Werken in het speciaal onderwijs: meer dan een uitdaging?!

Speciaal onderwijs

Ook het speciaal onderwijs staat in de branding van een woelige tijd in onderwijsland. De MLK en LOM denl< en mee in tiet Weer Samen Naar Sctiool Proces; de ZML-afdeling krijgt alles te maken met de "Rugzak" van staatssecretaris Netelenbos en de VSO-MLK krijgt binnen afzienbare tijd een andere status. Het Voortgezet onderwijs en tiet VSO-onden«ijs zoeken immers wegen om gezamenlijk inhoud te gaan geven aan de praktijkschool. Veel is in beweging en veel is nog onzeker, maar de contouren van een en ander tekenen zich evenwel steeds helderder at.

Door al deze veranderingen bestaat het gevaar, dat vergeten wordt dat er binnen het speciaal onderwijs kinderen zijn die extra zorg behoeven. Geen kind zit daar zonder reden; dat zal voor iedereen duidelijk zijn. En wat is het een opgave voor een leerkracht om precies in kaart te brengen waarom een kind op de school voor speciaal onderwijs binnenkomt. Zijn het "slechts" didactische problemen of liggen er dieper liggende oorzaken waarom een kind niet meekan of zelfs niet meewil? Waarom heeft juist dit kind zo'n agressieve uiting van z'n onvermogen en waarom is dat kind een muurbloempje?

Hoe komt het toch dat de sociaal-emotionele ontwikkeling compleet stagneert? En moeiteloos is de rij van dit soort vragen langer te maken! Vragen die intensief worden gesteld op onze leerlingbesprekingen, op de ouderbezoeken en als collega's onder elkaar. Vragen die dringen om een passend antwoord om daarvanuit "onden/vijs op maat" te kunnen geven. Dat maakt het speciaal onderwijs zo boeiend; wellicht ook wel vermoeiend...

Waarom toch?

Tijdens de vergaderingen van de directies speciaal ondenwijs is meerdere keren de vraag aan de orde gesteld: hoe komt het toch, dat er zo weinig mensen solliciteren naar onze tak van onderwijs? Is er in den lande een beeld ontstaan van: dit ondenwijs is zo zwaar, dat alleen de stoottroepen van het onderwijs deze taak aankunnen? Wordt de positie van het speciaal onderwijs als een ondergaand schip ervaren? Stralen we als collega's het beeld uit van afgematte en dolgedraaide mensen? Vertellen we teveel, dat "onze" kinderen ook wel eens heel lastig kunnen zijn? We kwamen er met elkaar niet uit.

Natuurlijk, speciaal onderwijs vraagt speciale zorg ten behoeve van kinderen met een speciale ondenwijsbehoefte. Speciaal ondenwijs vraagt een volledige inzet, vraagt liefde, geduld en vraagt de bereidheid om de kwaliteit van het ondenwijs te willen ontwikkelen en te bewaken. Het lesgeven op een school voor speciaal onderwijs vraagt een flexibele instelling, creatief vermogen en ondenwijskundige vaardigheden moeten gekoppeld worden aan het opereren als pedagoog. Er dient een volledige bereidheid te zijn om samen te werken en gezamenlijk verantwoordelijkheid te dragen. En inderdaad, nascholing is niet alleen een recht, maar ook een plicht. Maar laten we eerlijk zijn: deze zaken gelden toch ook het basisonderwijs?

De meester aan liet woord

Ruim twee jaar is meester A. Bijkerk aan onze school verbonden. Na jarenlang in Genemuiden op de basisschool te hebben gewerkt maakte hij de overstap naar het speciaal onderwijs. Binnen de afdeling MLK heeft hij nu enkele jaren ervaring opgedaan. We stelden

hem enkele vragen om te weten te komen hoe hij de overstap heeft ervaren.

Had je al langer het plan om in het speciaal ondenvijs te gaan werken?

"Inderdaad. Tijdens mijn PABO-studie heb ik daar al voor het eerst over nagedacht. Toen ik enkele jaren geleden, tijdens het laatste jaar van mijn PABOstudie met de studie MO-A pedagogiek begon, heb ik als specialisatie speciale pedagogiek gekozen. Ook in m'n afstudeeropdracht heb ik toen wat meer verdiept in de speciale pedagogiek. Langzamerhand is zodoende mijn belangstelling voor het speciaal onderwijs gegroeid. Net na het behalen van m'n PABO-diploma heb ik ook gesolliciteerd naar een vacature in het s.o. Achteraf zeg je: het is maar goed dat het anders is gelopen en ik eerst ervaring in het basisonderwijs op heb kunnen doen. Gedurende de jaren dat ik op de basisschool werkte, voelde ik steeds meer voor het MLK-onderwijs. Maar ik had echt geen idee wanneer ik die overstap zou maken. Pas toen er een advertentie stond, waarin zo nadrukkelijk een beroep gedaan werd op mensen die kinderen wilde helpen, die speciale zorg nodig hebben heb ik de stap genomen om te gaan solliciteren".

Wat was je motivatie om in het speciaal ondenvijs te gaan werken?

"Juist het geven van hulp aan kinderen die problemen ondervinden bij het leren trok me bijzonder aan. In de praktijk zie je het nu nog veel duidelijker, dat het een van de fijne kanten van ons beroep is om kinderen weer zelfvertrouwen te geven, om ze te helpen en te begeleiden in hun sociaal-emotionele ontwikkeling. Daarnaast vond ik het fijn om kinderen te begeleiden in het leerproces. Juist daarin probeer je er ook aan te werken dat een kind weer een positief zelfbeeld krijgt. Niet dat dat altijd zo'n gemakkelijke taak is ...

Daarnaast lag mijn interesse ook bij de didactiek en de vraag boeide me hoe je de leerstof anders aan kunt bieden om zodoende kinderen verder te kunnen helpen".

Nu je twee jaar in het speciaal onderwijs werkzaam bent, kun je misschien aangeven wat het meest opvallende verschil is met het werken in het basisonderwijs?

"Het grootste verschil ligt in de kinderen waarmee je mag werken. MLK-kinderen zijn duidelijk anders dan kinderen op de basisschool. Je weet daar een en ander van vanuit je opleiding en vanuit boeken, maar in de praktijk ervaar je dat onze kinderen inderdaad anders zijn in hun hele kind-zijn! Onze kinderen zijn echt niet alleen beperkt in hun leermogelijkheden. Onze kinderen gedragen zich metterdaad anders! Gedragsproblemen komen bij onze kinderen meer voor, omdat zij lang niet altijd de consequenties van hun gedrag overzien en omdat zij niet altijd hun drift en emoties kunnen beheersen zoals andere kinderen.

Een groot verschil met het werken in het basisonderwijs is ook dat onze kinderen net na de overplaatsing naar het speciaal onderwijs heel faalangstig kunnen zijn. Het is dan heel belangrijk om juist deze kinderen weer het vertrouwen in eigen kunnen te geven".

Hoe kijkje nu tegen die twee jaar speciaal ondeoA/ijs aan? Wat vond je de moeilijkste ervaring?

"Ik ben nog steeds blij dat ik twee jaar geleden voor deze vorm van ondenwijs heb gekozen, 'k Heb er beslist geen spijt van! Het klimaat op onze school, waarbij het niet in de eerste plaats gaat om het leeraspect, maar om het hele kind, spreekt me bijzonder aan. Binnen onze school wordt veel de nadruk gelegd op de verantwoordelijkheid die je niet alleen als individuele leerkracht, maar vooral als team draagt. Dat waren niet alleen woorden tijdens het sollicitatiegesprek, maar er is in de praktijk ook alle ruimte om over alle moeilijke ervaringen te praten, waarbij je helemaal niet bang hoefde te zijn om jezelf zo kwetsbaar op te stellen. Iedereen komt namelijk van tijd tot tijd wel voor de dag met zijn of haar teleurstellingen in het werken met de kinderen.

Na het eerste jaar zie je meer en beter de vooruitgang in je didactisch en pedagogisch functioneren. Van alle ervaringen die je hebt opgedaan heb je veel mogen leren en dan ben je echt blij de keus voor het s.o te hebben gedaan.

Als ik terugkijk op de twee jaar dan is het echt niet altijd even gemakkelijk geweest. Het is goed dat ik tijdens m'n sollicitatie en ook in de gesprekken voorafgaand aan mijn sollicitatie daar voortdurend op gewezen ben. In zekere zin moet je als onderwijzer weer van voren af aan beginnen! Alles wat je als ondenwijzer allemaal denkt te weten is dan ineens weg! In de praktijk van het MLK-onderwijs blijkt dat je nog veel moet leren. Het is goed als je je dat ook realiseert.

In de eerste tijd vroeg ik mezelf wel eens af: wilde ik dit en is dit wat ik me voorstelde van het speciaal ondenwijs? Nu, na twee jaar mag ik toch zeggen, dat Ik het bijzonder naar m'n zin heb binnen het speciaal ondenwijs".

Is het volgens jou belangrijk om eerst onderwijservaring op te doen voor je gaat werken in het speciaal onderwijs?

"Het was voor mij in ieder geval wel belangrijk. Je weet dan uit ervaring hoe basisschoolkinderen zich gedragen en daarvanuit kun je beter met het probleemgedrag van onze kinderen omgaan. Het is goed iets van de normale ontwikkelingsgang te weten als je bezig bent met kinderen bij wie het leren niet vanzelf gaat".

Wanneer Is iemand geschikt om in het speciaal onderwijs te hiunnen werl< en?

"Het belangrijkste is de motivatie die je hebt om met moeilijl< lerende kinderen te willen werken. Als die motivatie er is, dan hoef je je echt niet te laten weerhouden door de vraag of jij nu wel de juiste capaciteiten hebt om dit werk te kunnen doen. De beoordeling daarvan heb ik ook maar overgelaten aan degenen die mijn proefles hebben gezien en met mij het sollicitatiegesprek hebben gevoerd.

Bovendien: in het speciaal onderwijs hoef je niet meteen een alles-kunner te zijn! In de praktijk van elke dag leer je heel veel; ook van de fouten die je maakt. En wat is het fijn dat je dagelijks de ondersteuning krijgt van collega's die meer ervaring hebben".

Geen alleskunner

Inderdaad, mensen die in het speciaal onderwijs (willen) gaan werken hoeven geen alles-kunners te zijn. Gelukkig niet, want wie zou er dan kunnen werken? 'k Ben er wel van overtuigd dat er geen "lesboeren" moeten werken, die alleen maar kundig zijn in hun didactisch handelen. Zeker, ook dat is nodig, maar uit het gesprek met A. Bijkerk blijkt, dat het pedagogisch handelen van zeer grote waarde is. In het pedagogisch handelen ben je als persoon veel meer zelf in het geding. Een didactisch plan bouw je rationeel op; in pedagogisch handelen ben je veel meer emotioneel betrokken. En emoties laten zich nu eenmaal moeilijker onder controle brengen dan rationele processen.

Een andere manier van uitleggen van de tafel van twee is bijvoorbeeld gemakkelijker te beoefenen dan een andere manier van omgaan met Roelof die "altijd" voor zijn beurt praat, "constant" beweegt en "voortdurend" een aanslag pleegt op je geduld.

Maar juist dat zorgdragen voor een goed pedagogisch handelen is een van de mooiste en boeiendste kanten van het onderwijs aan kinderen die speciale zorg behoeven. Natuurlijk, het kost tijd en energie om de goede pedagogische handelswijzen te zoeken, te vinden en in praktijk te brengen. Maar het is zeer verantwoord geïnvesteerde tijd! En wat is het dan rijk wanneer je merkt, dat kinderen weer meer zelfvertrouwen krijgen, weer vrolijker worden, meer "rechtop" door hun leventje kunnen gaan.

Voor allen die al eens hebben nagedacht over de vraag: zou het speciaal onderwijs niets voor me zijn? ... wijs ik nogmaals naar de titel boven dit artikel: speciaal onderwijs: meer dan een uitdaging! 'k Wil eindigen met een advies: houd de advertenties in de gaten. En ... alles-kunners moeten maar niet reageren...

W. Visser

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen