Toekomstverwachting

De westerse kerken uit de traditie van de Reformatie maken een crisis door. Duitsland is een sprekend voorbeeld. Nog slechts 2 tot 6 procent van het dramatisch geslonken ledental van de EKD gaat regelmatig naar de kerk. De problemen gelden zowel West als Oost. De welvaartsgroei in het Westen heeft vergelijkbare gevolgen gehad als het communisme in het Oosten. Kom je elders in Europa, of het nu Engeland, Nederland of de Scandinavische landen is, dan zie je iets soortgelijks.

Wat is de toekomstverwachting voor het christendom in Europa? Wat zijn de problemen van de kerken? Hun grootste probleem is de terugloop van de plaatselijke gemeente. Jongeren nemen niet zonder meer de plaatsen van de ouderen in. De religieuze traditie is geen vanzelfsprekendheid meer. Bovendien is er weinig toeloop van buiten de kerk, er vinden erg weinig bekeringen plaats. Er zijn zelfs veel mensen die de boodschap van bekering niet meer aanvaardbaar vinden.

Tot voor kort bleef de misère van de kerk nog verhuld achter indrukwekkende façades. Maar tegenwoordig is het moeilijk om te blijven volhouden: "Alles loopt goed." Eigenlijk is het in 1968 begonnen. In de kerken waarin het religieus pluralisme opgang maakt -ze kenmerken zich door het onvermogen een krachtig getuigenis te laten horen en een eenduidige boodschap- beschouwt men het Evangelie als het heil voor het 'heden'. Het accent ligt op het 'hier en nu' van het Koninkrijk, op de vernieuwde mensheid, op een 'wereldtheologie'. Achterliggende gedachte was en is vaak een theologisch universalisme: alle mensen worden gered, of met andere woorden: het Evangelie is een universele verzoeningsboodschap. In theologische debatten merk je vaak een niet te omzeilen spanning tussen de voorstanders van een belijdende kerk, die de boodschap van het Evangelie brengt en nadruk legt op het persoonlijk heil, en anderzijds de voorstanders van een pluralistische en open kerk, die ervan overtuigd is dat Christus de zaligheid voor de gehele mensheid heeft bewerkt.

Door de ingrijpende veranderingen die zich in de wereld hebben voorgedaan na de val van de Muur van Berlijn, is het moeilijk geworden om nog geheel naïef in het leven te staan, of op z'n minst om bewust je ogen te sluiten. In het bijzonder de kerken in het voormalige Oostblok zijn gekapitteld vanwege een bepaalde "solidariteit" in de afgelopen jaren die eenzijdig was. En onlangs rommelde het in Harare vanwege het probleem van de vrouwelijke ambtsdragers en de aanvaarding van de homoseksualiteit. De gebeurtenissen van de laatste tien jaar laten snelle maatschappelijke veranderingen zien, terwijl het ook snel is gegaan met de omslag in de mentaliteit. Het modernisme met zijn verwachtingen mondt uit in een postmodernisme zonder kompas, de 'koude herfst van de westerse beschaving'.

We leven in een tijd van verwarring en ontbinding: landsgrenzen, de politiek, oorlogen, de economie, het gezin, het maatschappelijk leven, de wetenschap, onzekerheid over het rollenpatroon, enz. Het gevolg is: desillusie, gevoelens van onzekerheid, uitputting, nergens bij te horen, verveling, besluiteloosheid, onzekerheid over de toekomst, moeite om in de maatschappij in al haar geledingen mee te draaien.

De hedendaagse maatschappelijke verschijnselen zijn, met alle noodzakelijke veranderingen, in de kerken terug te vinden. In de gevestigde protestantse of evangelische kerken zie je onzekerheid of het Woord alleen nu wel voldoende is om de Goede Tijding te verkondigen. Moeten daar geen concrete handelingen bij? Je ziet een nieuwe benadering van hulpverlening van allerlei soort. Tegelijkertijd een bepaalde revolutie -zij het nog beperkt- in leer en leven: dingen die tot voor kort als werelds beschouwd werden, kunnen er tegenwoordig zonder discussie mee door. Worden de protestanten nu 'neoprotestanten' (een subtiele manier om aan te geven dat zij nu standpunten innemen die twintig jaar geleden als "liberaal" werden verworpen)?

In andere kerkelijke kringen begint men nu langzamerhand door te krijgen dat het modernisme en zijn mythen grotendeels doorgeprikt zijn. Net zoals dat gebeurd is met de grote kerken in de Verenigde Staten, zie je nu dat ook de grote Europese kerken met verval bedreigd worden. De geestdrift die ten grondslag lag aan een aantal humanitaire projecten is samen met het modernistische optimisme verdwenen. De maatschappelijke problemen worden alleen maar groter: racisme, clandestiene immigratie, talloze armen en daklozen, de vuurhaarden Afrika en Kosovo, de milieuvervuiling, enz. De homo technicus schijnt geen oplossing meer te weten, behalve dan die van de militaire slagkracht. Maar op andere terreinen blijkt zijn onvermogen zo duidelijk, dat het leidt tot ontmoediging en zelfs wanhoop bij velen. En dat terwijl in het algemeen de westerse bevolking voortgaat op de weg naar groter materieel welzijn.

Hoewel we de huidige gebrokenheid serieus dienen te nemen, is het belangrijk ter harte te nemen dat het volk van God een toekomst heeft. Dat er een "rest" is die trouw is aan haar historische roeping, met een bijbelse en eenduidige visie. God, en niet de mens, beheerst het wereldtoneel. Gevestigde kerken en politieke krachten mogen wankelen, er zal altijd een volk van God zijn dat trouw blijft!

Die hoop is bij velen nog onvolgroeid. Onze tijd vertoont het beeld van enerzijds mensen die het verleden verheerlijken en hun toevlucht zoeken in irreële en verouderde idealen. Anderzijds zie je mensen een ongefundeerd optimisme belijden. Bijvoorbeeld over Europa en de euro. In veel kerken is het niet makkelijk om realist te zijn. De verleiding is groot om jezelf te beschermen met de bewering dat "alles goed loopt." Maar is die redenering juist niet een bevestiging dat het helemaal niet goed gaat met de kerken in het Westen?

Wat zou de wezenlijke oorzaak van de kwade ontwikkelingen zijn? Toch zeker dat de boodschap in veel kerken banaal is. Waarom? Omdat zij horizontalistisch, subjectief en relativerend is. Waar blijft de boodschap over wie God werkelijk is, over de waarheid van Zijn Woord, over de zekerheid van Zijn ingrijpen in de geschiedenis tot onze redding? Kort gezegd: er is geen theologie meer. En waar de theologie weg is, verdwijnt ten slotte ook de spiritualiteit. Mensen gaan dan buiten de kerk op zoek naar religieuze ervaringen. We zijn dus beland op een dieptepunt, hopelijk niet in een onomkeerbare situatie op een hellend vlak. De geschiedenis zal daarover oordelen. Maar zij zal hoe dan ook een scherp oordeel uitspreken over de compromissen die de kerkmensen, de christenen van de huidige eeuw, anders gezegd: wijzelf, aangaan.

Wat kan de christen nog doen? Laat hem volharden in de betrachting van de drie grote bijbelse waarden: geloof, hoop en liefde. Volharden in trouw aan de leer van de apostelen, aan de enige weg ter zaligheid, volharden in het gebed om een opwekking. Laat hem staan naar een leer en leven dat niet mank gaat aan onduidelijkheid over de hoop die in hem is.

De auteur doceert dogmatiek in Aix-en-Provence en is voorzitter van de Vereniging tot bevordering van het bijbelonderzoek (APEB) in Frankrijk.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen