Reformatie en tolerantie - pagina 52

t o l e r a n t i e p r o g r a m m a voor de terreinen van de politiek en de m o raal was echter in a a n z i e n l i j k e m a t e p r a g m a t i s c h : uit een o o g p u n t van m a a t s c h a p p e l i j k e stabiliteit en o r d e was het toch beter dat h u n w a a r h e d e n v o o r s h a n d s beperkt bleven tot h u n beperkte intellectuele kring. Aan het e i n d van zijn leven schreef Voltaire dat naar zijn m e n i n g een s a m e n l e v i n g van atheïsten alleen d a n k o n f u n c tioneren als het een kleine k o l o n i e van filosofen was. 2 7 De idee van een b u r g e r l i j k e religie, geïnspireerd door de christelijke leer, is ook n a de Franse revolutie in de westerse wereld levend gebleven. M i n d e r expliciet en o m l i j n d en ook m i n d e r cynisch is het een basiselement g e w o r d e n in de p o l i t i e k - m a a t s c h a p p e l i j k e denkbeelden van vooral de liberalen in de n e g e n t i e n d e en twintigste eeuw. H u n v e r d r a a g z a a m h e i d tegenover de christelijke leer was p r i n c i p i e e l utilistisch: de z o g e n a a m d e christelijke d e u g d e n w a r e n heel n u t t i g o m de zich l a n g z a a m m a a r zeker m a a t s c h a p p e l i j k en politiek e m a n c i p e r e n d e volksmassa's netjes in het gareel te h o u den. In de n e g e n t i e n d e e e u w was het a d a g i u m : 'christelijke d e u g d zonder leerbegrip' o n d e r liberalen en conservatieven w i j d verbreid. En tot 1966 k o n m e n in het b e g i n s e l p r o g r a m m a van de VVD o n d e r meer het volgende lezen (art.3): 'De P a r t i j is d i e p overtuigd, dat de g r o n d s l a g e n der N e d e r l a n d s e b e s c h a v i n g wortelen in het christend o m , al m o g e dit d o o r de o n d e r s c h e i d e n e g r o e p e n des volks n o g zo verschillend w o r d e n verstaan. Zij is ervan d o o r d r o n g e n , dat het bovenal de c h r i s t e l i j k e geest is, die o n s volk de w a a r d e en vrijheid van de m e n s en zijn v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d heeft d o e n beseffen en die het a a n z i e n van o n s volk in de wereld heeft bepaald. Zij a c h t het d a a r o m een o n a f w i j s b a r e eis, dat voor versterking van deze geest zedelijke o n t w o r t e l i n g en geestelijk n i h i l i s m e worden overwonn e n , o p d a t de g r o n d s l a g e n onzer s a m e n l e v i n g d a a d w e r k e l i j k k u n n e n w o r d e n beschermd tegen de gevaren, die deze, in het bijzonder van de zijde der voorstanders van totalitaire staatsconstructies, bedreigen'. De t o o n z e t t i n g in deze p o l i t i e k e confessie is nat u u r l i j k a a n z i e n l i j k positiever, of zo m e n wil: fatsoenlijker, d a n bij de geestelijke voorvaders van de liberalen in de achttiende eeuw. Maar h u n tolerantie ten aanzien van de christelijke godsdienst en de christelijke ethiek is wel degelijk p r a g m a t i s c h gebleven. T e n m i n s t e - w a a r het de Nederlandse situatie betreft - tot in de jaren zestig van deze eeuw.

N o t e n bij H o o f d s t u k IV 1. J.R. Wiskcrkc, 'Souvereiniteit

in eigen kring', bijdr. A. Kuyper, in:

Destrijdom

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen