Ckv2: bedreiging of uitdaging?

Ckv, ckv2, ckv3?
De invoering van de tweede fase heeft in de bovenbouw van het HAVO en VWO voor stevige veranderingen gezorgd. Er verdwenen vakken, sommige vakken werden uitgekleed, maar ook ontstonden er nieuwe vakken zoals anw (algemene natuurwetenschappen) en ckv (culturele en kunstzinnige vorming).  Om het nog wat ingewikkelder te maken, is er bij ckv nog sprake van drie verschillende vakken: ckv1, ckv2 en ckv3.
Ckv1 is een vak waar elke leerling in de bovenbouw van het HAVO of VWO mee te maken krijgt. Het is een algemeen vak, dat houdt in dat elke leerling met dit vak kennismaakt, ongeacht welk profiel hij of zij doet. Ckv1 is een oriënterend vak, waarin de leerling kennis maakt met allerlei aspecten van kunst en cultuur. Het is vooral ook een belevingsvak, vandaar dat het ondernemen van culturele activiteiten door de leerlingen een verplicht onderdeel is.

Het profielvak ckv23
Alle leerlingen in de bovenbouw van het HAVO en VWO hebben een van de vier profielen  gekozen: natuur en techniek (NT), natuur en gezondheid (NG), economie en maatschappij (EM) of cultuur en maatschappij (CM). Bij elk profiel horen drie of vier verplichte profielvakken. Het omvangrijkste profielvak in het profiel cultuur en maatschappij is ckv23. Eigenlijk bestaat ckv23 uit twee componenten: het meer theoretisch gerichte vak ckv2 en het meer praktische vak ckv3. Van het vak ckv3 worden verschillende varianten aangeboden. De meeste scholen bieden ckv3bv (beeldende vorming) en ckv3mu (muziek) aan. Een beperkt aantal (niet-reformatorische) scholen biedt ook nog drama of dans als ckv3-vakken aan. Voor alle ckv3-varianten geldt dat de inhoud voor 1/3 uit vaktheorie bestaat en voor 2/3 vakpraktijk. Bij ckv3bv mag de leerling verwachten dat er onder meer getekend, geschilderd en ontworpen wordt, terwijl bij ckv3mu het vocaal en instrumentaal musiceren een grote rol speelt.

De onderwerpen van ckv2
Het examenprogramma van het vak ckv2 bestaat uit een zestal onderwerpen of cultuurperioden. Deze onderwerpen zijn:

• Cultuur van de kerk in de 11 t/m de 14e eeuw;
• Hofcultuur in de 16e en 17e eeuw;
• Burgerlijke cultuur van Nederland in de 17e eeuw;
• Cultuur van romantiek en realisme in de 19e eeuw;
• Cultuur van het moderne in de 1e helft van de 20e eeuw;
• Massacultuur in de 2e helft van de 20e eeuw.

De twee laatstgenoemde onderwerpen komen altijd aan de orde. Uit de eerste vier onderwerpen mag een VWO-leerling er nog drie verwachten en een HAVO-leerling slechts één. Dit verschil heeft te maken met het grotere aantal uren dat op het VWO voor ckv2 beschikbaar is.

Invalshoeken
Deze onderwerpen worden benaderd vanuit een aantal invalshoeken. Deze invalshoeken zijn:

• Kunst en religie, levensbeschouwing;
• Kunst en esthetica (alleen voor het VWO);
• Kunst en opdrachtgever; politieke en economische macht;
• Kunst en vermaak;
• Kunst, wetenschap en techniek;
• Kunst intercultureel.

De eerste invalshoek bijvoorbeeld kijkt naar de invloed die religie in de verschillende cultuurperiodes heeft gehad op de kunst en cultuur. Dan is het natuurlijk geen verrassing dat in de Middeleeuwen de religie zowel op de muziek, als op de beeldende kunst en de architectuur grote invloed heeft gehad. Maar ook in de 17e eeuw in Nederland zien we dat het Calvinisme zijn stempel heeft gedrukt op de kunst en cultuur van die tijd.

Verschillende kunstdisciplines
Wanneer het complete examenprogramma van ckv2 wordt bekeken, is duidelijk dat de onderwerpen uitgaan van belangrijke kunstwerken uit de verschillende cultuurperiodes. Het stadhuis (tegenwoordig het Koninklijk Paleis) op de Dam te Amsterdam krijgt de volle aandacht bij de Burgerlijke cultuur van Nederland in de 17e eeuw. Maar ook de werken van Rembrandt en Vermeer ontbreken niet, evenals de muziek van Sweelinck. Kortom verschillende kunstdisciplines komen bij alle onderwerpen aan bod. Vanzelfsprekend spelen de beeldende kunst (met daarbij de architectuur) en de muziek een grote rol. Maar ook de disciplines dans en drama komen we tegen en bij de onderwerpen uit de 20e eeuw ook de film. Met name door deze laatste drie disciplines is de discussie ontstaan of ckv2 binnen het reformatorisch onderwijs een plaats mag of kan krijgen.

Ckv2 is anders dan ckv1 en ckv3
Allereerst moet duidelijk zijn dat ckv2 anders met kunst en cultuur omgaat dan ckv1 en ckv3. Ckv1 is voor een niet onbelangrijk deel een ervaringsvak. Op alle reformatorische scholen ondernemen de leerlingen uit het HAVO en VWO culturele activiteiten, variërend van het bijwonen van een concert, voorbeelden van architectuur bestuderen tot het bezoeken van een expositie met beeldende kunst. Dat het bijwonen van een dans- of toneelvoorstelling door de leerlingen voor het vak ckv1 niet door de school wordt toegestaan, zal duidelijk zijn. Bij ckv3 is een groot gedeelte van programma vakpraktijk, dus dat de reformatorische scholen de ckv3-varianten dans en drama niet aanbieden, wekt ook geen verbazing.

Dans, drama en film wel bij ckv2?
Ckv2 is geen praktisch vak, dus wordt er niet gedanst of toneel gespeeld. Het is ook geen ervaringsvak, zodat leerlingen ook geen theatervoorstellingen hoeven te bij te wonen. Wel moet een ckv2-leerling de verschillende kunstdisciplines in hun historische context kunnen plaatsen. Ook moet een leerling verbanden tussen de verschillende kunstdisciplines in een bepaalde cultuurperiode kunnen leggen. Daarvoor is het niet nodig om bijvoorbeeld kennis te nemen van Vondels complete ‘Gysbreght van Aemstel’ of van een complete reconstructie van een dansvoorstelling zoals die ten tijde van Lodewijk XIV op Versailles werd opgevoerd. Het kennis nemen van representatieve korte fragmenten hieruit is op zich voldoende voor het vak ckv2.

De rol van de docent
Heel belangrijk is hierbij de rol van de docent. Uiteraard moet hij de fragmenten en kunstwerken met zorg uitkiezen, niet alles is geschikt om te laten zien en te horen. Nog veel belangrijker is de begeleidende rol van de docent. De onderwerpen bieden tal van mogelijkheden om met de leerlingen te bezinnen op allerlei uitingen van kunst en cultuur. Het kan een discussie losmaken over de vraag wat wel of niet kan en vooral waarom. Leerlingen willen graag antwoorden op vragen als waarom hebben we bezwaar tegen drama of en tegen dans.

Waarom tegen dans?
Niet zo lang geleden was er een bijeenkomst voor onderwijsgevenden waarin kunst en cultuur centraal stonden. Een van hen vroeg aan de predikant die een lezing had verzorgd, waarom we in onze gereformeerde gezindte bezwaar hebben tegen dans. De predikant moest het antwoord schuldig blijven. Dit hoeven we hem niet kwalijk te nemen, maar we moeten het onszelf als gereformeerde gezindte wel kwalijk nemen, dat we over die vraag te weinig hebben nagedacht. Ook leerlingen stellen diezelfde vraag en verwijzen naar de Bijbel, waarin toch ook gedanst werd. Denk aan Mirjam en de vrouwen in Exodus 15, de dochter van Jeftha in Richteren 11 en David springende en huppelende voor het aangezicht des HEEREN in 2 Samuel 6. Ook in Lukas 15 in de gelijkenis van de verloren zoon lezen we dat de oudste zoon ‘het gezang en het gerei’ hoorde in zijn ouderlijk huis.

Antwoorden bij ckv2
Juist bij zulke vragen kan het vak ckv2 een waardevolle bijdrage leveren. Bij het onderwerp Burgerlijke cultuur van Nederland in de 17e eeuw komt de houding tegenover dans ter sprake. Predikanten maakten bezwaar, waarbij men vooral naar het zevende gebod verwees, vanwege ‘de onkuize bewegingen des lichaems’. Ook zien we nuanceringen in die tijd, want de bezwaren richten zich vooral tegen de boertige volksdans en in mindere mate tegen de deftige, hoofse gezelschapsdans. In de hogere kringen vormde in die tijd de dans een onderdeel van de etiquette om in deftig gezelschap te kunnen functioneren. Als het onderwerp Cultuur van romantiek en realisme in de 19e eeuw aan bod komt, kan aandacht besteed worden aan de decadentie van het laatromantische ballet. De rokken van de ballerina’s worden steeds korter en transparanter, puur om het mannelijk publiek te behagen. Het erotische aspect in de dans wordt steeds belangrijker, iets wat zich duidelijk voortzet in de 20e eeuw.

Nog meer vragen
Zo zijn er nog vele onderwerpen die verdere doordenking vragen. Hoe moeten we staan tegenover het feit dat kunst steeds meer amusement gaat worden in de 20e eeuw? Hoe moeten we reageren op verschijnselen als popmuziek, soaps, videoclips en ook verleiding, seks en geweld in allerlei cultuuruitingen? Bij ckv2 worden docent en leerlingen gedwongen hierover na te denken. We weten allemaal dat ook onze leerlingen vroeg of laat met veel van de bovengenoemde zaken in aanraking komen.
Daar komt nog bij dat een aanzienlijk deel van de leerlingen uit het profiel cultuur en maatschappij later het onderwijs als werkterrein zullen hebben. Het is niet verkeerd dat toekomstige onderwijsgevenden al vroeg nadenken over wat wel en niet kan binnen kunst en cultuur. Maar ook al vroeg oog en oor krijgen voor de mooie zaken die kunst en cultuur ons kunnen bieden, want ook dat mag en moet in het vak ckv2 een plaats hebben.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen