Hedonisme

Hier en daar valt te beluisteren dat het postmodernisme op z'n retour is. De Apeldoornse theoloog

T. M. Hofman zei een paar maanden geleden tijdens een bijeenkomst van de reformatorische studentenvereniging Depositum Custodi (DC) dat het hedonisme de belevingscultuur van dit moment is.

Het begrip hedonisme is al honderden jaren oud. Wat bedoelen mensen ermee?

Hedonisme beschouwt genot en lust als doel van het doen en laten. Dus niet het eren van een hoger wezen, zoals God. Ook niet het dienen en op een zelfopofferende, zichzelf wegcijferende manier liefhebben van de medemens. Lust is een toestand van welbehagen, die pleegt op te treden na bevrediging van behoeften.

Voor de goede orde: het begrip lust heeft niet uitsluitend te maken met seksualiteit. Er is sprake van zinnelijke en van geestelijke lust. De een acht het zinnelijke van meer belang, de ander het geestelijke. In elk geval bepaalt in het hedonisme de hoeveelheid lust die het menselijk handelen met zich meebrengt de waarde van het bestaan. En daarmee is het hedonisme in de eerste plaats ikgericht en egocentrisch.

De hoogleraar wees erop dat juist in onze tijd het hedonisme zich sterk profileert. Dit betekent niet dat die manier van denken pas anno 2004 werd uitgevonden. In de Oudheid gold de Griek Epicurus (341 tot 270 voor Christ us) als pleitbezorger van het hedonisme. Epicurus zag lust als een middel om geestelijke rust en persoonlijk geluk te bereiken. Hij stelde geluk gelijk aan genot. Lust was voor hem het doel van het leven. Individueel. Het criterium voor lust was het gevoel en -waar nodig- het verstand.

Epicurus realiseerde zich dat de lustgevoelens van het lichaam in de meeste gevallen de sterkste zijn. Maar hij achtte die van de geest waardevoller. De lichamelijke lust leidt tot kortstondig genot. En misschien wel tot kwade gevolgen. Ook in de steeds meer perverse Romeinse en Griekse wereld waren echtbreuk en homoseksualiteit immers aan de orde van de dag. De geestelijke lust had voor Epicurus echter hoger waarde.

De filosoof hield geen rekening met God of met de goden uit de oudheid. De goden laten zich volgens Epicurus niet in met de mens en zijn wereld. Dus niemand hoeft bang te zijn voor hogere machten. Ook angst voor de dood is niet reëel. Als iemand sterft, aldus de Griek, bestaat er geen enkel overb lijfsel meer van hem of haar dat plezier kan hebben of pijn kan voelen.

Met het aspect van het geen rekening houden met God spreekt Epicurus mensen uit onze cultuur stellig aan. Zoals de Apeldoornse theoloog dat ook naar voren bracht. Iemand als de Britse filosoof Dylan Evans meent dat de mens voortdurend op zoek is naar pret en plezier. Zijn ook in het Nederlands vertaalde boek "Genotzoeken als filosofie" legt een relatie met Epicurus.

Kunst en cultuur fungeren vaak als voorlopers van wat er in de tijd aan de orde gaat komen. De Amerikaanse auteur F. Scott Fitzgerald (1896-1940) beschreef in zijn romans en korte verhalen de glamour en overdaad van de Amerikaanse maatschappij van de jaren twintig. Het beeld van de gedesillusioneerde "verloren generatie". Kenners zeggen dat het hedonisme uit zijn verhalen zich weerspiegelde in zijn eigen sociale leven.

De Franse schrijver Henry de Montherlant (1896-1972) had een veelbewogen bestaan. Hij vocht in de Eerste Wereldoorlog en raakte gewond. Datzelfde gebeurde bij zijn oefeningen in het stierenvechten. Hij woonde in Italië, Spanje en Afrika. Hij begon in de jaren '30 te publiceren. Hij bleek onder andere beïnvloed door Nietzsche in zijn afwijzing van de bestaande moraal. Het door hem gepraktiseerde hedonisme riep nog protest op. Maar zijn ideeën vormden een voorteken van wat komen zou.

Epicurus streefde nog naar een onbekommerde gelukzaligheid waarbij het geestelijke hoger stond dan het lichamelijke.

Maar het lijkt erop dat het hedonisme van onze tijd zich mede aansluit bij de latere Romeinse navolgers van Epicurus. Zij vervielen vooral in gulzigheid en losbandigheid. Bij de Nederlandse schrijver Theo Kars (geboren in 1940) blijkt het hedonisme niet meer dat van Epicurus. Bij de Griekse filosoof was immers de lust als geestelijk genot het belangrijkst. Bij Kars ligt de nadruk op het lichamelijke en het seksuele. Bij hem treedt het erotische avontuur op de voorgrond.

Epicurus en zijn centraal stellen van "hèdonè", lust en genot, waren ook in de tijd van de nieuwtestamentische bijbelschrijver niet onbekend. Epicureïsche wijsgeren luisterden naar de apostel Paulus toen die in Athene verkeerde. Zij oefenden aandrang op hem uit, ze brachten hem op de Areopagus. En ze noemden hem een klapper. Dat geeft de tegenstelling aan tussen het leven van louter pret, genot en wellust van de verstokte epicuristen en de apostel.

Een directe verwijzing naar Epicurus komt in de paulinische brieven slechts één keer voor. In Handelingen 17. Maar de ideeën van de Griek zijn al oud. De profeet Jesaja kwam zelfs al met zulke mensen in aanraking. Hij voorzegde de overheersing van Israël -en het verderf van dat volk- door de Assyriërs. Als straf over de zonde. Velen verhardden hun hart. Hun antwoord was: "Laat ons eten en drinken, want morgen zullen wij sterven." De kanttekening bij de Statenvertaling verduidelijkt: dat "spreken de goddelozen spottenderwijze, alsof zij zeiden: Onze profeten zeggen, dat wij haast zullen omgebracht worden; laat ons dan lustig en vrolijk zijn zolang als het ons gebeuren mag."

In 1 Korinthe 15:32 hanteert Paulus soortgelijke woorden als Jesaja. Hij gebruikt hier, zo tekent Calvijn aan, "het gewone spreekwoord der epicureeën." De Geneefse hervormer vertelt daarbij dat een soldaat ooit tegen zijn makkers zei: "Gezellen, laat ons vrolijk het middagmaal eten, want wij zullen het avondmaal eten in de hel."

Is het postmodernisme op z'n retour? Het wordt boeiend om zich daarin te verdiepen. Maar in elk geval is het hedonisme minstens een opvallend accent in de huidige manier van leven.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen