Matthäus Passion

Ook mensen die weinig of geen binding hebben met de geestelijke inhoud van het werk, worden lyrisch als het over Bachs Matthäus Passion gaat. Alleszins reden om de vraag te stellen wat deze muziek zo aantrekkelijk maakt dat ze eigenlijk nooit verveelt. Diverse musicologen wijzen ons voor het antwoord op de kracht van de vorm. Een uitgebreid werk als de Matthäus Passion komt op ons over als één groot geheel.

De nogal eens verguisde teksten van Picander die Bach gebruikte, blijken bij nadere bestudering gewoon heel goed in elkaar te zitten. Bach zou zeker in het geval van deze "groe Passion" geen zwakke tekst geduld hebben. Hij schatte zelf het werk in als een van zijn belangrijkste en maakte er een keurig verzorgd netschrift van, waarin hij de woorden van Christus met rode inkt schreef. De Thomascantor was zo zuinig op deze compositie dat hij, toen het handschrift begon te slijten, de beschadigde plekken met nieuw papier beplakte en de ontbrekende noten er weer in schreef.

Dat de belangstelling voor de Matthäus onverminderd aanhoudt, blijkt uit de jaarlijkse aanwas van nieuwe uitvoeringen op cd. Ditmaal een "enhanced cd with full autograph score." Wie cd 3 in zijn computer laadt, kan bovengenoemd handschrift op zijn scherm meelezen terwijl de desbetreffende passage afgespeeld wordt. Niemand minder dan Nicolaus Harnoncourt legde Bachs meesterwerk vast en zo te zien heeft de platenmaatschappij Teldec kosten noch moeite gespaard om er iets bijzonders van te maken.

Harnoncourt behoort tot de categorie dirigenten die geen detail over het hoofd zien. Je mag gerust aannemen dat hij over elke noot heeft nagedacht en dat wat hier te horen is feilloos overeenkomt met wat hij wilde. Vandaar dat enkele vragen op zijn plaats zijn. In de eerste plaats kun je een dramatisch tekst op twee manieren muzikaal gestalte geven: door illustratie of door inhoudelijke versterking. Bach gebruikte beide mogelijkheden, alleen met dit verschil dat de eerste voor bijna iedereen waarneembaar is, terwijl de andere meestal tussen de noten door gelezen of gehoord moet worden.

Enkele voorbeelden van een illustratie zijn de kraaiende haan, het wenen van Petrus en het woord kruisigen. Voor inhoudelijke versterking komen plaatsen in aanmerking als de belijdenis van de hoofdman over honderd: "Wahrlich dieser ist Gottes Sohn gewesen." Was dat een verkondigende uitroep of een verbijsterende conclusie die stamelend werd geuit?

Het valt mij op dat Harnoncourt druk illustreert, maar zich inhoudelijk vaak op de vlakte houdt. Of soms toch niet, want de spottende en neerbuigende toon waarop Pilatus Jezus ondervraagt, wijst toch weer op een bepaalde benadering. Deze ligt echter meer in het dramatische vlak dan in een bepaald schriftverstaan. Harnoncourt lijkt vooral gegrepen door het drama. Daarvan getuigen ook de ingelaste langere pauzes tussen onderdelen.

Wat de solisten betreft, vraag ik me af hoe Harnoncourt tot deze keuze gekomen is. De meesten zijn goede zangers, maar behalve evangelist Christoph Prégardien brengt geen van hen mij in vervoering, of het zou Christine Schäfer moeten zijn in haar aria "Aus Liebe will mein Heiland sterben". De Christus-partij van Matthias Goerne heeft hoorbaar te lijden onder diens zwaar dramatische aanpak. Bij de tweede bas Oliver Widmer moet je af en toe zoeken of hij een gis of een g zingt. Ook de eerste alt Bernarda Fink heeft een te zwaar vibrato voor Bach. Waarom heeft Harnoncourt geen mannelijk alten gebruikt? Wat hier gebeurt, doet me terugverlangen naar zijn eerdere opname uit 1971, waar een Ridderbush, een Van Egmond en een ongelooflijk mooie jongenssopraan uit de Wiener Sängerknaben werkelijk schitterende prestaties leverden.

Met het Arnold Schoenberg Chor maakte Harnoncourt al eerder opnamen en die bewijzen dat dit koor tot heel grote dingen in staat is. Daar is op deze opname ook wel het een en ander van te merken. Zo zijn in het openingskoor verrassend mooie nuanceringen te horen. Prachtig zoals de gebonden passages qua dynamiek en klankkleur worden neergezet. Daartegenover staan echter ook momenten waarop je denkt: Is dit het nou? Onverstaanbaar, dik van klank zonder dat je een binnenpartij kunt volgen, zoals in het slotkoor van deel 1.

Eén partij komt in ieder geval goed uit de verf: Concentus Musicus Wien is een ideaal ensemble voor een werk als dit. Wat hier aan kleur en nuances, aan fraseringen en articulaties wordt gegeven, grenst aan het ongelooflijke. Zelden hoorde ik de verhouding tussen blazers en strijkers zo afgewogen klinken. Neem bijvoorbeeld zo'n tenorrecitatief als "Mein Jesus schweigt zu falschen Lügen stille". De korte begeleidingsakkoorden vallen als druppels op de stenen vloer van het rechthuis, waarin ieder gespannen wacht wat Jezus zal antwoorden op de vraag van de hogepriester.

Een opname die nogal wat vraagtekens oproept dus. Laat één ding echter gezegd zijn: ondanks de kritische opmerkingen gaat het hier om een uitvoering die zich laat vergelijken met de beste van de laatste jaren. Wij zijn ook wel erg verwend met Ton Koopman en Jos van Veldhoven. Mag het ook eens even anders?

N.a.v. "Johann Sebastian Bach, Matthäus Passion. Dirigent Nikolaus Harnoncourt, m.m.v. Arnold Schoenberg Chor, Wiener Sängerknaben, Concentus Musicus Wien"; Teldec Das alte Werk, LC 6019.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen