Het examenvak maatschappijleer in het voortgezet onderwijs

Examenvak

U hebt het al in de l< rant kunnen lezen. Maatschappijleer wordt met ingang van 1 augustus 1990 een regulier examenvak. In dit artikel wil ik kort ingaan op de stand van zaken om daarna uitgebreider stil te staan bij een uitgave van de vrijgemaakten voor het examenonderwerp maatschappijleer.

Programma maatschappijleer CE.

Momenteel wordt er door de Structuurcommissie Eindexamen Maatschappijleer' en het Ministerie van Onderwijs en Wetenschappen hard gewerkt aan het definitieve examenprogramma Maatschappijleer met de daarbij horende leerstofomschrijvingen. Wanneer na de vakantie op een aantal scholen (naast de experimenteerscholen die al examens kennen vanaf 1987) begonnen wordt met

de examenklassen maatschappijleer, is het natuurlijk noodzakelijk hiervoor een goed programma te hebben. Welnu, hieraan wordt de laatste hand gelegd. Reeds eerder was bekend dat de examenthema's gekozen worden uit de volgende zes themavelden: opvoeding en vorming, woon- en leefmilieu, staat en maatschappij, arbeid en vrije tijd, technologie en samenleving en internationale verhoudingen. Op het centraal schriftelijk eindexamen komen voor het voortgezet ondenwijs per jaar drie thema's aan de orde. In het hier onderstaande schema^ kunt u zien welke thema's reeds aan bod gekomen zijn en welke nog aan de beurt zullen komen:

1987 1988 1989 1990 1991 1992 lbo / mavo media politiek media politiek media/krant politiek arbeid media/krant politiek arbeid politiek arbeid criminal politiek arbeid criminal havo media politiek arbeid media politiek arbeid media politiek arbeid media politiek ontwiksam politiek ontwiksam criminal vwo media politiek arbeid media politiek arbeid media politiek arbeid media politiek infotechn politiek infotechn ontwiksam

Zoals u hebt kunnen lezen in het schema, is het de bedoeling dat er na 1990 elk jaar een nieuw thema opgevoerd wordt (behalve voor de M.A.V.O.), naast de twee "oude" van het vorige jaar.

Schoolonderzoek

Op het schoolonderzoek moeten andere thema's uit de overige thema-velden geëxamineerd worden. Samenvattend kan gezegd worden dat door de structuurcommissie en anderen veel werk verzet is om maatschappijleer uit te laten groeien tot een volwaardig examenvak. Deze taak werd bovendien verzwaard doordat het examenexperiment-maatschappijleer vroegtijdig omgezet werd in de beslissing om het vak voor alle scholen voor voortgezet onderwijs tot een regulier examenvak te verheffen.

Het komend schooljaar zal op de meeste scholen gebruikt worden voor de besluitvorming betreffende het aanbieden van de keuzemogelijkheid in (het voorjaar van) 1991. In het schooljaar 1991/ 1992 zal dan voor het eerst, volgens de

venwachting, op grote schaal ondenwijs aan examenkandidaten maatschappijleer plaatsvinden. Ook binnen het reformatorisch voortgezet onderwijs is de discussie over het examenvak maatschappijleer losgebrand. Namens de werkgroep-maatschappijleer van de G.O.L.V. verscheen een beleidsnotitie waarin gepleit werd voor invoering van maatschappijleer als examenvak^.

Gereformeerd-vrijgemaakt onderwijs en maatschappijleer

De aanvaarding van maatschappijleer heeft binnen het gereformeerd-vrijgemaakt onderwijsveld nooit tot grote problemen geleid." Integendeel. Reeds in 1972 toen maatschappijleer voor het eerst in het voortgezet ondenwijs gegeven werd, zag een eigen werkgroep docenten maatschappijleer het licht. Sinds die tijd hebben we heel wat van onze vrijgemaakte confraters op dit gebied kunnen horen en zien. Met dat typische vrijgemaakte elan werden de zaken aangepakt. Eigen leerplannen, een leerboek en andere publicaties dienden als munitie om de jeugd te wapenen. Al in 1984, voordat landelijk besloten was tot het examenexperiment, kwam men binnen eigen kring tot het besluit maatschappijleerexamens in te voeren. Zo deden vorig jaar 714 leerlingen met deze examens mee. Vanzelfsprekend betekende dit een enorme investering in arbeid en kapitaal. Zo zijn er eindtermen, handleidingen voor de docenten, katernen voor de leerlingen en examen-opgaven ontwikkeld. Toch geen geringe opgave. Behalve voor de docenten en andere deskundigen betekent het examen ook een extra belasting voor de kandidaten: maatschappijleer was en is voor hen geen keuze-, maar een verplicht (extra) examenvak.

Vanaf het begin heeft het gereformeerd-vrijgemaakte onderwijs gestreefd naar een officiële status van deze experimentele examens naar richting. Hieraan is tot op heden nog niet

voldaan. Momenteel worden de krachten verdubbeld om deze status alsnog te verkrijgen. Naar verluidt zou het politieke klimaat thans meer dan ooit gunstig zijn voor het verkrijgen van de vrijheid voor eigen examens (maatschappijleer).

Katern Mens en Werk

Eén van de laatste pennevruchten uit de gereformeerde ondenwijswereld betreffende maatschappijleer is de katern "Mens en Werk". Dit katern is - aldus het Woord Vooraf - een coproductie van het Gereformeerd Maatschappelijk Verbond en het Gereformeerd Pedagogisch Centrum. Het katern "Mens en Werk" is geschreven door drs. L. Bezemer, mw. Y. Stevens-Roorda en dhr. J. Westert, en verscheen in december 1989. De 56 pagina's tellende katern kost f. 12, 00 bij Individuele afname en f. 7, 50 bij collectieve afname.

Het boekje is gemaakt voor het M.A.V.O.-examen maatschappijleer. Dat het voor het M.A.V.O. bedoeld is staat nergens vermeld, maar leid ik zelf (hopelijk niet ten onrechte) uit het boekje af.

Het examenondenwerp "Mens en Werk" is gerelateerd aan het themaveld "arbeid en vrije tijd", dat zowel in 1991, als in 1992 voor het M.A.V.O.-examen genoteerd staat. Om maar gelijk met de deur in huis te vallen: ik heb voor dit boekje veel waardering. De uitgave is keurig verzorgd, bevat veel functionele illustraties en schema's, en is prettig leesbaar geschreven. In twaalf hoofdstukken komen de basisbegrippen voor dit thema allemaal aan de orde. Het geheel wordt afgesloten met een begrippenlijst en een literatuurlijst. Aan alles is te merken dat dit stukje werk met overtuiging geschreven is. Het boekje is in alles het tegendeel van een flodder.

Vragen

Of ik dan helemaal geen kritiek heb? Jazeker, Eerst een paar didactische vragen. De verwerkingsopdrachten voor de leerlingen staan midden in de tekst. Persoonlijk vind ik het overzichtelijker om deze opdrachten aan het einde van elk hoofdstuk te plaatsen. Wat voor mij echter zwaarder weegt is, dat er zo weinig reproductieve vragen gesteld worden. Slechts enkele. Juist M.A.V.O.-leerlingen vinden bevrediging in het reproduceren van

opgedane kennis. Bovendien kunnen de leerlingen dan zelfstandig de meeste van deze vragen maken, zonder de voortdurende assistentie van de leerkracht.

Een sterk punt daarentegen is de nadruk op de Bijbelse onderbouwing van een aantal standpunten, waarnaar bij veel opdrachten gevraagd wordt. Overigens zijn dit meestal vragen van een behoorlijk pittig niveau. Bijvoorbeeld: "Kun je de cultuuropdracht uit de eerste hoofdstukken van Genesis bij de positie van de vrouw betrekken? ". "Het CNV is er voor mensen, die zich bij het bepalen van hun uitgangspunten willen laten leiden door een evangelische grondhouding. Wat vind je van deze formulering? " En zo meer.

Wezenlijker zijn mijn vragen en opmerkingen vanuit een principiële invalshoek. Uit alles blijkt dat we hier met een echt vrijgemaakt produkt van doen hebben. Zo wordt de leerling als kind van de Here gezien (Woord Vooraf) en krijgt elke leerling een plaats in Gods koninkrijk geschonken (biz. 6). Onlosmakelijk hiermee verbonden is het cultuuroptimisme. Alle menselijk werk wordt gezien als dankbaarheidswerk dat we mogen verrichten uit dank

voor Christus' verlossing. De notie dat we om der zonden wil met smart al de dagen van ons leven van de aarde eten, komen we in deze visie nauwelijks tegen. Dat de realiteit van de zonde alle arbeid en arbeidsverhoudingen mede bepaalt, is een bijbels uitgangspunt.

Exclusivisme

Verder komen we in deze katern het vrijgemaakte exclusivisme ook weer tegen. Hiermee bedoel ik dat het er wel op lijkt alsof er over deze thematiek door andere christenen buiten de eigen kring nog nooit nagedacht is. Dat men een definitie over arbeid aan prof. J. Douma ontleent begrijp ik, waarom bij het hoofdstuk over politiek en arbeid alleen maar het CDA, de PvdA, de VVD en het GPV aan het woord komen, begrijp ik al minder, maar waarom in de literatuurlijst uitsluitend vrijgemaakte publicaties genoemd worden, begrijp ik helemaal niet. De tegenwerping dat dit boekje

toch alleen maar voor eigen kring bestemd is, ontlokt mij dan de vraag, waarom men hiermee (evenals met zo veel andere publicaties) dan zo nadrukkelijk naar buiten treedt, zelfs tot in "neutrale" bladen als "Politiek en Sociale Vorming" toe.

Ten slotte. Het mag duidelijk zijn dat er naast principiële verschillen veel overeenkomsten zijn. Hopelijk leren de reformatorische scholen en de gereformeerd-vrijgemaakte scholen van eikaars publicaties. In verband hiermee wil ik aan het einde van dit artikel een concrete wens uitspreken. Namelijk dat de reformatorische scholen voor voortgezet onderwijs het ijveren van de vrijgemaakte scholen om van maatschappijleer een examenvak te maken over zullen nemen. Het vak en de leerlingen zijn het waard!

Drs. A.A. v.d. Schans.

Noten

1. Deze commissie Is door de staatssecretaris mevr. drs. N.J. Ginjaar-Maas in 1985 ingesteld met als belangrijkste taken het selecteren van eindexamenthema's en het omschrijven van de leerstof, gedifferentieerd naar de verschillende schooltypen.

2. Overgenomen uit "De examens Maatschappijleer", CITO J.A. Wessels, 5 oktober 1989. 3. M. Sinke, Politieke vorming en het eindexamen maatschappijleer, in D.R.S.; jrg. 18, no. 4, biz. 226- 227.

Zie ook het artikel van H.A. van Zetten: "Wordt maatschappijleer eindexamenvak in het reformatorisch voortgezet onderwijs? " D.R.S., jrg. 17, no. 9, bIz. 490-496.

risch voortgezet onderwijs? " D.R.S., jrg. 17, no. 9, bIz. 490-496. 4. W. ter Veen, Een gereformeerd experiment, in "Politieke en Sociale Vorming", jrg. 21, no. 3, bIz. 14-16.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen