Patholoog-anatoom dr. J. Zeldenrust:

Na zijn artsenexamen ging de Groninger Jan Zeldenrust naar het instituut voorpathoiogisciie anatomie waar hij enige jaren werkte. Tien jaar lang was hij als patholoog-anatoom aan verschillende universiteiten verbonden en vijfjaar aan een regionaal ziekenhuiscomplex in de Achterhoek.

Improviseren
Doordat Zeldenrust in contact kwam met zijn voorganger bij Justitie kreeg hij interesse voor het werk van de gerechtelijk patholoog-anatoom. ,,Die man heeft me een beetje warm gemaakt voor dit werk," vertelt Zeldenrust. ,,Datwasikal, maar hij heeft het nog een beetje aangewakkerd. Tot 1948 werkte ik incidenteel voor Justitie, maar in maart van dat jaar ben ik in vaste dienst gekomen. Alles werd toen ook wat meer gestructureerd. Er kwamen laboratoria en archieven enzovoort, zoals dat ook in het buitenland werd gedaan. Nu hebben we door onze organisatie een praktische voorsprong op het buitenland door de faciliteiten wat betreft het vervoer. Als we ergens heen moeten worden we door de Rijkspolitie gehaald en gebracht." Nu hij eenmaal op z'n praatstoel zit, spreekt Zeldenrust over z' n werk alsof hij nog dagelijks in touw is, iets wat overigens zeer begrijpelijk is na een dergelijke loopbaan. De gerechtelijke secties worden deels uitgevoerd in het eigen laboratorium te Rijswijk. In de grotere plaatsen heeft de politie een vertrek waar secties verricht kunnen worden en voor de overige plaatsen gebeurt dit in het dichtstbijzijnde ziekenhuis. In een aantal gevallen bezocht Zeldenrust de slachtoffers op de plaats waar ze gevonden werden om een eerste indruk te hebben van het misdrijf. „Je moet in dit vak een beetje flexibel zijn," meent Zeldenrust. „Ambtenaren werken graag volgens bepaalde programma's. Als ze een punt tegenkomen dat ze niet kennen zeggen ze; „ Ik kan niet verder." Wij moeten altijd verder. Je moet kunnen improviseren."

Uitdaging
Zeldenrust is van mening datje het vak van gerechtelijk patholoog-anatoom in de praktijk moet leren. „Ik heb er geen speciale opleiding voor gehad. Uiteen boekje kun je een hoop opsteken, maar je kunt het vak zo niet zonder meer leren. Autodidactisch heb ik me dit beroep eigen gemaakt. Ik had altijd al belangstelling voor gerechtelijke aspecten. Zo langzamerhand had ik ook wel advocaat kunnen worden, maar dan moetje weer examens gaan doen enzovoort, dus daar is niet meer van gekomen. Dat hoeft ook niet. Als je de spelregels maar kent. Daar komt het op neer. Het was natuuriijk een uitdaging voor me, want je hoeft maar een paar keer uit te glijden voor het forum van de rechtbank en je kunt voortaan wel thuisblijven. Zo is het toch?" Zeldenrust grinnikt vergenoegd. ,,Dan zeggen ze: ,, Ach ja, die man zegt maar wat, maar dat gelooft niemand. Hij wordt door de eerste de beste advocaat gevloerd." En advocaten kunnen soms heel gevaarlijke dingen naar voren brengen, onverwachte dingen, of wendingen geven aan een proces door bepaalde opmerkingen enzovoort en dan is het maar de vraag hoe de deskundige eruit komt. Nu zijn erbij elke strafzaak deskundigen van verschillende origine. Bij heel veel strafzaken hoef ik helemaal niet te komen en gaan ze af op het rapport datje uitbrengt. Dat kan gelden als bewijsmiddel. Als ik een keer of tien in een jaar als getuige-deskundige voor de rechtbank kom, dan is het veel."

Stand
Zowel rechters als advocaten zijn kritische personen. Het is dan ook van groot belang dat de gerechtelijke patholoog-anatoom goed beslagen ten ijs komt. Dit is de reden waarom bij een gerechtelijke sectie het gehele lichaam ontleed wordt. ,,Het onderzoek moet volledig zijn," verklaart Zeldenrust, ,,anders springt de raadsman je tijdens het strafproces onmiddellijk op de nek. Alle verklaringen worden getoetst. Rechters en advocaten zijn op dit gebied niet deskundig en moeten afgaan OD datgene wat deskundigen vertellen. Dat betekent datje in dit vak zeer ver vooruit moet kij ken en overwegen wat ze ertegen in kunnen brengen. Wat zijn de zwakke punten in het verhaal als ik het zo mag noemen. Kortom, je moet de grenzen kennen van wat waar en wat twijfelachtig is en begrip hebben van recht. Gerechtelijke sectie is zodoende iets heel anders dan sectie bij een persoon die overleden is omdat de ziekte dodelijk was, omdat er complicaties waren die men niet heeft voorzien of omdat er een ongeluk is gebeurd. Dat laatst komt natuuriijk soms ook bij Justitie terecht, maar dan meestal via via. Zulke zaken zijn in de eerste plaats wat voor het Medisch Tuchtcollege, omdat het vertrouwen in de stand is ondermijnd enzovoort." Zeldenrust lacht opgewekt als hij de gezamenlijke artsen, die in ons land nog altijd een elite vormen, deze dreun verkoopt. „De Justitie patholoog-anatoom heeft te maken met letsels die van buitenaf zijn toegebracht. Schieten, steken, slaan, vergiftigen, enzovoort en daarnaast de categorie onbegrijpelijke sterfgevallen. Het gaat in dit vak in de eerste plaats om kijken. Daarna openmaken: wat is er van binnen te zien. Je verstand gebruiken. Niet als een automaat gaan werken. Voorzichtig zijn in je beoordeling. Dat is zo'n beetje de essentie van het werk."

Begrip
Hoewel Zeldenrust in ons land een begrip geworden is, voelt hij geen behoefte zich daarop te laten voorstaan. ,,Kijk eens, dat is een gevaarlijke toestand. Zo van: ,,Hij zegt het dus het zal welwaarzijn" enzovoort. Daar moetje mee oppassen. Dat legt een verantwoordelijkheid op jezelf. Ik heb altijd getracht niet over de grenzen van m'n eigen deskundigheid heen te gaan. Als je je gaat begeven op nevengebieden waarin je niet voor honderd procent onderiegd bent, dan kom je op gevaarlijk terrein. Er komt iemand die daar wel goed inzit en die zet je schaakmat. Zeker in het begin van zo' n loopbaan moetje ervoor zorgen datje geloofwaardig wordt. Langzamerhand hebben ze je natuurlijk meer gezien en van je gehoord enzovoort, dus de benadering is wat soepeler geworden, maar als het om de zaken gaat is er geen verschil met vroeger. U moet niet denken dat het nu zo is: ,,Ze kennen me goed, dus dat praat ik er wel even doorheen." Nee, zo is het niet. Maar als iemand een rapport aanvalt waarvan ik zeker weet dat het juist is, dan hou ik vol. Als ze het niet willen geloven moeten ze dat zelf weten."

Handel
Ondanks het feit dat Zeldenrust zijn arbeid altijd met hart en ziel gedaan heeft, viel het niet mee om een opvolger te vinden. ,,Het beroep is niet erg in trek," verklaart Zeldenrust. ,,Ze zeggen wel: ,,Het is erg interessant' ', maar als het puntje bij 't paaltje komt, zeggen ze: ,,Nee, liever niet." Dat heeft alleriei gronden. Economische redenen is één belangrijk punt, al worden de verschillen in salariëring kleiner. Vroeger werd dit werk slecht betaald. Het is verbeterd, maar het is nog niet watje noemt, althans, relatief gesproken. Ik heb er nooit problemen mee gehad, want ik ben niet op gelduit. Maar als je zegt: ,,Ik wil een hoop geld verdienen", dan moetje hier niet aan beginnen. Als je een beetje handig bent, kun je beter in de handel gaan, vindt u niet? Er zij n weinig mensen die ambitie hebben voor dit werk en degenen die er waren vonden wij nog niet allemaal even geschikt. Dat is ook een punt. Dit beroep stelt bepaalde eisen. Het is een functie waarin je te maken krijgt \> met allerlei maatschappelijke toestanden. Daar moetje in kunnen passen. Je moet niet van links naar rechts geslingerd worden. Dat hangt erg af van de persoon. Vanaf 1970 had ik twee medewerkers die hun opleiding hebben gehad van Justitie. Na verloop van tijd zijn die part-time gaan werken in het ziekenhuis. Eén van die twee is m'n opvolger geworden. Haast had hij er niet mee, maar ik heb op een gegeven moment gezegd: „Nou hou ik ermee op. Justitie ziet maar wat ze doet. Ik heb ze genoeg gewaarschuwd." Ik ben nog altijd aanspreekbaar, maar ik wil niet meer in ambtelij k verband werken."

Merkwaardig
In verband met zijn merkwaardige beroep heeft Zeldenrust tal van lezingen gehouden voor de meest uiteenlopende groepen. ,,Ik heb gepraat voor studenten, politiemensen, justitiemensen, mensen uit de verpleegwereld, belangstellende leken, gewone leken, enzovoort. Kortom, ik heb me ongans gepraat. Ik vind er nou niks meer aan. Je vertelt steeds hetzelfde. Het grappige is dat ik na vijftig jaar nog steeds hetzelfde beweer als wat ik destijds als student aarzelend naar voren bracht. Ik verbaas me altijd over het feit dat de mensen niet wijzer zijn geworden. Justitie verandert natuurlijk ook niet zo veel. Moord is moord. Het enige verschil is datje er honderd jaar geleden voor werd opgehangen. Tegenwoordig zeggen ze: ,,Mot die kerel nou nog twintig jaar zitten? Nee, dat is te gek. Twee jaar is genoeg.' Dat is een merkwaardige ontwikkeling. Vroeger was een mensenleven bijna iets heiligs. Wat is het nu nog waard? De normen zijn op dat punt verzwakt. Als vakman sta ik daar vanzelfsprekend buiten. Wraakoefening ligt me trouwens helemaal niet, maar correctie is wel nodig. Als iemand blijk geeft er genoegen in te hebben om anderen allerlei ellende te bezor„Schieten gebeurt door onervaren lieden" gen enzovoort, dan mag hij het wel een keer weten. ,, Er is een daling van de normen over de hele linie. Ongemerkt accepteren we dat allemaal min of meer. We vergoelijken het. We hebben er begrip voor. Zo heet dat dan. De een heeft wat meer begrip, de ander wat minder, maar iemand die helemaal geen begrip heeft is bijna een,,outcast". Vroeger was dïe juist normaal. Dat is een maatschappelijke ontwikkeling waarmee ik in m' n vak verder niet veel te maken heb, omdat wij aan de extreme toestanden werken. Die zijn er altijd geweest. De criminaliteit is niet helemaal gek. Dat slaan en schieten gebeurt door onervaren, gepassioneerde, uit het lood geslagen lieden. Mensen met een beetje verstand in hun hoofd laten dat wel achterwege. De agressiviteiten liggen voor het allergrootste deel in het vlak van de eenvoudige mishandeling. Iemand een dreun geven, een blauw oog slaan, misschien een ribbreuk op laten lopen of een beenbreuk, boksen. Karate en dat soort dingen zijn ook erg in, maar daar gaat het gros van de mensen niet aan dood dus die personen zien wij ook niet. Dit zijn abnormale gedragingen waar de slimme jongens niet aan beginnen. Die zitten helemaal buiten de levensdelictensfeer. De hele Justitie zit op het ogenblik toch tot z'n nek in de fraudezaken. Daar kan men wat mee verdienen. Die fraude illustreert ook de verandering in normen. Hoeveel mag je stelen? Een dubbeltje? Daar praatje niet over. Een gulden? Dat is ook niks. Het moet toch de tienduizenden belopen voormen zegt: ,,Nu gaan we eens wat aan die man doen". Maar uiteindelijk is het hetzelfde of je een dubbeltje steelt of een ton. Vanzelfsprekend is ook het aantal levensdelicten wel wat toegenomen. De bevolking is gegroeid en we hebben veel vreemdelingen gekregen. Ik wil niet zeggen dat die vreemdelingen criminelen zijn, maar ze leven in een abnormale situatie door culturele verschillen en door de taalkwestie. Daardoor ontstaan gemakkelijk conflicten, maar het is niet zo dat het de spuigaten uitloopt."

Menselijk
Het werk van een gerechte lijk patholoog-anatoom heeft mede tot doel onterechte verdenkingen te ontzenuwen. ,,Dat komt herhaaldelijk voor," verteltZeldenrust.,,Verdenkingen kunnen op alle mogelijke manieren ontstaan, vaak ook door kletspraatjes. Hij dronk altijd, hij dit en hij dat enzovoort. Dat is beeldvorming door omstandigheden. Maar ook de grooste schurk kan door een natuurlijke oorzaak overlijden. Waarom niet? Het zijn ook mensen, net als wij. De politie moet beroepshalve een beetje achterdochtig zijn. Als ze goedgelovig zijn, dan zijn ze niet geschikt voor hun werk. Maar het is wel goed dat er correctiemogelijkhedenzijn. Daar is sectie er één van."

Flauwvallen
Zeldenrust verklaart nadrukkelijk dat een patholoog-anatoom altijd voor ogen moet houden dat hij met mensen bezig is. ,,Alsje per jaar een paar honderd lijken ziet enzovoort, dan bestaat het gevaar van vervlakking. Wij zijn dit werk gewend, maar ik heb meer dan eens agenten flauw zien vallen. Dan zeg ik altijd: ,,Breng hem alsjeblieft gauw weg''. Zodra ze buiten zijn krabbelen ze weer overeind en als je klaar bent en je komt buiten, dan staan ze er al weer. Mannen vallen trouwens sneller flauw dan vrouwen. Maar je moet als patholooganatoom bedenken datje met mensen bezig bent en je moet menselijk blijven. Dat komt in de hitte van het werk wel eens te weinig tot uiting. Dan wordt het een object voor onderzoek. Dat is ook noodzakelijk, maar je moet wel weer terug en zeggen: ,,Hetwas een persoon, een mens uit ons midden''. Het lijk moet teruggebracht worden in een staat waarin het voor de nabestaanden te aanschouwen is. Je kunt nabestaanden niet frustreren door te zeggen: ,,Ja, dat moest allemaal. Die en die lichaamsdelen moesten eraf' '. Dat gaat niet hè? Je moet de menselijke waardigheid altijd intact laten."

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen