VERZUILING, EEN POGING TOT OVERLEVEN

De refozuil in opspraak Onmiskenbaar staat de refozuil onder druk. Nu eens met wat meer, dan weer met wat minder kennis van zaken worden pogingen in het werk gesteld om ook deze pilaar neer te halen. Het zuilaire denken heeft afgedaan, de doorbraakgedachte is in. Van buitenaf worden bressen geschoten en van binnen worden open vensters naar de wereld aangebracht. Nog even en wij reiken elkaar de hand. Prima, zo lijkt ook ds. R. van de Kamp te beweren^. De refozuil heeft ons geen goed gebracht, aldus de Hersteld Hervormde predikant: "Sterker nog, de refozuil heeft averechts gewerkt". "We hebben de wereld de rug toegekeerd", aldus de pastor, "en zijn de zuil ingedoken." Daarom kon de wereld daar ook binnendringen. Positieve dingen kan hij aan de refozuil niet ontdekken. Een Christelijke samenleving in verval De scharnier waar het in de bijdrage van ds. Van de Kamp om draait, kan met het volgende citaat worden weergegeven: "We bevonden ons in een Christelijke samenleving, maar we hebben het laten gebeuren dat er steeds meer seculiere instellingen kwamen". En kennelijk is de pastor niet in staat om in te zien dat het verzuilingsmotief zich historisch aandiende vanuit de intentie om Gods Woord naar de gereformeerde belijdenis van beslissende betekenis te laten zijn in kerk, staat en maatschappij. De erezuil van de verzuiling Het is dwaasheid om onze ogen te sluiten voor het feit dat een zogenaamde Christelijke samenleving werd geïnfiltreerd door de ideeën van de Verlichting. En dat culmineerde in de Franse Revolutie van 1789. Met vrijheid, gelijkheid en broederschap als speerpunten wist de revolutiegeest door te breken en in kerk, staat en maatschappij de overhand te krijgen. Tijdens de Franse overheersing voltrok zich in 1796 de scheiding van kerken staat. De band waarmee de kerk der Hervorming en de nationale overheid zich verbonden wisten op basis van de gereformeerde religie werd verbroken. De omslag die zich toen heeft voltrokken, laat zich uitstekend illustreren met hetgeen ds. Nicolaas Schotsman ondervond. Anders dan in het eeuwjaar daarvoor werd in 1819 hoegenaamd geen aandacht besteed aan het jubileumjaar van de Nationale Synode van Dordrecht. Gezien het monumentaal belang van deze synode voor de gereformeerde signatuur van de kerk van de Hervorming hier te lande vond men alom dat kon worden volstaan met een gepast stilzwijgen. Zo niet ds. Schotsman. Deze predikant had de euvele moed om tegen de verlichte tijdgeest op te tornen. In een tweetal predicaties herdacht hij de Dordtse synode van 1618 en 1619, die van zo grote betekenis is geweest voor land en volk in het algemeen en de kerk der Reformatie in het bijzonder.Zeker, tijdens een herdenking zouden de oude twisten weer worden opgehaald. Natuurlijk paste dat niet meer in een tijd van verlichting, verbroedering en bevordering van de eenheid aller protestanten. Maar zou ons dat het recht geven, zo hield ds. Schotsman zijn hoorders voor, "om onze leerstukken prijs te geven, en onze belijdenis te schikken naar de gevoelens die onze vaderen hebben veroordeeld? " Beide predicaties verschenen in druk onder de titel Eere-zuil, ter gedachtenis van de voor twee hondert jaren te Dordrecht gehouden Nationale Synode (1819). Het geschrift bracht de gemoederen in beweging. Nog in hetzelfde jaar verscheen een tweede druk, voorzien van een voorrede van Willem Bilderdijk, die het daarin volledig voor ds. Schotsman opnam. De reactie die hierop volgde, loog er bepaald niet om, zoals J.C. Rullmann te kennen gaf: "Met een in de kerkhistorie voorbeeldeloozen smaad en hoon werd Schotsman dan ook van alle kanten aangevallen. Zijn eerezuil, zoo beet men hem toe, was een eeuwigdurende schandzuil voor hem zelven" 2 KSteeds nadrukkelijker ging de afwijzing van de gereformeerde belijdenis zich in onze samenleving aftekenen. Steeds meer wist 'het christendom boven de geloofsverdeeldheid' in kerk en staat de toon aan te geven. Het verlichte denken en het tirannieke revolutionaire beginsel van de liberalen voerden de boventoon. Spot, hoon, ja zelfs verachting waren het deel van allen die vasthielden aan en zich verbonden wisten met de gereformeerde belijdenis. In onze nationale samenleving was geen plaats meer voor de monumentale betekenis van de in 1618-1619 te Dordrecht gehouden Nationale Synode. Om deze 'schandzuil' als 'erezuil' te blijven hoogachten, was slechts de weg van verzuiling begaanbaar. In het isolement ligt onze kracht Het was Groen van Prinsterer die de grondslag legde voor de verzuiling van onze samenleving. Helder positioneerde hij de plaats die moest worden ingenomen: "In het isolement ligt onze kracht". En daarmee bedoelde hij allerminst mensen op te roepen tot een introvert bestaan om zich zelfgenoegzaam te verlustigen in eigen gelederen. Integendeel, tegenover een door de geest der revolutie geïnfiltreerd 'christendom boven de geloofsverdeeldheid' markeerde hij als veldheer zonder leger het strijdtoneel: "Tegen de Revolutie, het Evangelie". Die strijd moest gestreden worden in de kracht van het isolement, vanuit de concentratie op de aloude gereformeerde beginselen.Tegen die achtergrond moet ons duidelijk voor ogen staan dat de legitimatie van de verzuiling is gegeven met de gereformeerde belijdenis als grondmotief. Steeds weer beklemtoonde Groen van Prinsterer de uitzonderlijke situatie dat de Nederlandse natie is ontstaan ter bescherming van de kerk der Reformatie hier te lande 3) . Niet minder geldt dat voor de verzuiling van onze samenleving. Tegenover een tiranniek 'christendom boven de geloofsverdeeldheid' moest de heerschappij van de gereformeerde belijdenis vanuit het isolement worden geproclameerd. Als de eerdergenoemde Hersteld Hervormde predikant in dit verband geen positieve aspecten aan de refozuil kan ontdekken, wil ik hem graag de zienswijze voorleggen van dr. H. van den Belt: "Zonder verzuiling zou er in Nederland misschien even weinig over zijn van het orthodoxe protestantisme als in Duitsland of Engeland" 4) . Naar een zuilaire hergroepering Onze nationale zelfstandigheid is geboren uit de belijdenis van de kerk der Hervorming, aldus Groen van Prinsterer. Zo was ter verdediging en handhaving van de klassiek gereformeerde confessie tegen de geest der Revolutie in onze nationale samenleving niet te ontkomen aan een zuilair georganiseerde hergroepering.Nogmaals, van een op rust gestelde, in zichzelf gekeerde, zelfvoldane grondhouding was hierbij geen sprake. Handhaving en verdediging van de gereformeerde belijdenis noodzaakte hiertoe en was ook de legitimatie hiervoor. Wel wist men zich destijds daarbij nog aangesproken door het Schriftwoord: Ga heen, Mijn volk, ga in uw binnenste kamers, en sluit uw deuren na u toe; verberg u als een klein ogenblik, totdat de gramschap overga (Jes. 26:20).Voor alles wist men dat de strijd om handhaving en verdediging van Schrift en belijdenis Godes is. Daarom wist men zich ook nauw verbonden met de mannen die kennelijk van Godswege geroepen waren om in die strijd voor te gaan. Kenmerkend voor die strijd was niet alleen dat handhaving en verdediging van de klassiek gereformeerde confessie het centrale motief was. Karakteristiek was ook de frontale botsing der geesten. De gedachte van de antithese was het kernmotief waarmee uitdrukking werd gegeven aan het Schriftwoord om niet een iegelijken geest te geloven, maar te beproeven of zij uit God zijn (1 Joh. 4:1). Een proces van ontzuiling Ongetwijfeld is het van groot belang om te zien hoezeer een proces van ontzuiling, dat zich sinds de jaren zestig van de vorige eeuw steeds nadrukkelijker aftekende, ontbindend heeft gewerkt. Wellicht verdient het aanbeveling hier nader bij stil te staan. Op voorhand kan worden aangegeven dat die ontbinding zich primair heeft voltrokken vanuit een distantie ten opzichte van de klassiek gereformeerde belijdenis. Het centrale motief hiervan werd steeds meer op afstand gezet, gerelativeerd en inhoudelijk aangepast aan de eisen des tijds. In dit verband kan er ook niet aan worden voorbijgegaan dat de zogenaamde refozuil nooit een uitgesproken binding aan de klassiek gereformeerde confessie heeft gehad. En de doorbraak die zich hier aftekent, wordt treffend geïllustreerd door de Barneveldse Hersteld Hervormde predikant, die de vraag of er twee dan wel drie verbonden zijn, niet zo relevant vindt en een al dan niet onvoorwaardelijk aanbod van genade geen zaak om van wakker te liggen. Als hij aangeeft dat er, vooral bij jongere mensen, heel andere problemen spelen, zoals vragen over de zin van het leven en vragen over het Christenzijn in het dagelijks leven, blijkt hij kennelijk geen flauw besef te hebben van de samenhang van het een met het andere.Tegen die achtergrond kan bezwaarlijk worden ingezien hoe de vorming van een platform tot stand kan komen dat representatief is voor de 'reformatorische' zuil en in staat is tot verdediging van het reformatorische gedachtegoed in klassiek gereformeerde zin.Noten: 1) H. Bos, 'De reformatorische zuil heeft averechts gewerkt', in: In contact, nr. 6, 2009, p. 22-252) J.C. Rullmann, Een nagel in de heilige plaats, Amsterdam 1912, p. 523) G. Groen van Prinsterer, Handboek der geschiedenis van het Vaderland, dl. 1, vierde druk, Amsterdam 1875, p. 55, 674) H. van den Belt, 'Intimidatie werkt verlammend', in: Reformatorisch Dagblad, 8 januari 2010

Uitgebreid zoeken

Uitgebreid zoeken

Standaard operator

Zoekwoorden

Datum

Bronnen

VERZUILING, EEN POGING TOT OVERLEVEN

Artikel niet beschikbaar

Bekijk de hele uitgave van maandag 1 februari 2010

Bekijk de hele uitgave van maandag 1 februari 2010

Ook interessant voor u