Vijfhonderd jaar hervormd, protestants, luthers of gereformeerd

De Evangelische Kirche in Deutschland (EKD) heeft uit marketingoverweging het aanvankelijk gekozen thema ”Reformationsdekade” ingeruild voor ”Lutherdekade”. De destijds door de EKD-top in de wind geslagen waarschuwingen van de door hem zelf ingestelde adviesraad van deskundigen worden nu bewaarheid. Luther is onderwerp van discussie geworden door zo op zijn persoon te focussen.

In ons land heeft de Protestantse Kerk in Nederland (PKN) gekozen voor ”500 jaar protestant”, hetgeen hier en daar de indruk gewekt heeft dat 2017 geënsceneerd wordt als het jubileum van 500 jaar PKN. Zo zal men het in Utrecht –hoop ik– niet bedoeld hebben. Het punt is dat het begrip ”protestant” uit 1529 stamt, toen politici een ”protestatio” indienden om te protesteren tegen antireformatorische maatregelen.

Voor de PKN en andere kerken in Nederland en erbuiten geldt wel de vraag waar het destijds nu eigenlijk om ging en wat je er vandaag mee moet. Het boekje ”Freiheit und Verantwortung” lijkt het antwoord gevonden te hebben, door 70 Duitse prominenten en 25 jongeren –samen dus 95– iets stellingachtigs te laten zeggen over vrijheid. Vooronderstelling is dan wel dat het Luther daadwerkelijk om vrijheid ging, reden waarom begrippen als verzoening en vergeving in dit boekje alleen voorkomen in relatie tot mensen onderling. Het gaat veel over vluchtelingen, islam en zelfontplooiing.

De Duitse theologe Margot Kässmann –kerkelijk ambassadeur van het Lutherjaar– ziet de relevantie van Luther voor vandaag daarin dat wij als christenen van andere religies kunnen leren dat er behalve Christus ook andere wegen tot God zijn. Ze geeft wel toe dat Luther dit zelf nog niet zo goed in praktijk wist te brengen, maar „gelukkig zijn wij nu veel verder.”

Wie dit zo leest, snapt wel waarom journalist Klaus-Rüdiger Mai de vraag stelt of Luther eigenlijk wel bij Duitsland hoort. Toch is zijn antwoord niet ontkennend, hoewel hij wel klaagt dat de protestantse kerk in Duitsland de daadkracht en radicaliteit van Luther mist en zich te veel met politiek bezighoudt. Volgens Mai hoort Luther wel bij Duitsland omdat dit land Luther nodig heeft om weer te leren wat vrijheid is nu er in Europa zo veel krachten zijn die een gevaar voor de vrijheid opleveren. Luthers boodschap was dat alle mensen gelijk zijn, aldus Mai.

Paulus

Luthers herontdekking van het Evangelie wordt vooral in verband gebracht met zijn exegese van Paulus’ brief aan de Romeinen. Zijn uitleg was lang maatstaf voor de reformatorische uitleg, totdat de wetenschap daar vragen over begon te stellen (het zogenoemde nieuwe perspectief op Paulus, ”the new perspective on Paul”).

De Duitse nieuwtestamentici Gerd Theissen en Petra von Gemünden hebben nu een commentaar op Romeinen gepubliceerd waarin ze Luther en het nieuwe perspectief met elkaar proberen te verzoenen. Volgens de auteurs is het een probleem dat Luther nog niet wist wat zij wel weten, namelijk dat het Paulus helemaal niet om het christelijk geloof te doen was. Volgens Theissen en Von Gemünden beoogde Paulus een reformatie van de joodse theologie en doordat dit mislukte heeft de christelijke theologie er een mooie brief aan overgehouden. Door dit misverstand is Luther dan weer op het idee gekomen de theologie van zijn tijd te hervormen. Allemaal misverstanden dus, maar gelukkig is er –volgens dit boek– wel een centrale boodschap uit te destilleren, namelijk dat alle religies regelmatig aan een hervorming toe zijn, om zo open te worden naar anderen en fanatisme te bestrijden.

De biografie die de Duitse filosoof Joachim Köhler schreef, blijft wat dit betreft dichter bij Luther; hij tekent hem niet als apostel van de vrijheid, maar –zoals ook de ondertitel zegt– als iemand die zelf bevrijd is. Bevrijd van een verkeerde visie op Christus wilde Luther anderen het juiste zicht op Hem geven. Köhler levert bepaald geen loflied op de Lutherse Kerk, maar wil juist Luther en diens boodschap laten herleven, opdat de kerk daar weer mee aan het werk gaat.

Luthers kernboodschap

Anders dan vele Lutherboekenschrijvers vandaag begrepen tijdgenoten van Luther heel goed waar het hem om te doen was. Zoals de Engelse koning Hendrik VIII bijvoorbeeld, die in 1521 een theologisch werk publiceerde waarin hij Luther frontaal afwees, hetgeen hem van pauselijke zijde de titel ”verdediger van het geloof” opleverde.

Sabine Appel beschrijft dit conflict in haar nieuwste boek, waarin zij de zaak vooral vanuit Luthers perspectief belicht. Hendrik VIII zag Luther niet als een ongewenste apostel van de vrijheid of als initiator van oecumenisch streven, maar als iemand die een nieuwe theologie aanhing, een theologie die de genade zo centraal stelt dat de sacramentsleer van Rome eronder zou moeten bezwijken.

In zijn prachtige overzicht van de geschiedenis van de Reformatie –met heel mooie afbeeldingen– wijst de Duitse kerkhistoricus Thomas Kaufmann wel op de kernboodschap van Luther. Dat is volgens Kaufmann, die tot de belangrijkste huidige Lutherkenners behoort, het Evangelie van onverdiende genade dat ons in Christus nabij gekomen is. Volgens hem is dat ook wat de kerk van vandaag van Luther kan leren. Daar moet het de kerk om te doen zijn en alles daaromheen is slechts bijzaak.

Verder kan de kerk van Luthers reformatie leren dat vroomheid niet op zichzelf gericht is, dat de kerk niet een van boven geleide organisatie, maar vooral een plaatselijke gemeente is en dat predikantschap betekent dat dienaren van het Woord enthousiast en strijdbaar zijn en zich bezighouden met waar ze voor geroepen zijn, namelijk „pastorale prediking” en het theologisch doordenken van actuele vraagstukken.

Volgens Kaufmann is dat wel een vorm van reformatie die de kerk na 500 jaar weer dringend nodig heeft. Schrift, genade en geloof dus. Drie sola’s. Daar zal het in 2017 en daarna om moeten gaan. Of je nu 500 jaar hervormd, protestants, gereformeerd, luthers of reformatorisch bent.

”Freiheit und Verantwortung. 95 Thesen heute”, Wilhelm Genazino; uitg. J. B. Metzler, Stuttgart; ISBN 978 34 7602 686 6; 252 blz.; € 16,95; ”Gehört Luther zu Deutschland?”, Klaus-Rüdiger Mai; uitg. Herder, Freiburg; ISBN 978 34 5134 846 4; 208 blz.; € 19,99; ”Luther! Biographie eines Befreiten”, Joachim Köhler; uitg. Evangelische Verlagsanstalt, Leipzig; ISBN 978 33 7404 420 7; 406 blz.; € 22,90; ”Der Römerbrief. Rechenschaft eines Reformators”, Gerd Theissen en Petra von Gemünden; uitg. Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen; ISBN 978 35 2551 013 1; 560 blz.; € 40,-; ”König Heinz und Junker Jörg. Heinrich VIII gegen Luther gegen Rom”, Sabine Appel; uitg. Theiss Verlag, Darmstadt; ISBN 978 38 0623 370 4; 316 blz.; € 22,95; ”Erlöste und Verdammte. Eine Geschichte der Reformation”, Thomas Kaufmann; uitg. C. H. Beck, München; ISBN 978 34 0669 607 7; 510 blz.; € 26,95.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen