Kerkhervorming op de Veluwe verliep moeizaam

De geschiedenisleraar aan de Jacobus Fruytier scholengemeenschap, locatie Uddel, voelt zich sterk verbonden met de Veluwe. Hij groeide op in Elspeet, woont er nog steeds en is van plan er te blijven wonen. Voor zijn researchmaster geschiedenis aan de Vrije Universiteit schreef hij een scriptie over de kerkhervorming op de Veluwe: ”Tussen macht, vertrouwen en heiligheid. De positie van katholieke geestelijken in de transitie van macht en religie op de Veluwe in de zestiende eeuw”.

Met zijn onderzoek bekijkt hij de geschiedenis zowel vanuit de gewone mensen als vanuit de machthebbers, waarbij hun dagelijkse ervaringen centraal staan. Het is een verhaal over de verstrengeling van macht en religie in de volle breedte van de zestiende eeuw.

De Weerd komt tot verrassende conclusies. De stelling dat pastoors en priesters in de zestiende eeuw theologische onbenullen waren en allemaal van een wijntje en een Trijntje hielden, klopt volgens hem niet. „Dat beeld, dat door bekende historici is neergezet, is aan nuancering toe. Er waren in de zestiende eeuw bijvoorbeeld theologische beurzen beschikbaar voor priesters waarmee ze hun kennis op peil konden houden, en ze maakten daar ook gebruik van. Zeker, er waren priesters en pastoors die regelmatig dronken waren en samenleefden met een vrouw, ook op de Veluwe, maar de lokale geestelijkheid genoot doorgaans het vertrouwen van de bevolking bij het vervullen van de sacramenten en het afnemen van de biecht.”

Als voorbeeld noemt De Weerd de geschiedenis van pastoor Voet uit Apeldoorn. Voet, die samenwoonde met een vrouw, was geliefd bij de bevolking. Toen dominee Jacobi er in 1594 als eerste predikant werd aangesteld, behield de pastoor het vertrouwen. Tijdens een kerkdienst voor een handjevol gereformeerden verzamelde een groot deel van de dorpsgemeenschap zich rondom het kerkgebouw en begon hard te schreeuwen. Toen dat niet hielp, opende men de deur van de kerk en liet men een jong kalf door de kerk lopen, waardoor de dienst werd verstoord. Het Hof van Gelre, dat de Reformatie was toegedaan, sprak van blasfemie, „maar de lokale gemeenschap bleef pastoor Voet steunen.”

Ook in Heerde werd de Reformatie moeizaam ingevoerd. „Pastoor Van Bommel preekte voor een volle kerk. De jonkheer Dirk van Dorth verstoorde met een aantal dorpelingen de dienst. Hij zei dat graaf Jan van Nassau opdracht had gegeven de kerk te reformeren en sloeg de boel kort en klein. De kerkelijke gemeenschap deed haar beklag bij de adel. Dat hielp. Het duurde lang voordat de Reformatie ingang vond in Heerde.”

De stedelijke overheid in Elburg hield in 1543, voor de overgang naar de hervorming, de twee hervormingsgezinde pastoors de hand boven het hoofd. „Dat deed de overheid niet omdat ze zelf sympathie voor Luther had, maar om de rust in de stad te bewaren.”

De kerkhervorming op de Veluwe verliep heel anders dan doorgaans wordt gedacht, concludeert De Weerd. „Vaak had dat met het vertrouwen van de bevolking in een plaatselijke pastoor te maken. Ook de adel of de stedelijke overheid kon de hervorming behoorlijk tegenhouden of juist bevorderen.”

De Weerd wint scriptieprijs

Jos de Weerd (24) uit Elspeet heeft met zijn scriptie ”Tussen macht, vertrouwen en heiligheid” op 14 maart de scriptieprijs van de Vereniging voor Nederlandse Kerkgeschiedenis gewonnen. Hij zet zijn onderzoek voort met een promotiestudie. Onlangs verwierf hij bij de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) een promotiebeurs voor leraren. De beurs werd vanmiddag uitgereikt door minister Bussemaker van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. De Weerd zal twee dagen per week werken aan zijn promotieonderzoek en blijft drie dagen per week als geschiedenisleraar aan de Fruytier in Uddel verbonden.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen