De koekoek roept, ouders opgepast

Lentebode bij uitstek. Zo wordt de koekoek wel genoemd. Strikt genomen is dat te veel eer voor een vogel die pas in de laatste week van april hier arriveert.

Hoever gaat eigenlijk onze kennis van deze schuwe vogel? Veel verder dan dat het vrouwtje haar ei in het nest van andere vogels legt, gaat die meestal niet. Door het boek ”De koekoek. Vals spel van de natuur” te lezen, wordt dat anders. Auteur is Nick Davies, een Britse ornitholoog die grondig onderzoek deed naar het gedrag van de koekoek in Wicken Fen, een natuurgebied in Cambridgeshire, in het oosten van Groot-Brittannië.

Eind april was voor hem steevast hét moment waarop zijn speurwerk begon; half juli mocht hij alweer stoppen, want dan vertrokken de koekoeken richting het zuiden. Dat korte verblijf bracht Davies tot de volgende constatering: „Veel mensen denken dat de koekoek een Europese vogel is die in de winter naar Afrika trekt. Maar wetenschappelijk onderzoek toont aan dat onze koekoeken 70 procent van hun leven in Afrika doorbrengen (...) Koekoeken kunnen daarom beter als Afrikaanse vogels worden beschouwd die korte tijd in Europa verblijven om zich er voort te planten.”

Op de uitkijk

Hoe gaat dat nu precies in zijn werk, dat leggen van een koekoeksei in andermans nest? Na terugkeer uit Afrika zoeken koekoekvrouwtjes naar geschikte nesten van gastouders door die vanaf een verborgen uitkijkpost in een struik of boom in de gaten te houden. Populair zijn nestjes van graspiepers, witte kwikstaarten, heggenmussen en kleine karekieten.

Dat toekijken door het koekoeksvrouwtje heeft een functie: eerst moet het gastoudervrouwtje met leggen zijn begonnen, pas dan kan de koekoek toeslaan. Ligt haar ei als eerste in het nest, dan wordt dat vrijwel altijd verwijderd door de gastouder.

Een ei leggen doet het koekoeksvrouwtje supersnel –in minder dan tien seconden (terwijl de meeste vogels daar twintig minuten tot een uur voor nodig hebben). De reden daarvan is dat als de koekoek op heterdaad betrapt wordt, ook de kans groot is dat de truc mislukt. Dat een koekoek qua uiterlijk en postuur veel lijkt op een roofvogel (denk aan de gestreepte buik), heeft hiermee te maken: voor iets wat lijkt op een havik gaan gastouders graag even weg.

Voordat ze haar ei legt, haalt het koekoeksvrouwtje eerst een ei van de gastvogel uit het nest en eet het op. Niet alle eieren gaan eruit, want ook dan riskeert ze dat gastouders het nest alsnog links laten liggen. Het nest helemaal voor zich opeisen, mag het koekoeksjong straks zelf doen. Gastouders accepteren nooit één enkel ei in hun nest, maar wel één jong, ook al is dat een uit de kluiten gewassen exemplaar.

Wonderlijk

Wonderlijk is dat een koekoeksei qua kleur en tekening vrijwel altijd op de eieren van de gastouders lijkt. Dat komt omdat elk koekoeksvrouwtje een vaste soort als gastvogel heeft en dat haar ei qua uiterlijk volledig aangepast is aan dat van die soort.

Dat is uiteraard geen vrucht van voortschrijdend inzicht, maar van natuurlijke selectie: het koekoeksei dat het meest leek op dat van de gastouder werd na verloop van tijd niet verwijderd, maar uitgebroed. Zodoende zijn in een gebied als Wicken Fen (en ook in Nederland) verschillende koekoeksrassen ontstaan die uitsluitend van elkaar verschillen als het om de kleur van het ei gaat.

Maar de gastoudervogeltjes hebben ook niet stilgezeten. Om een koekoeksei als vals te kunnen ontmaskeren, hebben ze hun eigen eieren steeds verfijnder gemaakt qua kleur en tekening. Waarop dan weer goed gelijkende vervalsingen van koekoeken volgden. Het gewicht en de grootte van een koekoeksei zijn ook aangepast aan het gastnest: niet de voor het formaat koekoek normale 10 gram, maar 3,4 gram.

Het koekoeksjong kruipt na een ongewoon korte broedduur van elf dagen uit het ei, en ook dat is niet zonder reden. „Zelf nog naakt en blind kiepert het diertje in zijn eentje alle eieren en kuikens van de gastouder het nest uit en neemt het de alleenheerschappij in het nest over.”

Eten voor vier

Zo kritisch als gastouders zijn tegenover valse koekoekseieren, zo tolerant zijn ze jegens dat ene kuiken dat is overgebleven, ook al groeit dat diertje ze compleet boven het hoofd. Als de eieren uitkomen, is het broedseizoen bijna verstreken en heeft het ook geen zin meer om dat ene jong te negeren. Een nieuw broedsel beginnen kan niet meer.

Het koekoeksjong komt zijn verzorgers een beetje tegemoet door zó luid om voedsel te bedelen dat het lijkt alsof er niet één, maar nog vier jonkies zijn.

”De koekoek”, Nick Davies; uitg. Atlas Contact, Amsterdam/Antwerpen, 2016; ISBN 978 90 450 3007 4 2016; 287 blz.; € 15,00.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen