Patriotten, prinsgezinden, gereformeerden; Over calvinisme en revolutie in de achttiende eeuw - pagina 16

III A N T I T H E S E E N

OVEREENSTEMMING

D o m i n e e S c h a r p zal m e t z i j n h i e r b o v e n a a n g e h a a l d e o p m e r k i n g over de o v e r w e g e n d niet-gereformeerde a c h t e r g r o n d v a n de vrijcorp o r i s t e n o v e r i g e n s geen r e k e n k u n d i g m a a r een i n h o u d e l i j k oordeel gegeven h e b b e n . H i j k l e e d d e d i e vaker i n c i j f e r m a t i g e s t i j l b l o e m pjes i n : T e l t i n u w e g e d a c h t e n i n a l l e steden de eerste hoofden

e n aan-

voerders der ( P a t r i o t s e ) p a r t i j b i j n a m e n o p , en i k zal alles h e r r o e p e n , zo er drie o n d e r z i j n , d i e , i n d i e n zij eenig

geweten

h e b b e n , h a r t e l i j k z o u d e n h e b b e n d u r v e n zeggen o f o n d e r Eede v e r k l a r e n , d a t zij, v o o r z i c h zeiven, g e l o o f d e n de w a a r h e i d v a n alles w a t i n de p u b l i e k e k e r k e n deezer L a n d e n , de bepaalingen

der Dortsche

Vaderen

overeenkomstig

geleerd w o r d t . 4 9

Dordts-gereformeerd g e l o v e n en P a t r i o t t i s m e sloten e l k a a r d u s volgens S c h a r p u i t . E e n P a t r i o t s e p a r o d i e liet z i j n c o l l e g a

Petrus

H o f s t e d e hetzelfde zeggen i n een g e f i n g e e r d e l i j k r e d e o p de overleden O r a n g i s t i s c h e v o o r m a n ds. J . B a r u e t h . P a t r i o t t e n , d a t z i j n h u i c h e l a a r s , G o d v e r z a a k e r s , A t h e ï s t e n , S o c i n i a n e n e n meer z u l k s l a g v a n v o l k , d a t leeraard, d a t een m e n s c h een v r i j e n

inge-

s c h a a p e n ziel bezit, d a t h i j z i j n e v r i j h e i d m a g d o e n g e l d e n . ... M e n s c h e n , d i e de D e u g d als 't v o o r n a a m s t e p o i n c t i n d e n Godsd i e n s t stellen en v e r m e e n e n g o e d e w e r k e n te k u n n e n b e d r i j v e n , ... n a t u u r l i j k e m e n s c h e n , ten e e n e n m a a l o n v a t b a a r v o o r d i e m y s t i e k e b e v i n d i n g s k r a c h t , w a a r d o o r w i j a l l é é n o o r d e e l e n ... m e n s c h e n d i e s t o u t e l i j k beweeren, d a t m e n b u i t e n d e n

Her-

v o r m d e n godsdienst zoude k u n n e n zalig worden...50 I n deze c i t a t e n is d e t e g e n s t e l l i n g tussen gereformeerde o r t h o d o x i e en V e r l i c h t i n g o p s c h e r p gesteld. O m

algemene geldigheid

te

k u n n e n o p e i s e n zelfs al te scherp, n a a r later o n d e r z o e k heeft uitgewezen: v o o r een p r i n c i p i e e l en s t r i j d b a a r a t h e ï s m e b i j v o o r b e e l d b e s t o n d i n N e d e r l a n d f e i t e l i j k g e e n v o e d i n g s b o d e m . D e Nederl a n d s e V e r l i c h t i n g w a s g e m a t i g d en c h r i s t e l i j k : rede e n O p e n b a r i n g w e r d e n n i e t als tegengesteld m a a r als e l k a a r

bevestigend

b e s c h o u w d . ' ' 1 H e t is d u s n i e t zo v e r w o n d e r l i j k d a t o n d e r de geschilp u n t e n tussen o r t h o d o x i e en V e r l i c h t i n g h i e r b o v e n het d e ï s m e n i e t g e n o e m d w o r d t . I n d e v o r m v a n de zuivere n a t u u r l i j k e g o d s d i e n s t , d i e d e b r o n n e n v a n m o r a a l en g o d s k e n n i s i n de r a t i o n e e l k e n b a r e s c h e p p i n g zoekt en G o d s h a n d e l e n tot d e g r o n d l e g g i n g d a a r v a n b e p e r k t (het z o g e n a a m d e ' h o r l o g e m a k e r s g e l o o f ' ) l i j k t brede afwijz i n g d a a r v a n de N e d e r l a n d s e V e r l i c h t i n g g e k e n m e r k t te h e b b e n . Niet alleen G . J . N a h u y s in zijn Leidse academische rede over de nadelen

van een verfijnd

heidendom,

onder

Inwijdingsde chris-

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen