mijn handen. Reuma. Dat werd lastig. Ik heb me toen wel eens afgevraagd hoe lang ik dit vak nog kon doen. Totdat ik op een dag werd gebeld door de voorzitter van de raad van bestuur van het AMC. Of ik langs wilde komen. Ze zochten een directeur voor de medische dienst en hadden mij als kandidaat. Dat was wel het laatste waar ik aan had gedacht.

Ik heb gezegd dat ze mijn opvattingen kenden. "Die waarderen we zeer en vooral de wijze waarop je ermee omgaat en ervoor uitkomt", was de reactie. Heb een week bedenktijd gevraagd en toen ja gezegd. Het trok me wel en ik was, zeker achteraf bezien, aan iets anders toe.

Maar ik heb toch ook overwogen dat het niet toevallig was dat het op mijn weg kwam. Om het nu een roeping te noemen, vind ik wat overspannen. Zo zit ik niet in elkaar. Maar ik vond het wel opmerkelijk. Erg veel mensen kunnen niet bezien welke weg God met hen wil gaan. Daarom beschouw ik het als een voorrecht dat ik in ieder geval in sommige stukjes van mijn leven de leiding van God mag zien. Hier zeggen sommigen: "Dat leg je er zelf in." Anderen zeggen: "Je wilde natuurlijk erg graag." Maar ik zie het toch als leiding."

Ruim vier jaar is hij nu medisch directeur. Hij is blij dat hij eens kan uitleggen hoe hij deze functie als christen kan uitoefenen. Valt terug op het voorbeeld van het Zaandijkse voetbalveld dat er kwam omdat zijn vader vond dat hij er als wethouder was voor de hele gemeente. "Zo ben ik er ook in mijn functie voor alle patiënten. Ongeacht mijn persoonlijke opvattingen."

Die scheiding tussen persoon en functie werd niet door iedereen begrepen. Hij was nog maar enkele maanden in functie toen hij werd geïnterviewd door NRC Handelsblad. Het zou vooral gaan over zijn geloofsbeleving. Uiteraard kwamen ook zijn opvattingen over abortus en euthanasie aan de orde. In niet mis te verstane bewoordingen sprak hij zich over die kwesties uit. Absurd noemde hij het dat in Nederlandse ziekenhuizen artsen in de ene kamer knokken voor een baby van 600 gram terwijl in de kamer ernaast een zwangerschap wordt afgebroken op verzoek van de aanstaande moeder.

Bakker veronderstelde dat in het interview duidelijk tot uitdrukking zou komen dat hij als privé-persoon aan het woord was en dat hij niet specifiek op de situatie in het AMC doelde. "Naïef", noemt hij dat nu. Met grote letters werd hij in de kop aangeduid als medisch directeur. De beer brak los in het ziekenhuis.

"Ik had natuurlijk heel wat uit te leggen. Sommigen voelden zich gekrenkt omdat ze meenden dat ik hun integriteit in twijfel had willen trekken, iets wat nooit mijn bedoeling was geweest. Het werd ook heel stil om me he en. Toch ben ik gewoon mijn werk blijven doen en na verloop van tijd was de storm uitgewoed. Ik heb er veel van geleerd. Op die manier zal ik het nu niet meer doen."

Compromissen

Hoe zijn de reacties aan de andere kant van het spectrum?

"Heulen met de vijand hè. Ik heb twaalf jaar in het bestuur gezeten van het Lindeboom Instituut en ben zodoende veel het land in geweest. Dan kwam ik in een kerk met zwarte hoeden en met mensen die tegen vaccineren waren.

Ik wist wel dat ze bestonden maar het was toch een nieuwe wereld voor me. Ik achtte ze altijd hoog en dat doe ik nog steeds. Maar als ze horen wie je bent en wat je doet, reageren ze hoogst verbaasd. Ik probeer dan uit te leggen dat God niet alleen taken heeft ter rechterzijde waar je alleen maar nee tegen hoeft te zeggen maar ook werk heeft aan de andere kant. Ook in mijn eigen achterban zijn er die het niet begrijpen. Haat ook de rok die van het vlees is besmet. Gelukkig ben ik oud genoeg om met die reacties te leven. Wees in het eigen gemoed ten volle verzekerd. Dat is voor mij een erg belangrijk bijbelwoord.

Natuurlijk lever ik in. Maar wie doet dat niet? Wie kan een glanzende rechte lijn trekken? Iedereen sluit compromissen. Het gaat erom of je het voor jezelf kunt verantwoorden. Hier in huis is een sfeer waarin men mij de ruimte laat om te functioneren. Vroeger heb ik wel eens gedacht dat je met mensen met een totaal andere achtergrond niet goed kunt samenwerken. Ik vind het een groot goed dat dat nog kan in deze wereld.

Ik merk dat we hier in het AMC samen heel goede dingen kunnen doen. Dat loopt dan uiteen van het begeleiden van patiënten als ze naar huis gaan en projecten voor palliatieve zorg tot zorg voor onverzekerde illegalen.

Wij denken vaak dat christen zijn blijkt uit spectaculaire dingen. Op de zeepkist en liever nog op de barricaden. Als je in die positie zit, zeg ik: Prima. Maar het zit vaak in heel gewone dagelijkse dingen. Ook dat heb ik van mijn vader geleerd. Trouw zijn, een voorbeeld zijn, rust uitstralen, eerlijk zijn. De communisten waren het totaal niet met mijn vader eens maar waardeerden hem om zijn oprechtheid.

We hadden zelf als gezin een buurman in de Zaanstreek die vroeger gereformeerd was geweest maar niet meer naar de kerk ging. Toen we verhuisden, vertelde hij dat hij ons iedere zondagochtend naar de kerk hoorde gaan en dan steevast dacht: Dat zou ik nu ook moeten doen. Zo hadden we toch invloed, al hadden we dat nooit geweten."

Kwetsbaar

"Ik weet ook wel dat ik kwetsbaar ben in deze positie. Maar ik moet er zelf later verantwoording over afleggen en degene die het niet met me eens is, zal het niet voor mij maar voor zichzelf moeten doen. Ik neem kritiek wel ter harte. Het houdt me scherp. Maar zolang ik hier dingen kan doen die ik belangrijk vind en waarvan ik het gevoel heb dat ze goed zijn, hoop ik nog even door te gaan."

Waar ligt voor u de grens?

"Als ik het gevoel zou hebben dat er niet meer integer wordt gehandeld. Kijk, ik kan wel tegen euthanasie zijn maar daarom maakt het nog wel verschil hoe ermee wordt omgegaan. Wat dat betreft heb ik veel waardering voor de mensen in dit ziekenhuis.

Over de algehele tendens kun je als christen natuurlijk niet optimistisch zijn. We leven in een postchristelijke maatschappij. Aan de andere kant gebeuren er nog steeds wonderen, zoals in Korea en China waar het Evangelie sterk uitbreidt. Ook in de geneeskunde vinden nog wonderen plaats. Het gebeurt alleen niet op een moment dat je denkt: Nu zou het moeten gebeuren. Maar daar is het dan ook een wonder voor."

Dit interview is het eerste in een serie over mensen die zich door hun maatschappelijke positie en/of opvattingen op een bijzondere wijze onderscheiden van anderen. Volgende week: prof. dr. A. van den Beukel.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen