Bij brood en beker

(1)

Enige tijd geleden is verschenen bij de uitgeverij De Groot te Goudriaan het boek Bij brood en beker, leer en gebruik van het heilig avondmaal in het nieuwe testament en in de geschiedenis van de westerse kerk. Het boek is geschreven onder de redaktie van prof. dr. v. 't Spijker, dr. W. Balke, drs. K. Exalte en L. V. Driel.

In een woord vooraf schrijft de redactie o.a.: „De eeuwen door heeft Gods kerk avondmaal gevierd; zij zal het blijven doen totdat de bruiloft van het Lam is gekomen, wanneer de wijn nieuw zal worden gedronken in het Koninkrijk van de Vader. Want het blijft een geheim, hoe Christus de zijnen met zijn vergoten bloed en verbroken lichaam voedt en laaft tot in het eeuwige leven. Men kan het beter ervaren dan begrijpen, zei Calvijn reeds." Er leven ten aanzien van de avondmaalspraktijk vele vragen en ook onder de betekenis en de leer van het Avondmaal is men op rechtzinnig terrein niet van dezelfde gedachten geweest, zo bijv. ook onze reformatoren Luther, Zwingli en Calvijn.

De redaktie heeft daarom dit boek uitgegeven met het doel een bredere laag van het kerkvolk te bereiken, en er is naar gestreefd niet alleen op theologisch en historisch verantwoorde wijze bezig te zijn, maar tegelijk in een begrijpelijke stijl te schrijven. Uiteraard is dit bij de ene schrijver in dit boek meer gelukt dan bij de andere. Verder is dit boek verdeeld in drie delen n.l. een exegetisch gedeelte, waarin de gegevens van het Nieuwe Testament in hun context worden belicht; een historisch gedeelte waarin wordt nagegaan hoe in de loop van de geschiedenis, met name dan in het gereformeerd protestantisme, deze gegevens zijn verwerkt ge-worden; ten slotte een praktisch gedeelte. Het is een boek geworden van 456 bladzijden, voornaam uitgegeven en verlicht met fraaie illustraties en voorzien van een naam- en tekstregister. De prijs van f 75, — is dit boek dan ook ten volle waard.

In een recensie las ik dat de recensent het jammer vond dat de schrijvers zelf te weinig aan het woord kwamen, maar zich nauwgezet hadden gehouden aan het onderwerp, dat door hen exegetisch en hisitorisch werd belicht. Ik meen dat dit juist een pluspxmt is geweest. Soms geeft de schrijver zelf wel eens een kritische opmerking b.v. bij de bespreking van sommige mannen van de nadere Reformatie die wij niet onderschrijven en ook wel graag wat anders gezien hadden.

Prof. Versteeg uit Apeldoorn schrijft het eerste artikel over: „Het Avondmaal volgens het Nieuwe Testament. Hij schrijft over de achtergrond van het Avondmaal en Jezus tafelgemeenschap tijdens Zijn aardse leven en over de inzetting van het Avondmaal waarvan we lezen iri de Evangeliën en-bij Paulus in 1 Kor. 11. Versteeg schrijft dat enkele woorden van 1 Kor. 11 : 24 zoals die in de Statenvertaling voorkomen in de oudste en meest betrouwbare handschriften niet voorkomen. Nu is over de meest betrouwbare handschriften het laatste woord nog niet gezegd. Prof. van Bruggen uit Kampen heeft hierover een ander oordeel. De Statenvertalers hebben de meest betrouwbare handschriften gebruikt. We handhaven daarom dan ook letterlijk de Statenvertaling zonder iets te schrappen.

Over de oorspronkelijk gebruikte bewoordingen schrijft Versteeg: Het heeft de Heilige Geest beliefd ons de instelling van het avondmaal bekend te maken in de verschillende berichten die ons in de synoptische Evangeliën en in 1 Kor. 11 gegeven zijn. Daarin bezitten we de gezaghebbende verkondiging met betrekkiïig tot de instelling van het avondmaal.

Voor de praktijk van de avondmaalsviering zullen alle elementen die we in de verschillende berichten tegenkomen verdisconteerd moeten worden. Tijdens de paasmaaltijd met de jongeren heeft de Heere Jezus het Avondmaal ingesteld. Sommige elementen van de paasmaaltijd zijn gebruikt voor het Avondmaal, maar toch heeft het Avondmaal een andere plaats gekregen. Niet slechts het oud-testamentisch paasfeest is tot zijn volheid gekomen, maar ook de Schriften hebben hun vervulling gekregen. Wat betreft de vraag wanneer Christus gestorven is, vóór of óp het Pascha, een oude vraag in verband met de mededeling van de drie Evangelisten en die van het Evangelie Johannes, houdt prof. Versteeg staande dat Jezus op de 15e nisan, de eerste dag van het joodse paasfeest, na" het eten van Pascha, is gekruisigd.

Bij een nadere uiteenzetting van de woorden die Christus gesproken heeft bij het Avondmaal, in het bijiZiomïer de woorden lichaam en bloed, wordt op exegetische wijze zowel Rome als het horizontalisme afgewezen. Het Avondmaal in het Nieuwe Testament is gevierd als een maaltijd van gemeenschap, die tweeledig is: gemeenschap met Christus en gemeenschap met elkaar. Het is de gemeenschap van de levende Christus door Zijn Geest en Zijn gemeente door het geloof. En waar het geloof ontbreekt (dit geloof is dan het waarzaligmakend geloof, d G) wordt het Avondmaal tot een lege vorm. Het ware geloof verenigt met Christus, maar ook met de andere gelovigen als het lichaam van Christus. Zelfbeproeving hierbij kan niet gemist worden. Het Avondmaal wordt bepaald door: , J)oet dat tot Mijn gedachtenis". Dit is het gedenken wat Christus aan het kruis éénmaal heeft volbracht. Niet een gedenken alleen maar als een beschouwing, maar door het geloof aMeen op Christus te vertrouwen.

Dit is ook een verkondigen in het heden van de dood van Christus. Het is ook een verwachten van de toekomst van het vervulde Koninkrijk van God: totdat Hij komt. Het Avondmaal is ook de voorsmaak van het grote vervulde eeuwige Avondmaal dés Heeren. Dit met de bede: Zijn koninkrijk korae.

In dit eerste exegetische gedeelte van 55 bladzijden worden bovenvermelde zaken breder uiteengezet. Het hastorisch gedeelte begint met een artikel van prof. J. van Genderen (uit Apeldoorn) over: Het Avondmaal in de oude Kerk en in de kerk van het oosten (25 bladzijden). Reeds spoedig komt er verandering in de eenvoudige bijbelse viering van het Heilig Avondmaal. Andere begrippen en een andere liturgie (plm. 200 n. Chr.). Maar het is allemaal niet zo gemakkelijk te verstaan, aldus van Genderen. Er was nog geen kerkelijk dog­ . ^ ma, we zijn voor die tijd aangewezen op de theologie en de liturgie. Ook de teksten laten meer dan één interpretatie toe en zelfs over de vertaümg is niet altijd overeenstemming. De weg naar de roomse opvatting over het Avondmaal wordt voorbereid. De transfiguratie (een zekere omzetting van de elementen) is nog wel geen transsubstantiatie (de roomse leer van de middeleeuwen), maar loopt er toch wel op uit. Het is de kerkvader Augustinus die, nog een „ophouder" is. Er is een opvallend verschil tussen de leer van het Avondmaal bij Augustinus en die bij zijn voorganger en tijdgenoten. Prof. V. Genderen schrijft dan ook wat meer over Augustinus dan over zijn voorgangers.

Voor Augustinus is het sacrament van lichaam van Christus een teken, een gelijkenis, een afbeelding van het lichaam en bloed van Christus, èn de kerk des Heeren houdt Christus vast in het geloof; met de ogen ziet zij Hem niet. De eenheid met Christus en met de Zijnen is een geestelijke eenheid, een eenheid in het geloof, hoop en liefde. Van Augustinus is de klassieke uitspraak: Het Woord komt bij het element en het wordt een sacrament dat zelf a.h.w. het zichtbare Woord is. Augustinus heeft duidelijk het onderscheid geleerd tussen het sacrament en de vrucht, de uitwerking ervan. Van automatisme en sacramentsbetovering moest hij niets hebben, wel valt de volle nadruk op de noodzakelijkheid van het gelovig ontvangen van de genade die in het Woord en het sacrament wordt geschonken. Al hebben dan de roomse theologen zich wel op sommige uitspraken van Augustinus beroepen. De erfenis van Augustinus is voor de hervormers, en met name voor Calvijn, leerzaam geweest juist ook daarom omdat Augustinus steeds onderscheid maakte tussen het sacrament als teken en de zaak waarop het teken betrekking had.

Hierna schrijft prof. v. Genderen over: Het Avondmaal in de Middeleeuwen (15 bladzijden). De leer van het Avondmaal is nu geworden dat het avondmaal een offer is, en de kerk als instituut is de uitdeler geworden van de genade (1215). De priester heeft de macht om Christus nogmaals te offeren, en Zijn vlees wordt tot verlossing gelegd in de mond van de gelovigen. De herhaling van het offer in de mis zou door de voorbede van de bedienende priester ook ten nutte zijn voor de zielen in het vagevuur; zelfs zonder dat er iemand in de kerk aanwezig is. Ook Christus heeft Zijn eigen bloed en lichaam genuttigd (Thomas van Aquino). De gehele dienst kreeg een oud-testamentisch karakter, de priester die in de nabijheid van God verkeerde werd zorgvuldig afgescheiden van het volk, en de plechtige mis werd een gewijd schouwspel voor de ogen van de aanwezigen. Van de hostie werden wonderen verwacht.

Waren de opvattingen van Wiclef (1384) en Hus (1415) veroordeeld, het concilie van Trente (1545-1563) veroordeelde de leer der Reformatie. De leer van dit concilie is vandaag nog van kracht, al is de oecumenische richtmg van heden bezig met herinterpretatie, maar ook de laatste pausen geven echter geen krimp.

Voor de meeste lezers zullen de beide artikelen van prof. v. Genderen wat minder interessant zijn, maar in het historisch gedeelte kunnen ze toch niet gemist worden. Het zijn de Reformatoren die tegen bovengenoemde opvattingen gebotst zijn en hun strijd ermee hebben moeten voeren. Maar daarover D.V. in een volgend artikel.

d. G.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen