Wedergeboorte en geloof bij Alexander Comrie

Enkele maanden geleden gingen we in een vijftal artikelen in op de levensloop van dr. Alexander Comrie, de 'Schotsman van Woubrugge'. We beloofden toen, in een later stadium nog wat te zullen schrijven over de wijze waarop Comrie in zijn preken heeft gesproken over de wedergeboorte en het geloof - twee belangrijke onderwerpen uit de orde des heils. We willen dat nu D. V. in een vijftal artikelen doen. De tekst van deze artikelen is in enigszins gewijzigde vorm uitgesproken tijdens de thema-avond van de Cursus Godsdienstonderwijs van onze gemeenten op 29 meij.l. te Gouda.

(1)

Een keuze

Alexander Comrie heeft veel geschreven, alleen of samen met een ander. Hij heeft echter nooit een dogmatiek geschreven. Willen we de gedachten van bijvoorbeeld dr. H. Bavinck of ds. G.H. Kersten weten over de wedergeboorte, dan behoeven we hun Gereformeerde Dogmatiek maar op te slaan en we worden geïnformeerd. Bij Comrie ligt dat dus wat moeilijker. Over een enkel onderwerp uit de geloofsleer heeft hij wél een apart boek geschreven; we denken bijvoorbeeld aan de rechtvaardigmaking. Dit geldt helaas niet van de onderwerpen die nu onze aandacht vragen, de wedergeboorte en het geloof We zullen Comrie's opvattingen hierover daarom moeten bijeenzoeken uit zijn verschillende geschriften. Die geschriften dragen over het algemeen óf een stichtelijk, óf een polemisch (strijdend), óf een leerstellig karakter. Soms vinden we ook al deze trekken in één en hetzelfde geschrift. Dit laatste geldt heel duidelijk van de catechismusverklaring. Dit boek, in de volksmond wel 'Comrie's zeven Zondagen' genoemd (omdat hij niet verder kwam dan de behandeling van Zondag 7) lijkt eigenlijk heel veel op een gereformeerde dogmatiek. Heel veel onderwerpen uit de gereformeerde geloofsleer komen erin aan de orde. Wanneer we nu een onderzoek doen naar de wijze waarop Comrie heeft gesproken over wedergeboorte en geloof, willen we vooral te rade gaan bij zijn preek over Zondag 7 van de Heidelbergse Catechismus. Comrie's catechismusverklaring verscheen voor het eerst in 1753. Deze preek is zo belangrijk, dat zij zelfs apart is uitgegeven. In 1896 verzorgde dr. A.G. Honig, die over Comrie een goed proefschrift schreef, de uitgave onder de titel Het oprecht geloof. Verder willen we ook aandacht schenken aan Comrie's prekenbundel Verhandeling van eenige eigenschappen des Zaligmakenden geloofs uit 1744. Vooral de zesde preek is voor ons van belang. Zij gaat over het onderwerp 'Het geloof een genade die de wereld overwint' naar aanleiding van 1 Johannes 5 : 4. We zullen ons in deze artikelen vooral op deze beide preken richten en slechts nu en dan iets aanhalen uit andere geschriften van Comrie. We maken daarmee een keuze, om de artikelen niet te lang te maken. Wanneer we nu Comrie citeren, zal het steeds uit een van deze beide preken zijn. Om de artikelen wat leesbaar te maken, zal ik niet steeds de vindplaats van de citaten vermelden. De lezer weet nu waar men ze - na enig zoeken - vinden kan. Alleen als ik uit andere preken van Comrie citeer, vermeld ik het erbij.

De wedergeboorte

De eerste vraag die wij aan Alexander Comrie stellen, luidt: Wat is de wedergeboorte? Op deze vraag krijgen we een duidelijk antwoord in de genoemde preek uit de Eigenschappen. Hij zegt daar: " .... dient uw Christen-aandacht te weten, dat het woord geboorte uit God, of wedergeboorte tweeledig genomen wordt, in een nauweren en in een ruimeren zin. In een nauweren zin beteekent het, dat almachtige, krachtdadige en onwederstandelijke werk Gods, waardoor de uitverkoren zondaar van God levendig gemaakt wordt .... Maar het woord beteekent in een ruimeren zin niet alleen de levendigmaking van den zondaar, maar ook het herstellen van Gods beeld in hem en de volmaking van het werk Gods in de ziel...."

Voor diegenen onder onze lezers die goed catechisatie hebben gehad zal deze uitspraak niet vreemd zijn. Comrie zegt dan, dat hij in zijn preek het woord wedergeboorte wil nemen in de ruimere zin. Hij verwijst naar Calvijn in diens verklaring van Johannes 1 : 13 en herinnert eraan dat Calvijn daar zegt dat de wedergeboorte de bron is waaruit het geloof voortvloeit. Comrie merkt vervolgens op dat hoewel de ziel in een 'punt des tijds levendig gemaakt wordt', de volmaking al trapsgewijze geschiedt. Dan stelt hij de vraag waarom die zo ingrijpende verandering van een mens een geboren worden, een wedergeboorte wordt genoemd. Hij antwoordt: mdat zij vergeleken kan worden bij een natuurlijke geboorte! Dan noemt hij in een uiterst lezenswaardig betoog wel zo'n twaalf verschillende redenen waarom de wedergeboorte met een natuurlijke geboorte kan worden vergeleken. Ik zal die twaalf vergelijkingen nu niet alle noemen; slechts enkele ervan. In de allereerste plaats wijst Comrie erop, dat bij elke geboorte een zaad nodig is, dat 'bekwamelijk gelegd' wordt. Hij bedoelt: an elke geboorte gaat een bevruchting vooraf en deze is niet mogelijk als een zaad niet op de juiste plaats terecht komt. Het is belangrijk dat Comrie hier gaat onderscheiden tussen de bevruchting en de geboorte. Zoals er in het natuurlijk leven verschil (ook in tijd!) tussen die beide is, zo ook in het geestelijke leven. Er ontstaat een embryol

Het zaad der wedergeboorte

Voor hij over dat embryo gaat spreken, stelt Comrie echter eerst de vraag aan de orde: wat is nu in de wedergeboorte dit levenwekkende zaad? Het antwoord op deze vraag kan voor een gereformeerd godgeleerde niet anders luiden dan: het zaad is het Woord Gods. Maar onmiddellijk zegt hij erbij dat er een almachtige kracht Gods nodig is die dat Woord 'vergezelschapt'. Gods Geest! Dan volgt een wel heel belangrijke vraag: hoe gaat dat dan? Hoe wordt zo'n 'zaad der wedergeboorte' in het hart gebracht? Wel, zegt Comrie, aan dat werk Gods zit een inwendige kant en een uitwendige. Over de inwendige moet hij zeggen: " .... ten aanzien van de in- wendige wijze zulks schijnt voor ons verborgen te zijn". Wat het uitwendige betreft, noemt hij elf wegen en middelen die de Heere kan gebruiken. Ik wil diegenen onder onze lezers die behoefte hebben deze bladzijden zelf na te lezen (het is de moeite waard!) wel waarschuwen dat zij er goed op letten moeten dat Comrie hier dus over de uitwendige wijze van de wedergeboorte spreekt. Anders zou het wat verwondering kunnen wekken dat hij hier spreekt over een goede opvoeding, dromen, een kloppend geweten en andere dingen meer. Hij wil daar niet mee beweren die die dingen op zich de wedergeboorte bewerken kunnen, maar dat de Heere ze gebruiken kan. Wij zouden tegenwoordig misschien spreken over de verschillende 'wegen' die de Heere bij de bekering van een mens gaan kan. Als het gaat over het middel dat God gebruikt om de wedergeboorte te werken door Zijn Geest, dan is Comrie heel duidelijk:

"Als wij letten op de middeloorzaken: het is niet door uitwendige wonderen, stemmen uit den hemel, gezichten, of dat iemand uit de dooden zou opstaan, om den menschen alles klaar voor te houden, maar het eenvoudig Woord Gods in den Bijbel beschreven en volgens dien menigmaal door een geringen uitleg".

De cursivering is van mij. Een opmerkelijke uitspraak! We behoeven het dus niet te verwachten van de meest pakkende, boeiende en geleerde betogen. Het eenvoudig Woord Gods moet het doen, en dan nog vaak dat Woord gebracht in een geringe uitleg. Even later zegt Comrie dan ook dat God door de 'dwaasheid der prediking' mensen wil zaligmaken.

Capelle aan den IJssel,

ds. A. Moerkerken.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen