linkshandig schrijven

Inleiding

Op vrijwel alle scholen krijgen kinderen met een sterke voorkeur voor de linkerhand wèl toestemming om links te schrijven, maar er wordt hun niet geleerd hóe. Vaak valt een linkshandige op door de vreemde manier van schrijven. Daardoor heeft men de neiging, op grond van de stuntelige linkshandigen die men gezien heeft, te generaliseren, en er vanuit te gaan dat stunteligheid het kenmerk is van linkshandigen.

De meeste linkshandigen echter kunnen, als je ze de tijd geeft, netjes schrijven. Het meest voorkomende probleem is dat ze vaak niet snel genoeg kunnen schrijven om aan de alledaagse eisen te kunnen voldoen. Dit lage tempo is echter niet een noodzakelijk kenmerk van links schrijven, maar een gevolg van het ontbreken van goede begeleiding. Omdat de linkshandige geen alternatief wordt aangeboden (maar alleen de rechtshandige) kiest hij /zij zelf een manier die gekenmerkt wordt door een geforceerde houding van de arm, een gewrongen houding van het hele lichaam en het krampachtig vast houden van de pen, hetgeen resulteert in een slecht handschrift.

Onderzoek

Het is nog niet zo heel lang geleden dat men linkshandigen eenvoudig dwong tot rechts schrijven.

Dat bij deze tegennatuurlijke dwang de kans bestond op psychische schade werd wel vaak vernomen, maar men had geen methode voor hen. Wanneer het rechts schrijven in het geheel niet lukte liet men ze tobben met de linkerhand, en iedere leerling moest zijn eigen weg zoeken. De samensteller van de (enige) methode 'Links': Dr. J. Altera, heeft eens een onderzoek gehouden op enkele basisscholen.

De linkshandige kinderen van de klassen 2 t/m 6 werden tezamen in één lokaal gezet. Dat waren er 12 tot 20 per school.

Zo'n klas bood een jammerlijke aanblik zodra ze gingen schrijven. Men stond versteld van vreemde en wonderlijke schrijfhoudingen. Veel voorkomende afwijkingen waren:

Het potlood of de pen veel te laag vasthouden (dan beheerste men het schrijfgereedschap gemakkelijker)

- Het hoofd diep voorovergebogen (dan kan men beter achter de linker schrijfhand kijken, wat men doet)

- De schrijfarm naar buiten omgerold, zodat de bovenkant van de vingerknokkels op de tafel komen te rusten (dan kan men de neerhalen beter schuin naar zich toe trekken), zie fig. 1

- Met de arm opzij tegen het lichaam gedrukt, zie fig. 3

- Schrijven naar het lichaam toe, zie fig. 2

Deze houdingen zijn zo algemeen dat veel onderwijsgevenden die zelfs beschouwen als de normale manier om met de linkerhand ie schrijven. Deze houdingen zijn echter verre van normaal en hoe ze ontstaan is gemakkelijk te verklaren:

Van enige leiding is geen sprake. Zij moeten zelf hun weg zoeken en die zoeken ze verkeerd, omdat ze het voorbeeld trachten te benaderen, dat voor de rechtsen bestemd is. - , .; .

Men moet niet vragen welk een spanning het bij de leerling opwekt om enigszins bij te blijven met dit strompelschrift. Het schrijf-tempo blijft te laag, en vaneen vlotte, geautomatiseerde bewegingismaarweinigsprake. Bij het overzien van een gehele klas linksen kwamen deze verschijnselen veel duidelijker uit dan bij de enkelingen in een klas rechtsen.

Vormen van linkshandigheid

De kans dat iemand linkshandig wordt is groter als er in z'n familie linkshandigen voorkomen. Linkshandigheid komt vaker voor bij jongens dan bij meisjes. Linksheid komt in verschillende vormen en graden voor. Sommige mensen zijn rechts met de handen, maar links met de benen. Anderen hebben wel een voorkeur om met de linkerhand te tekenen, maar kunnen ook rechts schrijven. Men noemt dit Ambidextrie (tweehandig). Bij uitgesproken linkshandige kinderen blijkt deze aanleg al in het 2e levensjaar. Veel moeilijker is het beoordelen van de 4 tot 6-jarige kleuter die nog beidehandig is. (Bij de meeste kinderen komt het tot stand voor ze naarde lagere school gaan.)

Men spreekt dan van een 'voorkeurshand', dat is de hand waarmee een bezigheid als tekenen of knippen begonnen wordt, en wanneer deze hand vermoeid raakt schakelt het beidehandig kind over op de andere hand. Nu is het van het grootste belang het gebruik van de 'voorkeurshand' te stimuleren. Als het kind omstreeks het 6e jaar aan het schrijven toe is, mag dan ook alleen met de "voorkeurshand" geschreven worden.

Bij vermoeid raken dus ophouden met het schrijven en niet doorgaan met de andere hand.

Een matige dwang gedurende een niette lange tijd kan geen kwaad. Het is in het belang van de kinderen die rechts kunnen schrijven, dat dan ook te doen langs lijnen van geleidelijkheid.

We zien dan dat het bij sommigen heel goed mogelijk is rechts te leren schrijven. Daarom is het onjuist, wanneer men kinderen, die psychofysisch nog niet tot rijping zijn gekomen, een vaste keuze laat doen en direct links laat schrijven.

Vaststelling

De volgende oefeningen en trucjes kunnen dienst doen om vast te stellen of een kind linkshandig is en welke mate:

a. deur openen en/of sluiten b. schoolbord uitvegen c. kralen rijgen d. iets aan/oppakken d. knippen - bal werpen - touwtrekken - steppen e. hantering van het eetgerei, de tandenborstel enz.

Bij de komst van een klas kleintjes op de basisschool moet men zich in de eerste dagen al vergewissen hoeveel linkshandigen erbij zijn. Door kontakt op te nemen met de ouders en de kleuterleidster zou eventueel kunnen blijken of de linkshandigheid is aangeboren of aangeleerd. Linkshandigheid is een verschijnsel dat men niet te licht mag opvatten, en in alle gevallen waarin men twijfelt zal de hulp vaneen deskundige moeten worden ingeroepen (b.v. de schoolarts).

Neurotische verschijnselen kunnen gepaard gaan met linkshandigheid, maar het is volkomen ongepast te menen dat ze er uit voort komen. Ook lijken intellektuele wanprestaties samen te gaan met linkshandigheid, doch meer dan schijn is dat meestal niet. Onder debiele kinderen is het percentage linkshandigen hoger dan onder normale. Daar staat weer tegenover dat hoogbegaafden vaak ook linkshandig zijn.

Wat in ieder geval vaststaat is, dat linkshandigheid een kwestie is van de totale bouw en ontwikkeling van het lichaam en speciaal van de hersenen. Ongestraft de aanleg van een kind verbreken is niet mogelijk, daarom mag een uitgesproken linkshandig kind nooit gedwongen worden tot rechtshandig schrijven.

Ga dus niet tegen de natuur van een kind in. daar gedwongen omschakeling in het ergste geval psychische stoornissen en zelfs stotteren ten gevolge kan hebben.

Het spraak- en schrijfcentrum in de hersenen staan nauw met elkaar in verband. Een spraaklerares vertelde eens dat veel van haar patiënten linkshandige kinderen waren, die op school gedwongen werden rechts te schrijven.

Nu zijn er veel gevallen bekend van linkshandigen die, zonder nadelige gevolgen te hebben ondervonden, behoorlijk rechts hebben leren schrijven. Maar bij kinderen met weinig tolerantie, kan de schrijfdwang een sterke uitwerking hebben op de zwakste schakel van het lichaam, b.v. stotteren, bedplassen, scheelzien. enz.

Dankzij modern hersenonderzoek is gebleken dat rechts- en linkshandigheid grotendeels anatomisch en fysiologisch zijn bepaald. Ditbetekentdat, wanneer de linkerhersenhelft sterker is ontwikkeld dan de rechterhelft, de rechter lichaamshelft motorisch wordt geënerveerd vanuit de linkerhersenhelft.

De rechterhelft van het lichaam is dan de leidende, de linkerhelft de geleide. Linkshandigheid is vastgelegd in en wordt veroorzaakt door de overwegend sterkere ontwikkeling van de rechterhersenhelft.

Begeleiding

De schrijfhandeling is dermate gecompliceerd dat wij niet kunnen volstaan met het kind onder druk te zetten met het veel beproefde: 'als je maar wilt, kan je wel netjes schrijven'.

We zullen daarentegen het schrijfproces op de voet moeten volgen om te zien waar de stoornis optreedt.

Op dit moment schrijft een op de tien kinderen links. Dit percentage is niet te bagatelliseren. Daarom zal het linkshandige kind evenveel aandacht moeten krijgen als het rechtshandige kind. Wat betreft de begeleiding van linkshandig schrijvenden schreef iemand eens het volgende:

'Ik heb leerkrachten de klas rond zien gaan; terwijl ze rechtshandige leerlingen wezen op papierligging, penhantering en lichaamshouding, lieten ze de linkshandigen deze dingen helemaal alleen ontdekken. In feite hebben zij méér hulp nodig, niet minder, want zij hebben de moeilijke taak met de linkerhand een schriftsoort te produceren dat is ontwikkeld voor de rechter...'

Hier is dan ook zo noodzakelijk dat de rechts schrijvende leerkracht eerst een proef neemt door zelf links te schrijven. Zij/hij zal daardoor minder vreemd staan tegenover het linkse kind en mede daaraan de overtuigingen overredingskracht ontlenen bij de extra hulp, waaraan het links kind zo'n behoefte heeft. M.a.w. leer zelf linkshandig schrijven om de verbluffende eenvoud van de oplossing te laten zien.

Het is namelijk de kunst van opvoeden en opleiden te kunnen'kruipen in de huid van een ander'.

Lichaamshouding/bladligging

Enorm belangrijk voor het probleemloos schrijven zowel voor rechts- als voor linkshandigen is de juiste lichaamshouding, penhantering en bladligging.

Een goede schrijfhouding moet van het begin af aan opzettelijk worden aangeleerd. Hier geldt: jong geleerd, oud gedaan. De leerkracht moet radicaal de regel stellen: goed zitten. . . of niet schrijven. In de hogere klassen zal men daarvan de vruchten plukken.

Een goede zithouding voor rechtsen en linksen is de volgende: a. Voeten naast elkaar op de grond (hier blijkt de noodzaak van een juiste tafelhoogte). Het recht zitten voorkomt stremmingen in de bloedsomloop. (Het slapen van voet of been)

b. De romp slechts licht voorovergebogen, zodat de afstand van de ogen tot het schrijfvlak ± 30 cm is. Dit is de normale afstand van scherpzien.

o. De schouderlijn evenwijdig aan de tafelrand. Scheef zitten is op den duur nadelig. (Vergroeiingen)

d. De borst vrij van de tafelrand.

De voortbeweging van de rechter schrijfhand geschiedt doordat de onderarm schuin omhoog naar rechts zwenkt. De schrijflijn is dan de koorde van de boog welke beschreven wordt, (zie fig. 4)

De linker schrijfhand beweegt zich schuin omlaag naar rechts.

Het papier maakt een hoek van ± 30" met de tafelrand. Bij'schuinschriff zwaait de arm, dit in tegenstelling tot rechtopschrift waarbij de arm verplaatst moet worden, hetgeen meer tijd in beslag neemt.

Pen en penhantering

Bij het schrijven met de linkerhand is het noodzakelijk de pen of het potlood zo'n drie a vier cm van de punt af vast te pakken, zodat de hand laagblijften de romp van de letters helemaal vrij laat, zodat het kind kan zien wat het schrijft. Deze manier van vasthouden voorkomt ook dat het vlekken maakt in het geschrevene. Dit is iets waar het rechtshandige kind niet bang voor hoeft te zijn, omdat zijn hand zich inde regel naast het geschrevene bevindt.

Een andere voorzorgsmaatregel die bij een linkshandig kind beslist noodzakelijk is, is dat men erop let dat het de pen of het potlood niet te stijf t^ vasthoudt. Dit is een veel voorkomende fout bij alle kinderen die beginnen / met schrijven; maar meestal wordt de / greep losser naarmate het schrijven '' vooruit gaat. Veel linkshandigen, ook volwassenen, klemmen hun pen echter ^ vast als 'n bankschroef en zetten veel kracht achter hun schrijfpogingen.

Een slechte (niet soepel schrijvende) balpen zal potentiële remmingen van de schrij fvaardigheid meebrengen. Ook een pen met een scherpe punt moet te allen tijde vermeden worden.

Er is eigenlijk maar één goed schrijfmiddel, n.l. de vulpen, met een ronde punt. Vaak wordt zo'n pen te laag vastgehouden zodat de vingers onder de inkt komen.

Bij de begeleiding komt het uiteindelijk toch aan op de vrouw/ man voor de klas. Zij die hulp verlenen, vormen het hart van de zaak. Het kind is in de goede leersituatie wei-willend en het kan dikwijls veel meer dan wordt vermoed!

Wanneer de leerkracht niet volledig deskundig is inzake zijn schrijfdidaktiek zullen veel kinderen, meer dan men verwacht, het slachtoffer worden. De waarneming daarvan valt óf nog net in de hoogste klassen Van de basisschool öf daarbuiten.

De plaats

De plaats van het kind in het lokaal zal bepaald moeten worden door de lichtinval van rechts en de ruimte die het kind links van zich moet hebben om vrij en onbelemmerd te kunnen schrijven.

Bij gebruik van 2-persoons schoolbanken/tafels vestigen we er de aandacht op dat het linksschrijvende kind altijd in de linkerhelft moet zitten.

Worden al deze voorwaarden in acht genomen, dan komt het linkshandige kind in dezelfde conditie als het rechte en behoef t het niet langer de mindere te zijn. Het zal de schrijfbeweging steeds meer als een natuurlijke en prettige uiting ervaren.

Een bladzij uit de 'Schetsboeken' van Leonardo da Vinci, die zijn gebruik van spiegelschrift illustreert

De linkshandige leerkracht

Wanneer de leerkracht zelf linkshandig is dan zal hij of zij kunnen 'kruipen in de huid van de rechtse".

Niet dat hij feilloos rechts moet kunnen schrijven, maar b.v. bij de behandeling voor het aanleren van een nieuwe letter zal hij die ene letter rechts moeten kunnen voordoen op bord of op de tafel/bank. Want alleen een goed voorbeeld doet goed volgen.

Een rechtshandig kind moet een rechtshandig voorbeeld zien. Dit laatste geldt dan ook weer voor alle rechtshandige leerkrachten t.a.v. het linkshandige kind.

Spiegelschrift

Met spiegelschrift wordt het schrift bedoeld dat leesbaar is als je het voor de spiegel houdt. Het is gebleken dat sommige mensen heel gemakkelijk in spiegelschrift kunnen schrijven zonder vooraf te oefenen. Spiegelschrift wordt bijna altijd door linkshandigen of in elk geval met de linkerhand gemaakt.

In de beginsfase levert spiegelschrift bij een juiste aanpak geen grote problemen op. De onderwijsgevende moet weten dat de neiging hiertoe in aanleg aanwezig kan zijn bij een linkshandig kind en vooral als het bij het leren meer motorisch dan visueel is ingesteld. Spiegelschrift loopt in linkse richting en het startpunt is dus aan de rechterkant van de bladzijde. Een hulpmiddeltje om spiegelschrift tegen te gaan is het aangeven van een startpunt aan de linkerkant van het papier, bijvoorbeeld met een kruisje. Als het kind dan toch nog spiegelschrift blijft schrijven kun je hem/haar naar een voorbeeld laten schrijven totdat er een rechtsgerichtheid is ontstaan.

Ook het overtrekken van de letter kan helpen als daarbij een beginpunt wordt aangegeven en er wordt benadrukt dat ook het zien kan helpen bij het volgen van de goede richting.

Er is niets normaals aan de ene schrijfrichting of abnormaals aan de andere. In bepaalde landen is het zelfs gebruik om van rechts naar links te schrijven. Toch is het zo dat sommige mensen meer moeite hebben dan de andere om aan de rechtse richting van het westerse schrift te wennen.

Men hoeft zich geen zorgen te maken wanneer een linkshandig kind in de fase van het aanvankelijk schrijven spiegelschrift schrijft. Alleen wanneer het bij een ouder kind de enige of belangrijkste schrijfwijze blijft kun je gaan denken aan zwakzinnigheid. Het gaat dan meestal samen met

linkshandigheid, zenuwachtigheid of onoplettendheid. Het is evenwel erg belangrijk dat spiegelschrift niet bij voorbaat beschouwd wordt als een teken van achterlijkheid.

Ouders en onderwijsgevenden die vanuit zo'n houding kinderen benaderen kunnen bij die kinderen emoties teweegbrengen die juist bevorderlijk zijn voor het produceren van spiegelschrift.

Daarbij kan er ook een negatieve houding bij de kinderen ontwikkeld worden tegenover alles wat met de school te maken heeft. En dat is toch wel het laatste wat we willen!

M. Natzijl

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen