Massamedia, ICT en het eind van de tijd

(2) De geest van onze tijd kenmerkt zich door het niet meer (willen) weten van het gezag van God en Zijn Woord. Eeuwigheidsbesef lijkt verdwenen en van een christelijke moraal is weinig meer te vinden. Het materialisme viert hoogtij en er is ongebreidelde aandacht voor het hier en nu gekomen. Massamedia en ICT geven aan dit levensgevoel uiting; vormen er aanjagers van.

De invloed op het dagelijks leven is groot. De radio dateert van het eind van de negentiende eeuw. De televisie is nu ruim een halve eeuw oud. Daarna kwam de informatie- en communicatie technologie (ICT) op. Pas een kwart eeuw geleden kwam de pc (personal computer) in beeld. Maar die technologie bleek een zeer overheersende rol te gaan spelen.

Ook andere dingen

Er vallen drie ICT-golven te onderscheiden. Allereerst de pc als tekstverwerker en met spelletjes. Vervolgens internet. En tenslotte mobiel

internet en multimedia pc's met beeld en geluid. Dat alles gekoppeld aan ons huishouden. In deze opsomming is een opgaande lijn te ontdekken. De pc raakt steeds meer verweven met ons persoonlijk leven. Onzichtbare computercodes op cards zetten een geldautomaat in werking. De bedoelde techniek kan goede toepassingen ontvangen. In de medische zorg. Bij het dagelijks werk op het kantoor. In de supermarkt. Als de overbrenger van boodschappen binnen communicatieprocessen. En binnen het leven van alledag. Maar de massamedia brengen ook andere dingen tot de mensen, in een vloedgolf en op indringende wijze. Van massamedia en ook van ICT gaat - in elk geval waar zij tot heerser en afgod worden - gevaar en bedreiging uit. Zij hebben effect op iemands persoonlijk leven en op het al of niet functioneren van sociale contacten.

Product en aanjager

Media vormen een product van onze tijd met bijna onmetelijke ontwikke­

lingsmogelijkheden voor de techniek. Functies zullen niet langer gebonden zijn aan bepaalde apparaten, zoals een specifieke pc, een televisie, een telefoon, maar aan netwerkmodules van uiteenlopende soort. Door middel van een mobiele telefoon is (straks) heel veel binnen handbereik. De ontwikkeling van flexibele beeldschermen kan op termijn het belang van papier als informatiedrager sterk verminderen.

Die uitvindingen en het gebruik ervan zijn niet te remmen. Ze komen tot ons, of beter over ons, in een onbeperkt karakter, omdat verantwoorde ethische kaders met het loslaten van de christelijke religie op de tocht kwamen te staan. En massamedia en ICT zijn tegelijk een aanjager van geestelijke processen die gaande zijn. Juist processen en ontwikkelingen op het gebied van normen en waarden. Waardoor de zeden en moraal nog meer onder druk komen te staan. Heeft de vorst der duisternis hier niet een geweldig instrument gevonden tot beïnvloeding en manipulatie? Sommigen spreken over de demonisering van het dagelijks leven. Het zich niet meer kunnen onttrekken aan verplichtingen die de loutere aanwezigheid van technologie oplegt. Ouders en kinderen raken verstrikt in een bijna onontkoombaar web. 'Mediaboodschappen fungeren vaak als voorbeelden van leven, als life styles, als levensmodellen', schreef de voorzitter van de Internationale Katholieke Organisatie voor Film en Audiovisuele Media. Individuele liefde wordt verdrongen door identificatie met idolen. Afgoden? Techniek zorgt er voor dat mensen zich haast niet meer kunnen bekommeren om God en Zijn dienst. Dat alles zorgt voor onrust in gezinnen. Grenzen vervagen. Kinderen surfen op internet. Komen gemakkelijk met 'bloot' in aanraking. Dit komt zo laagdrempelig naar hen toe, dat ze het trekken van de bijbelse grens nog al eens nalaten. Uit gemakzucht; of in toegeeflijkheid tegenover het kwade. De onrust groeit ook binnen sociale verbanden. In plaatselijke kerken groeit de diversiteit aan meningen. Waarom eigenlijk geen DVD's?

(On)rust

Maar ook in psychische en geestelijke zin maakt de onrust zich sterk. Massamedia en techniek kunnen ons ook persoonlijke vrijheid, psychische en geestelijke rust ontnemen. Natuurlijk zit een plichtsgetrouw man elke dag achter z'n scherm. Hij constateert dat een e-mailtje van vandaag eigenlijk gisteren al beantwoord had moeten worden. Talloze informatieverstrekkers sturen (automatisch) een hoeveelheid werk, nieuws of indrukken van het moment naar onze mailbox. We worden er door overstroomd. Het maakt ons mal. Want het is teveel. We menen door zoiets te raadplegen in staat te zijn de werkelijkheid te leren kennen. Terwijl de media als geen ander subjectief zijn in het verstrekken van berichten. Terwijl ze vaak over de oorzaken en consequenties zwijgen of een scheef beeld bieden. Door de enorme prikkeling van onze zintuigen krijgen we innerlijk geen rust om de dingen van de eeuwigheid op ons in te laten werken. McCheyne spreekt in een dagboek over 'reizigers die snel door een land reizen en aan het einde van de reis niet weten wat ze gezien hebben.' Een eeuw geleden stond het werk zodra buiten de donkerte groeide in veel gevallen stil. Niet voor iedereen natuurlijk. Maar menigeen kon z'n voeten bij de kachel leggen en een oude schrijver ter hand nemen.

Onstuitbare vaart

Genoemde ontwikkelingen bezorgden het leven - individueel en in groter verband - een enorm tempo. Massamedia en ICT blijken in staat de wereld mee te slepen in een onstuitbare vaart. In vereniging met de tijdgeest gaat het al maar verder bij God vandaan. En daarom naar het einde. Naar het tot een toppunt komen en daarom tegelijk ook teloor gaan van de menselijke cultuur. Naar het vol worden van de maat der zonde. Het verstrikt raken in de aandacht voor massamedia en ICT in combinatie met de slechte, onrustig makende invloed ervan schuift de techniek een speciale rol toe. Zij werkt mee als stimulans in het proces om het rijk van de mens naar zijn eigen vernietiging te voeren. En dan komen we toch weer terecht bij de in het vorige artikel gesignaleerde apocalyptische tendensen.

Heerser en afgod

Reeds in de tijd dat nog niemand over ICT sprak, klonken al waarschuwende woorden over de macht

van de media. Niet slechts over het enkele feit dat de pers de kijker, luisteraar of lezer een bepaalde mening kan opdringen. Maar ook over het onstuitbare waarmee media en techniek de hele cultuur in hun greep kunnen krijgen. De tot de Gereformeerde Kerken behorende theoloog J.H. Bavinck schreef in 1952 zijn boeiend commentaar op de Openbaring aan Johannes. In oktober 1951 was juist de officiële Nederlandse televisieomroep van start gegaan. 'Miljoenen mensen zijn bezig te verdwijnen in het niet'. Ze worden overdag in de tredmolen van het grootbedrij f voortgezeuld, en 's avonds zorgen radio en cinema, straks televisie en wat voor andere uitvindingen meer, dat er geen moment komt van stilte, geen moment van zelfinkeer. Het gedreun van het moderne leven met al zijn lawaai, met al zijn holheid en dolheid, golft over miljoenen levens heen en doodt het laatste sprankje besef dat wij mensen zijn, mensen die stuk voor stuk voor Gods aangezicht staan.'

Scherper

Bavinck staat dan nog maar aan het begin van de ontwikkeling van de televisie. De techniek is ondertussen veel verder. Des te belangrijker zijn de woorden waarmee hij de ondergang van cultuur en samenleving schetst. 'Heel onze moderne maatschappij groeit in adembenemend tempo naar de nihilistische dwanggemeenschap, waarin elke enkeling wegzinkt als in een moeras. Johannes heeft dat wel zeer scherp voor zich gezien. En boven heel dat nieuwe wereldbeeld uit zag hij dan de figuur van de tiran.' Zo'n wereldheerser is overigens niet slechts het product van christelijke denkers of profeten. Een Engelse natuurkundige schrijft in 1994 over De laatste drie minuten: 'Wat wij natuur noemen, is in feite de activiteit van superwezens, of van een gemeenschap van superwezens.' De natuurkundige verwijst daarbij expliciet naar Plato, die ook een godheid kende: Demiurg. Bavinck zag in zijn tijd, vijf decennia geleden, de dreiging van massamedia reeds zeer concreet. Scherper nog - als dat mogelijk is - zou hij gesproken hebben, als hij had gezien hoe media en ICT anno 2004 hun web om de mens weven. Wat is het belangrijk om zich de macht van massamedia en ICT te realiseren. Aan mensen die daarmee vastlopen, schenkt de Heere het 'Mij is gegeven alle macht in hemel en op aarde' van de Heere Jezus tot een pleitgrond. Want 'de alleen wijze God, onze Zaligmaker, zij heerlijkheid en majesteit, kracht en macht, beide nu en in alle eeuwigheid.' (wordt vervolgd)

Commissie Moderne Media van de Generale Synode

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen