"Voorstanders van abortus zullen niet rusten"

Toen Jan en Elisabeth Anema zich in 1987 op de boerderij Courela da Ponte Velha, bij Lavre, vestigden, zag Portugal er totaal anders uit dan nu. Het land had zich dertien jaar eerder, in 1974, op vreedzame wijze ontworsteld aan de dictatuur van Salazar tijdens de zogenaamde Anjerrevolutie. In één klap was het overwegend agrarische Portugal daarna mee gezogen in de vaart der volkeren, met alle problemen van dien: de toch al laat op gang gekomen industrialisatie zette explosief door en de trek naar de stad begon massale vormen aan te nemen. Repatrianten uit de koloniën keerden terug en trokken in barakkenkampen die ze zelf opbouwden.

De overgang van Portugal naar een moderne staat had ook zijn weerslag in de streek Alentejo, waar de Anema's waren neergestreken in een wit huis tussen steeneiken en kurkeiken. "Hier zag je steeds minder de dagloners die soms van pure armoede in de winter eikels moesten eten om in leven te blijven."

Familie

Portugal trad in 1986 toe tot de Europese Unie en doet zich sindsdien voor als een eigentijdse natie. Toch bleven oude karakteristieke eigenschappen van het land veelal hetzelfde, weten Jan en Liesbeth uit ervaring. "De familie is bijvoorbeeld nog zeer dominant aanwezig in de samenleving. In Portugal draait alles om de familie. Daar ben je loyaal aan. De familie bepaalt je werk, de invulling van je vrije tijd en je leven en daaraan maak je je helemaal ondergeschikt." Een ander kenmerk is dat de Portugees naar buiten toe dan wel extravert en gastvrij is, maar in werkelijkheid is hij uiterst gesloten. "De persoonlijke meningsvorming is flink ontwikkeld de laatste dertig jaar, maar er is nog wel een groot verschil met de oudere generatie, die nog steeds voorzichtig is in het uiten van een eigen mening."

De Rooms-Katholieke Kerk bleef haar overheersende rol in de samenleving behouden, met de nadruk op de Mariaverering en het doen van goede werken. Protestanten en evangelischen zijn marginaal en worden, hoewel minder dan vroeger, enigszins gewantrouwd. Jan en Elisabeth Anema hoorden dat Portugal om die reden een "begraafplaats" voor zendingswerkers wordt genoemd, waar het op rotsen ploegen is. Zij waren er gekomen met de bedoeling een nieuwe inhoud te geven aan hun ideaal en missie. Beiden kwamen in Nederland tot geloof - Jan (1948) was atheïst en Liesbeth (1951) kwam uit kringen van New Age. Ze besloten met hun drie kleine kinderen in Portugal een zorgboerderij op te zetten en de blijde boodschap van het Evangelie uit te dragen.

Roeping

De eerste jaren in Portugal waren werkelijk zwaar, herinneren ze zich. Maar ze zetten door en runnen anno 2007 een bedrijf van 37 hectare met ruim tachtig melkkoeien. Enkele jaren na de emigratie konden ze beginnen met het doel waarvoor ze hier waren gekomen: de opvang van Portugese drugsverslaafden, de resocialisatie van ex-gevangenen en dat alles in combinatie met het onderwijs van Bijbelse principes.

Voortschrijdend inzicht dwong de Anema's ertoe roeping en ideaal bij te stellen. Ze hadden door tien jaar opvang van verslaafden en ex-gevangenen veel contacten met de Portugese kerken gekregen. Via de Christian European Mission (waarvan ze "associates" zijn) ontvingen ze veel jongerengroepen voor werk en evangelisatiekampen. Ook werden er door Portugese kerken kinderkampen georganiseerd op de boerderij. De kinderen uit de kinderkampen kwamen uit zwak-sociale buurten van Lissabon. Het was vooral de medewerking aan deze kampen die Jan en Elisabeth Anema ertoe bracht om de nadruk meer op preventie te gaan leggen. "We hebben onze omgeving mee: landbouw, natuur, educatie, meditatie en pastorale counseling vormen de ingrediënten van onze boerderij, waarbij vooral Jan op grond van Bijbelse principes landbouw en natuureducatie geeft", vertelt Elisabeth Anema. Zijzelf is van huis uit maatschappelijk werker en geeft pastorale counseling in Lissabon. "Er is hier veel behoefte aan omdat de kerken in Portugal nauwelijks pastorale hulp bieden zoals wij dat kennen in Nederland. Er vragen mensen hulp voor hun huwelijksproblemen, depressiviteit, burn-outs enzovoorts."

Haar man: "De Portugees is van nature materialistisch ingesteld. De schuldenlast is nergens in Europa zo hoog als hier. Al het verdiende geld wordt snel uitgegeven aan luxeartikelen, een auto en het uiterlijk. Geen wonder dat de Portugezen door deze levensstijl in de problemen komen."

Emotie

Een werknemer moet van een laag minimumloon (dat in de landbouw bedraagt zo'n 350 euro per maand) rond zien te komen. Een en ander noopt jonge gezinnen ertoe beiden te werken om de eindjes aan elkaar te knopen. Bij een eerste en tweede kindje gaat dat nog, maar bij de derde wordt het moeilijker. "De toenemende roep om abortus kent dus ook een economische kant van de medaille", zegt Jan Anema.

Zijn echtgenote voelt zich nauw betrokken bij het nee rond het abortusreferendum, heel speciaal bij de organisatie die een bevriend paar op dat front oprichtte: Sabor da Vida (De smaak van het leven). "In 1998 waren evangelischen en protestanten amper bezig met antiabortuslobby. Het echte werk werd destijds door de katholieken gedaan. Gelukkig hebben protestanten, evangelischen en katholieken in het noorden als eersten de handen ineengeslagen en zijn ze samen de strijd aangegaan tegen de voorstanders van legalisering van abortus."

In de laatste dagen voor het referendum heeft de campagne een extreme dimensie aangenomen. De Anema's laken de rol van de media, de manipulatie en het moddergooien. "Voorstanders van legalisering van abortus spelen vooral in op emotionele argumenten. Zij vinden het onwaardig dat een vrouw voor een abortus gestraft moet worden. Toch is dat niet juist, want de praktijk wijst uit dat vrouwen niet zo snel vanwege een abortus in de cel belanden. Straffen zijn uiterst zeldzaam en gelden meer voor de uitvoerende artsen en assistenten."

"We hoorden een belangrijk commentator betogen dat Portugal niet achter de doodscultuur van andere Europese landen aan moet jagen om tot de zogenaamde 'ontwikkelde staten' te behoren. Het zou beter zijn dat we de levenscultuur nastreven, als middel tegen vergrijzing en euthanasie."

Verwarring

Abortus is een heet hangijzer geworden in de Portugese samenleving, ervaren beiden. Zelden werd een debat met zo veel felheid gevoerd. Zullen er morgen weer zo veel mensen thuisblijven als in 1998, toen 68 procent van de kiesgerechtigden niet in de benen kwam? "Veel oudere Portugezen wantrouwen referendums. Het niet stemmen is echter een gebrek aan verantwoordelijkheidsgevoel", stelt Elisabeth Anema. "Wat mij verontrust is, om met Martin Luther King te spreken, niet diegenen die het kwade willen, maar het zwijgen van hen die het goede willen."

"In het dorp spreek ik mensen die niet kunnen motiveren waarom ze niet gaan stemmen. In hun hart zijn ze waarschijnlijk tegen, maar ze worden totaal in verwarring gebracht en gaan niet stemmen. Dit jaar is er alles aan gedaan om die grote grijze niet stemmende middenmoot te bewegen om toch te gaan stemmen." Ze heeft in haar directe omgeving vrouwen zover weten te krijgen dat ze toch nee gaan stemmen. "Dat komt omdat ik exemplaren van het nog nieuwe evangelische vrouwenblad Mulhercreativa heb uitgedeeld, waarin een artikel stond over abortus dat vrouwen erg trof."

Als het "Nao Obrigada" (Nee, bedankt) wint, zal abortus voorlopig niet worden gelegaliseerd. Dat is winst, maar de realistische Jan Anema voelt op zijn Hollandse klompen feilloos aan dat "de voorstanders niet zullen rusten om legalisering van abortus er op de lange termijn door te krijgen." Elisabeth Anema hoopt daarentegen dat het nee tegen abortus in Portugal een luis in de pels van Europa wordt.

"Het gaat heel ver om in referendum over leven te stemmen"

Stemt u ermee in dat abortus niet langer strafbaar is als de vrouw daar binnen tien weken van haar zwangerschap om vraagt en de ingreep voltrokken wordt in officieel erkende instellingen? Deze vraag kunnen Portugezen morgen met ja of nee beantwoorden.

Een merkwaardige kwestie om over te stemmen, vindt de 19-jarige wiskundestudent Marta Rosada. Zij gaat in een winkelruimte in de wijk Chiado met geïnteresseerden in discussie: Zeg nee tegen abortus. "Nao Obrigada", nee bedankt, luidt het motto van een breed platform waarin vijftien burgergroeperingen deelnemen.

Marta Rosada: "Het gaat mij te ver om in een referendum over het leven te stemmen. Als je het over tien weken hebt, praat je over een mens in wording waar alles op en aan zit. Een compleet mens groeit daar dan al. Moet je dat zomaar doden? Ten tweede is abortus geen juiste oplossing voor zwangere vrouwen. Denk aan posttraumatische stress en psychosociale problemen waar ze mee te maken krijgen. Ook hoor je dat het moeilijker is om daarna kinderen te krijgen." De donkerharige Marta zwaait haar lokken opzij en zegt: "Kijk, we kunnen de zwangere vrouwen toch veel beter alternatieven aanbieden zoals nazorg rondom de geboorte en hulp bij de opvoeding?"

Big business

Samen met Ierland en Malta is Portugal (10,5 miljoen inwoners) in Europa het strengst over abortus. Abortus is alleen toegestaan als er sprake is van verkrachting (tot 12 weken). De andere twee redenen waarin abortus geoorloofd is: wanneer de vrucht zwaar misvormd is (tot 16 weken) en wanneer het leven van de moeder in fysieke of psychische zin ernstig gevaar loopt (tot 12 weken).

Miguel Arriaga e Cunha, die Marta Rosada bijvalt, heeft goede hoop op de resultaten: "Ik denk dat we een kans maken om te winnen." "En als dat niet zo is, strijden we gewoon door voor het leven", vindt de 76-jarige Naria Teresa. "We dienen te strijden voor een solidaire samenleving waarin ruimte is voor het leven. Ik ben katholiek, maar ik ben niet vanwege mijn geloof tegen legalisering van abortus, maar puur omdat ik achter het leven sta. Gelukkig vechten veel Portugezen nog voor het leven. We moeten het beschermen. Ik begrijp die landen niet waar de maximale afbreektermijn wel 24 weken kan zijn! Daar telt het leven van een dier nog meer dan het leven van een mens. Dat is voor mij paradoxaal. Ik ben optimistisch en ik ga ervan uit dat wij winnen. Mocht dat niet zo zijn, dan gaan we door met ons gevecht."

Draagkracht

Marta Rosada, Naria Teresa en Miguel Arriaga e Cunha zetten zich in voor het platform "Nao Obrigada". Het leven telt en een vrouw verdient beter dan een abortus, luidt een van de slogans van het "Nao" (Nee).

Tegenstanders timmeren aan de weg met "Sim" (Ja). Een abortuswet moet er komen om een einde te maken aan de nationale schande die het heet te zijn dat zo veel vrouwen clandestien en elders een abortus laten plegen. Vanuit deze hoek stelt men dat de waardigheid van de vrouw in het geding is zolang er geen wettelijke regeling is voor abortus. Premier Socrates schaart zich openlijk in het jakamp. President Cavaco Silva (naar verluidt stemt hij nee) is voorzichtig en heeft deze week alleen laten weten dat hij het belangrijk vindt dat de Portugees stemt als hem om een stem wordt gevraagd.

Na 1998 heeft het neekamp hard gewerkt aan opvang voor zwangere vrouwen in nood. In heel het land zijn opvangtehuizen van de grond gekomen en zetten tal van organisaties zich in voor hulp aan ongewenst zwangere vrouwen. In alle grote steden van het land heeft het "Nao Obrigada" zich genesteld, en dat is winst, zegt de organisator van platform "Nao Obrigada", Antonio Pinheiro Torres, in zijn chaotische werkkamer met dozen vol vlaggen, folders en flyers.

Het nee geniet meer draagkracht onder de bevolking, aldus Torres, die van 2002 tot 2005 onafhankelijk parlementslid was en een lange staat van dienst heeft in de prolifebeweging. "Wij mogen rekenen op grotere aantallen. Maar voorstanders hebben de culturele omgeving mee: de media en de politiek en het imago."

Toerisme

Verder zou er sprake zijn van illegale abortuspraktijken in Portugal zelf en reizen naar klinieken in Spanje, waar abortussen voor 400 euro per ingreep "big business" zou zijn. Exacte cijfers over die abortussen zijn er niet, maar Torres schat de aantallen per jaar zeker ergens tussen de 2000 en 4000. "We weten dat er abortusklinieken in Spanje zijn, net over de grens, in Badajoz. Daar gaan Portugese vrouwen heen voor een abortus. Deze klinieken weten hoeveel vrouwen er uit Portugal komen. De Spaanse klinieken maken in het buurland reclame met "behandeling met betrekking tot zwangerschap". Wel kunnen uit Portugese ziekenhuizen gegevens worden verkregen van vrouwen die met complicaties binnenkomen na een abortus."

In hun hart willen de Portugezen niet stemmen over abortus in een referendum, weet Torres. "Ze willen geen abortus, ze willen geen wet, ze willen geen clandestiene abortussen, ze willen geen abortustoerisme. Wat ze wel willen en weten is dat het leven komt zoals het komt en dat ze hun leven dan zelf willen regelen. En daar bereiken we niets mee."

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen