Kunstenaar met kantoorbaan

Een uitgebreid overzicht van Schoonhovens’ werk is deze maanden te zien in een duotentoonstelling in museum Prinsenhof in Delft en het Stedelijk Museum in Schiedam. Voor het eerst is er zo’n compleet beeld te zien van het oeuvre van Jan Schoonhoven (1914-1994), een van de meest vooraanstaande beeldend kunstenaars van de twintigste eeuw. In Delft ligt de nadruk op de verbintenis met de stad waar hij zijn leven lang woonde; in Schiedam is vooral zijn artistieke ontwikkeling te zien.

De man, die bekendstaat om zijn witte reliëfs, is geen postbode zoals menig Nederlander denkt. Hij zit altijd op kantoor en uiteindelijk is hij werkzaam op de afdeling vastgoed bij de PTT. Hij tekent van jongs af aan en wordt door zijn vader gestimuleerd de opleiding mo tekenen aan de Koninklijke Academie in Den Haag te volgen. Met zijn vrouw Anita betrekt hij een bovenwoning in Delft. Het huis vormt een zoete inval voor kunstenaars en jongeren. Hij tekent Bijbelse en mythische voorstellingen, landschappen en naakten op een experimentele manier, vol expressie.

Reinheid

„Ik kan niet buiten Delft”, zei Schoonhoven. Zijn dagelijkse wandelingen door de stad inspireren hem in zijn werk, iets dat goed zichtbaar wordt op de tentoonstelling in het Prinsenhof. Foto’s en schetsen laten zien hoe Schoonhoven tot zijn uiteindelijke werk komt. Putdeksels, paaltjes en hekjes; wie de foto’s naast de kunst legt ziet de onmiskenbare overeenkomst. Eind jaren vijftig begint de Delftenaar met het maken van reliëfs. Hij heeft de drang om de werkelijkheid op een vereenvoudigde manier weer te geven: ritme, reinheid en regelmaat aanbrengen in de drukke en onoverzichtelijke wereld.

Zijn reliëfs zijn geïnspireerd op alledaagse beelden, het trottoir, een gevel of een wenteltrap. Het wit doet eind jaren vijftig zijn intrede in het oeuvre van Schoonhoven; het wordt zijn doorbraak. Zwart is alleen nog voor zijn tekeningen, wit voor zijn reliëfs, die in de loop der jaren een abstracte en op zichzelf staande werkelijkheid verbeelden. De geometrische herhaling is volgens Schoonhoven een kunstvorm die iedereen kan begrijpen.

Schoonhoven, medeoprichter van de Nederlandse Informele Groep en de Nul-groep, blijft zijn stijl trouw en ontwikkelt een geheel eigen compositie. De Nul-aanhangers omarmen de massaproductie, maar Schoonhoven blijft ambachtelijk werken. Zijn zuiver witte reliëfs worden handmatig geproduceerd met papier-maché. „Ik mocht absoluut niet met een snijmachine werken”, zegt zijn latere assistent Aad in ’t Veld. Schoonhoven is ook het enige lid van de beweging dat na de jaren 60 zijn eigen beeldtaal trouw blijft. Zijn werk blijft wit en geometrisch. Licht speelt in het driedimensionale werk een cruciale rol. Een reeks van acht werken wordt op de tentoonstelling in Delft variabel belicht: in een tijdsbestek van een minuut draaien de spots 180 graden, waardoor Schoonhovens wit tot leven komt. De hoogte van de kartonnen regels mocht nooit meer dan 2 centimeter zijn. „Het licht moet er wel uit kunnen.”

Dogma

Tijdens het samenstellen van de tentoonstelling dook het ”Apostelhuis” op; een vroeg werk van de kunstenaar dat via kunstbeurs Tefaf naar de conservatoren kwam. In 1953 maakt Schoonhoven ruim een jaar geen kunst; zijn huwelijk is slecht, hij drinkt veel en gaat door een dal. Voor zijn enige zoon Jaap echter bouwt hij kastelen, kerken en fabrieken van papier-maché. En dat bevalt hem zo goed dat hij voortaan voor dit materiaal kiest. Jaap herkende het ”Apostelhuis” meteen toen hij het zag.

De diverse apostelen en heiligen die te zien zijn in het ”Apostelhuis”–dat nu bruin is maar vroeger grijs of wit geweest moet zijn– laten Schoonhovens kerkelijke wortels zien. In 1930 laat hij zich uitschrijven uit de Gereformeerde Kerk en overweegt diverse keren om rooms-katholiek te worden. De mystiek en rituelen van de Rooms-Katholieke Kerk spreken hem aan. „Zelfs als het niet waar is, is het goed om een systeem te hebben. Je moet een dogma hebben, ook al zou je het morgen weer verlaten.”

Doorbraak

Als Schoonhoven in 1961 de tweede prijs op de Biënnale van Sao Paulo wint, breekt hij internationaal door. Al snel kan hij de vraag naar zijn witte reliëfs niet meer aan en laat de uitvoering van zijn werk over aan assistenten. Natuurlijk door Jan Schoonhoven zelf gekeurd in samenwerking met zijn galerie.

„Tekenen is de basis van zijn oeuvre”, zegt conservator Collins van het Stedelijk in Schiedam. Daar, op zolder, wacht de bezoeker een intieme ontmoeting met Schoonhoven. Het tekenwerk hier legt iets bloot van de ziel van de kunstenaar. De reeks tekeningen laat een cyclische ontwikkeling zien: „Van Informeel naar Nul en terug.” Het is het slot van de duo-tentoonstelling waarin de kijker een zeer compleet beeld krijgt van Jan Schoonhoven. Voor Delft de Vermeer van de twintigste eeuw.

De duotentoonstelling in Museum Prinsenhof in Delft en het Stedelijk Museum Schiedam is te zien tot 14 februari 2016.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen