Musiceren als Brugman

Ruim vijf eeuwen geleden trok de Franciscaner pater Johannes Brugman al prekend door de lage landen. Zijn grote welbespraaktheid is in de meest letterlijke zin tot op de dag van vandaag spreekwoordelijk. Eeuwenlang bestond er een nauwe relatie tussen de redekunst en de muziek.

Vooral in de 17e en het begin van de 18e eeuw was die verbinding heel hecht. Het componeren was als het schrijven van een redevoering. Het geschiedde volgens de regels van de retorica, de leer der welsprekendheid. Musiceren was het voordragen van een „muzikale" redevoering.

Ook de instrumentale muziek was een in hoofdzaak woordgebonden taal. De „muzikale" voordracht van de „muzikale" redenaar diende ertoe om de luisteraar te overtuigen. Dat is nog zo! Al een aantal jaren is het inzicht groeiende in de verbinding tussen muziek en retorica. Onnodig te zeggen dat dit inzicht de uitvoeringspraktijk van de muziek (met name die uit de barokperiode) sterk beïnvloedt.

Onze generatie probeert weer kennis te verkrijgen van de muzikale taal van weleer. Een taal, die in onze tijd op heel uiteenlopende manieren gesproken (gemusiceerd) wordt en verstaan (beluisterd).

Ongunstig
Muzikale retorica. Geen muzikale demagogie of een pogen te overtuigen met buiten de muzikale rede liggende middelen. Door dit soort praktijken heeft muzikale retorica in de loop der tijden vaak een ongunstige betekenis gekregen.

Een muzikale rede is niet zo maar wat voor de vuist weg „praten", rustig keuvelend (in de wind orgelen), maar je uitdrukken in weldoordachte en eventueel kunstig geconstrueerde zinnen. Retorica leert hoe een redevoering of een betoog dient te zijn opgebouwd. Richtlijnen voor de manier waarop en de volgorde waarin gedachten ontplooid dienen te worden, die tot formulering en vormgeving zullen leiden.

Een methode, hoe men te werk moet gaan bij het opstellen van een redevoering of een muzikaal verhaal. Dat alles met de bedoeling de toehoorders te overtuigen van de juistheid van de argumenten. Een goed verhaal zit logisch in elkaar. Een goed stuk muziek eveneens. Wanneer het niet goed in elkaar zit is het als het kakelen van een kip zonder kop. Daar ligt het raakpunt van retorica met holle retoriek.

Uitvoeringspraktijk
Zo hebben in een belangrijk deel van onze muziekgeschiedenis de schrijvers en sprekers van muziek, d.w.z. de uitvoerenden en de componisten, naar retorische beginselen gehandeld. Niet dat we thans de toen ontstane muzikale taal met het toverwoord „retorica" moeten overgieten, om bij wijze van garantie in te staan voor een goede, de enige juiste of de meest verantwoorde uitvoeringspraktijk. In absolute zin bestaat zo'n uitvoeringspraktijk gewoonweg niet.

Want, om even bij de barok te blijven, Ton Koopman doet het toch weer anders dan Gustav Leonhardt. En vergeet niet dat de overgrote meerderheid van ons muzikale repertoire uit een ver verleden stamt. Dat repertoire was toen actueel. De inkt van Bachs cantates was nog nat toen ze voor 't eerst klonken. Anderhalve eeuw daarna werden ze pas uitgegeven. En wij, vandaag, proberen die taal na te spreken. Een muzikale taal die niet iedere luisteraar en uitvoerende spreekt, laat staan verstaat!

Sleutelwoord
In ieder geval spreken wij die taal niet zonder meer door oude instrumenten te gebruiken of muzikale conventies van weleer te achterhalen en te imiteren. Dat is als het voorlezen uit de fonetische aanduidingen in het gidsje „Hoe zeg ik het in het Frans", en dan geloven dat we de Franse taal machtig zijn.

Helaas missen we dan de meest noodzakelijke aspecten en kunnen we, wanneer we ons uitdrukken, alleen maar hopen dat we verstaan worden. Retorica is geen toverwoord, maar een sleutelwoord, een middel om betere muziek te maken en om in overdrachtelijke zin iets mede te delen. Over de aspecten van de muzikale taal, kunt u een heus boekje lezen, waarin u e.e.a. van het hier aangehaalde kunt vinden.

Het draagt de spreekwoordelijke titel van deze bijdrage, en is te bestellen bij KRO, Postbus 9000, 1201 DH Hilversum.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen