Een kerstboom bij de oud gereformeerden

Geen belangrijk bericht, integendeel. 't Was bepaald niet de enige plaats in de hoofdstad waar rond de feestdagen kerkdiensten werden gehouden. Zeker in de laatste decemberweken stroomden de kerken vol. Wat wél opvallend was in deze advertentie? De vermelding dat "in de kerk een fraaie kerstboom aanwezig is."

Op de vraag wie voorganger Root was, moeten we het antwoord schuldig blijven. Was hij een zoon van J. D. Root sr., een Engelse technicus die in 1892 een driewieler met een watergekoelde oliemotor op de markt bracht? Het weinige dat we over Root jr. kunnen vinden, is een Amsterdamse stembusuitslag van 15 juni 1897. Root was een door de Antirevolutionaire Partij aanbevolen kandidaat. Kennelijk hielp die aanbeveling: Root kreeg 442 stemmen, goed voor 14 procent. Rood was dus niet rood

Verder kruiste Root de degens met prof. dr. J. H. Gunning jr. over de pinksterbeweging. Daarover correspondeerde hij. Op vernietigende wijze.

In schril contrast met deze voor in de kerk opgetuigde kerstboom stond het onderwerp waarover Root zou preken. Dat was namelijk te lezen in dezelfde advertentie: "Het vleeschgeworden Woord en de toenemende wereldgelijkvormigheid onder het Christendom". Als we dan bedenken dat in deze gemeente mannen van gereformeerde beginselen voorgingen, is de aanwezigheid van een kerstboom in deze zich oud gereformeerde gemeente (onder 't kruis) noemende kerk onbegrijpelijk.

Oefenaar Dirk Barth uit 's-Gravendeel, ds. D. B. van Smalen uit Rotterdam, ds. G. J. Wolbers uit Enkhuizen, ds. M. Ozinga uit Amsterdam en ds. H. J. Snapper uit Vinkeveen zullen zich op z'n minst onbehaaglijk hebben gevoeld als hun ernstige woorden langs sparrentakken, engelenhaar en ballen tot de hoorders kwamen.

Ds. A. van den Oever heeft dit niet meer beleefd; hij overleed in 1906. Hij was met zijn vader ds. Cornelis van den Oever de oprichter van deze gemeente, die tot 1910 samenkwam in kerkgebouw Luctor et Emergo aan de Vijzelstraat 47.

Nu was het kerkje aan de Nieuwe Herengracht 119 zeker niet het enige kerkgebouw waarin een ontwortelde boom een plaats kreeg. In veel hervormde kerken was dat al jarenlang gebruikelijk, en bij de luthersen was de kerstboom als vruchtbaarheidssymbool niet meer weg te denken in de kerk.

Luther had begin zestiende eeuw de kerstboom tot symbool van Jezus' geboorte gepromoveerd. De boom zou dan de herinnering moeten oproepen aan de boom der kennis des goeds en des kwaads, de ballen moesten heenwijzen naar de verboden vrucht en de piek wees naar de ster, die de wijzen uit het Oosten zagen.

Aan het einde van de negentiende eeuw was de kerstboom in Nederland al zo populair geworden, dat men aan een boom in de kerk niet genoeg had. Hij kreeg ook een plaats in de huiskamers.

Onder ons is de kerstboom terecht afgewezen. 't Was bij de oude gereformeerden niet anders. In De Heraut, het weekblad van de Gereformeerde Kerken in Nederland, van zondag 24 december 1905 werd een antwoord gegeven op een lezersvraag "of het wenschelijk is dat onze kinderen aan een zoogenaamde Kerstfeestviering deelnemen, waarbij een Kerstboom het middelpunt is." Het antwoord van de redactie heeft niet lang stand gehouden in dit kerkverband:

"Al begrijpen we wel dat kinderen gaarne zulk een schitterend verlichte Kerstboom zien en de geschenken, daarbij uitgedeeld, het kinderhart trekken, toch gelooven we dat het niet geraden is onze kinderen aan zulk een kerstfeestviering te laten deelnemen.

Vooreerst is de Kerstboom een uitheemsch artikel, dat met onze nationale zeden en gewoonten in strijd is. Vooral voor een klein land als het onze, dat zoo licht door zijn machtige naburen overvleugeld wordt, is niets nadeeliger dan dat klakkeloos navolgen van uitheemsche gebruiken. De nationale zelfstandigheid wordt er door verzwakt.

In de tweede plaats is de Kerstboom zoo saamgeweven met de Luthersche Kerk, dat een Luthersch Kerstfeest zonder Kerstboom nauwelijks denkbaar is. In onze gereformeerde kringen vond de Kerstboom nooit ingang. En waar we ook voor ons geestelijk leven het gereformeerde type willen handhaven, achten we navolging van dit Luthersche gebruik niet zonder bedenking.

In de derde plaats heeft de Kerstboom oorspronkelijk niets met het Kerstfeest uitstaande, maar is hij ontleend aan het heidensche Jul-feest (). Wel heeft de Luthersche Kerk dit heidensch symbool met een christelijk kleed bekleed, maar deze vermenging van een heidensch gebruik met de viering van ons heerlijk Kerstevangelie stuit ons gereformeerden tegen de borst.

En eindelijk, de Kerstboom met zijn lichtjes en geschenken voert zoo licht de aandacht af van wat bij het Kerstfeest het middelpunt wezen moet: het Kindeke in Bethlehems stal geboren, Dat de Zaligmaker der wereld is. Al hangt men aan dien Kerstboom een engeltje, al spreekt men van de Kerstgeschiedenis, de aandacht van het kind wordt ook zoo licht van het Kerstevangelie afgetrokken en gaat naar dien schoonen boom, naar die schitterende kaarsen, naar die verrassende geschenken het meest uit. Ook daarin ligt paedagogisch geen gering bezwaar tegen den Kerstboom."

Korrelboom

De kerk aan de Nieuwe Herengracht bestaat al lang niet meer. De kerstboom is een enkele week na het kerstfeest afgevoerd en verbrand. Misschien een aardige woordspeling: kort na 1910 kwam de gemeente samen onder een andere 'boom', toen evangelist Korrelboom stichtelijke woorden sprak. De gemeente was met deze boom hopelijk beter af dan met "een fraaie kerstboom."

Amsterdam, 1910

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen